İftirâk Hadisinin Yaygın Olmayan Bir Versiyonuna İlişkin Bir İnceleme

Yıl 2021, Sayı: 18, 40 - 56, 25.12.2021

Bayram Çınar

https://doi.org/10.34085/buifd.983625

Öz

Ümmetin yetmiş üç fırkaya ayrılacağını ve bunlardan sadece birinin kurtuluşa ereceğini işaret eden iftirâk hadisi, İslam düşünce geleneğinde Mezheplerin oluşmasında belirleyici bir rol üstlenmiştir. Sahabe tabakasında oldukça zengin bir aktarım zeminine sahip bu rivayet, farklı söz kalıpları ile aktarılmıştır. Söz konusu rivayetin tüm metin farklılıkları bir yana, iki farklı mesajı içeren metinler olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda; birinin doğru olduğu varsayıldığında diğeri mutlaka yanlış olmak zorundadır. Çünkü iki hadisin taşıdığı mesaj çelişiktir. Bu hadislerden biri oldukça yaygın bir networke sahiptir, bu yüzden bilinirliliği daha fazladır. Bu rivayet “ biri hariç hepsi cehennemdedir” mesajı verir. Konuya ilişkin diğer hadis ise “ biri hariç tümü cennettedir “ mesajı aktarır. Bu ikinci hadisin çağrışımları daha pozitif olmasına karşın, İslam kültür geleneğinde daha az bilinmektedir. Çalışmamızda bu iki rivayetten daha pozitif çağrışımlı olanına yoğunlaşarak, İslam mezhepleri geleneğini bu hadis şekillendirmiş olsaydı nasıl bir tablo oluşurdu? gibi spekülatif bir çalışma yapılmıştır. Bu amaçla pozitif mesaj veren bu rivayetler ele alınarak incelenmiştir. Hadis otoritelerinin bunlara ilişkin yargıları da aktarılmıştır. Söz konusu iki hadis taşıdıkları mesajlar üzerinden bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Sonuçta da bu çalışma, hadisin geleneğimizdeki söz konusu yeri göz önünde bulundurularak, mezhepleri nasıl şekillendirdiğini gösterme çabasında olunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mezheb, Fırka, İftirak, İftirak Hadisi.

A Review of an Unfamous Version of The Division Hadith

Öz

The division hadith, indicating that "the Ummah will be divided into seventy-three factions and only one of them will be salvaged", has played a decisive role in the formation of sects in the Islamic thought tradition. This rumor, which has a very rich transmission base regarding the Shaba period, was conveyed with different phrases. Apart from all the text differences of the hadith in question, it has been determined that there are texts containing two different messages. In this case, assuming one is true, the other must be false. Because the message of the two hadiths is contradictory. One of these hadiths has a very common network, so it is more well known. This narration gives the message "All of them are in Hell, except one." The other hadith on the subject conveys the message "All of them are in Paradise, except one." Although the connotations of this second hadith are more positive, it is less known in the Islamic cultural tradition. If this hadith had shaped the tradition of Islamic sects by focusing on the more positively associated of these two narrations in our study, what kind of a picture would it have formed? such a speculative study has been conducted. For this purpose, this hadith, which gave a positive message, was taken and studied. The judgments of the hadith authorities regarding them were also cited. The two hadiths in question have been evaluated on the messages they carry. As a result, this study has made an effort to show how the hadith shaped the sects, considering its place in our tradition.

Anahtar Kelimeler

Theology, Madhab, Sect, Division, al-Hdith of Iftiraq.

Kaynakça

• ’İvecî, Galib b. Ali. Fıraku Muassira tentesib ile’l- İslam ve beyanu mefkifu’l- İslam minha. 3 Cilt. Cidde: Mektebetu’l-Asriyye ez-Zehebiye, 2001.
• Abdülkahir el-Bağdadî. el-Fark Beyne’l-Fırak thk. Osman el-Huşî. Beyrut: Dâru’l-âfâk el-Cedide, 1977.
• Abdurrazzâk, Ebu Bekr Abdurrazzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef thk. Habiburrahman el-A’zmî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslamî, 1983.
• Âcurrî, Ebu Bekr Muhammed b. el-Huseyn. Kitâbu’ş-Şerî‘a, thk. Abdullah b. Ömer ed-Dumeycî. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Ahmet b. Hanbel. el-Müsned thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1995.
• Berbehârî, Ebu Muhammed. Şerhu’s-Sunne, thk. Hâlid b. Kâsım er-Radâdî. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyyye, 1993.
• Çınar, Bayram. “Bir Süreç Olarak İman: Ebu Ubeyd Kasım B. Sellam’ın İman Değerlendirmesi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/3 (2020), 345-369.
• Çınar, Bayram. “İslam Geleneğinde Mezhepleşme Algısı ve Mezhep Olgusu”. Akademik-Us 4/2 (2020), 43-70.
• Ebu Dâvûd, Suleyman b. Eş’âs b. İshak es-Sicistânî. es-Sunen thk. Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-’Asriye, ts.
• Ebu Kerim, Muhammed. Vasıtıyyetu Ehli’s-Sunne Beyne’l- Fırak. b.y.:Dâru’r-Râye, 1994.
• Ebu Ya’lâ, el-Mavsılî. el-Musned thk. Huseyn Selim Esed. 13 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1984.
• Belhî, Ebu’l-Kasım- Abdülcebbar, Kâdî- el-Cûşemî, Hâkim. “Kitab Fadlu’l-İtizal ve Tabakâtu’l-Mu’tezile ve Mubayenetihim li- Saîri’l- Muhalifin thk.Fuâd Seyyid”. Kitab Fadlu’l-İtizal ve Tabakâtu’l-Mu’tezile yazan Abdülcebbar Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 2017.
• Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. M. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 2003.
• Curkânî, Hüseyin bin İbrahim Ebu Abdullah el-Hamzânî. el-Ebâtil ve’l-Menâkîr ve’s-Sihâh ve’l-Meşâhir thk. Abdulcebbâr Ferîvaî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samî’i, 2002.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t- Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm ed. M.J. De Goeje. Leiden: y.y., 1906.
• Nesefî, Ebu Mutî’. Kitâbu’r-Redd ‘ale’l-Bida’ nşr. Marie Bernand. Kahire: y.y., 1980.
• Eren, Muhammet Emin. Hadis Tarih ve Yorum: 73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Eren, Muhammet Emin. “İftirak Hadisinin Anlaşılma Biçimleri Üzerine”. Ankara Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/2 (2014), 59-97.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-Kebîr thk. Hamdi b. Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymîyye, 1994.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmi‘u’l-Kebîr (Sunenu’t-Tirmizî) thk. Beşşâr Avvâd Mahfûz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Garb el- İslamî, 1998.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005), 147-160.
• Gömbeyaz, Kadir. “İbâdî Fırak Literatüründe Şehrıstânî Etkisi”. İslâmî İlimler Dergisi 10/1 (2015).
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebu Abdillâh . el-Mustedrek ale’s-Sahihayn thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubu’l-İlmiye, 1990.
• Herevî, Abdullah b. Muhammed b. Ali . Zemmu’l-Kelam ve Ehlihi. 5 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyyye, 1998.
• İbn Hibbân. Sahîhu İbn Hibbân thk. Şuayb el-Arnavûd. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Abdirabbih, Şihâbuddin Ahmed b. Muhammed el-Endulûsî. el-İkdu’l-Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Batta, Ebû Abdullah Ubeydullah b. Muhammed el-Ukberî. el-İbâne el-Kubrâ thk. Rıdâ el- Mu’tî vd. 9 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1994.
• İbn Ebî Asım, Ebu Bekr. es-sünne thk. Nâsruddin el- Albanî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu‘l- İslamiye, 1400.
• İbn Hacer, el-Askâlanî. Fethu’l- Bârî thk. Abdu’l- Aziz b. Abdullah b. Bâz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mearife, 1379.
• İbn Vaddâh, El-Kurtubî. el-Bida’ve’n-nehyu anhâ thk. Amr Abdülmun’im Selîm. Kahire-Cidde: Mektebetu İbn Teymîyye-Mektebetu el-İlm, 1995.
• İbn Vaddâh, El-Kurtubî. Kitâbun fîhi mâ câe fi’l-Bida’i thk.Abdullah el-Bedr. Riyad: Dâru’s-Samî‘î, 19961.
• İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer. et-Tabsir fi’d-Din ve’t- temyizu’l-Fırkate’n-Nâciyete ani’l-Fıraki’l- Hâlikin thk. Kemal Yusuf el-Hut. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1983.
• Kalhâtî, Ebu Abdullah Muhammed b. Saîd el-Ezdî. el-Keşf ve’l-Beyân thk. Seyyide İsmâîl Kâşif. 2 Cilt. Umman, 1980.
• Kanter, Özden. “Kurtuluşa Eren Fırka/el-Fırkatu’n-Nâciyye İnancı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 29-46.
• Keleş, Ahmet. “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”. Marife 5/3 (2005), 25-45.
• Kubat, Mehmet. “73 Fırka Hadisi’ni Yeniden Düşünmek”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2012), 9-45.
• Lâlekâî, Hasan b. Mensur el-. Şerh Usuli İ’tikad thk. Sa’d el Gâmidî. 4 Cilt. Sudi Arabistan: Dâru Taybe, 2003.
• Malatî, Ebu Hüseyin. et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâi ve’l-Bida thk. M.Zahid Kevseri. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriye li’t-Turas, 2007.
• Mervezî, Nasr b. Haccac. es-Sunne thk. Sâlim Ahmed es-Selefî. Beyrut: Muessestu’l-Kutubu’s-Sekafiye, 1408.
• Nâşî el-Ekber, Ebu’l-Abbas Abdullah b. Şirşir. Mesâilu’l-İmâme min Kitâbi’l-Evsât fî’l-Makâlât thk. Josef Van Ess. Beyrut: Dâru’n-Neşr Frans Ştâiner, 1971.
• Oral, Osman. “73 Fırka Hadisinin Kelâm İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 12/2 (2014), 295-313.
• Şâtibî, Ebu İshâk. el-İ’tisâm thk. Selim b. ’iyd el-Hilalî. 2 Cilt. Sudi Arabistan: Dâr ibn Affân, 1992.
• Şâtibî, Ebu İshâk. el-Muvâfakât thk. Ebu Ubeyde Meşhur. 7 Cilt. Sudi Arabistan: Dâr ibn Affân, 1997.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubu’l-İlmiye, 1992.