Laconic Art İn Al-Hikam Al- ‘Ata’iyya

Yıl 2022, Sayı: 19, 87 - 106, 25.06.2022

Bünyamin Orta

https://doi.org/10.34085/buifd.1059017

Cited By: 1

Öz

There is a close relationship between the Arabic language and rhetoric and several scientific branches, especially the tafsir. The extent of this relationship could be noticed in several works in various branches of science. One of these is the oeuvre of Ibn ʿAṭā Allāh al-Iskandarī called al-Hikam al-Ata’iyya, one of the important Sufi works. It is a fact that the author contributed to the Sufi heritage with this work. Furthermore, the work combined rhetoric and mysticism by employing the art of rhetoric adequately. The work, the main objective of which was to contribute to the maturation of Muslims, impressed the readers not only with the content but also with language and rhetoric. Thus, the author employed the arts and techniques of rhetoric to serve this main objective. The author perused the art of rhetoric adequately, especially the Ījāz art. Thus, the work could be described as an exemplary work of the Ījāz genre. However, the rhetorical and literary aspect of the work, which has been investigated in several studies, especially the commentary, has remained barren in writing. In order to record its success in language and literature, as in Sufism, in this study, it is aimed to examine the rhetorical and especially the ijaz aspect of the relevant work with examples.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Sufism, Ibn ʿAṭā Allāh al-Iskandarī, al-Hikam al-ʿAta’iyya, Ījāz

El-Hikemu’l-‘Atâiyye’de Îcâz Sanatı

Öz

Arap dili ve belagatinin tefsir başta olmak üzere birçok ilim dalıyla sıkı bir ilişkisi vardır. Bu ilişkinin boyutu çeşitli ilim dallarına ait birçok eserde fark edilmektedir. Bunlardan biri de tasavvuf ilminin önemli yapıtlarından biri olan İbn Atâullah el-İskenderi’nin el-Hikemu’l-Atâiyye adlı eseridir. Müellifin, söz konusu eseriyle tasavvuf mirasına katkı sunduğu bir gerçektir. Bununla birlikte o, belagat ilmine dair sanatları yerinde kullanarak belagat ve tasavvuf buluşmasına da ev sahipliği yapmıştır. Ana gayesi kişinin olgun bir Müslüman olmasına katkı sağlamak olan eser, sadece içerik olarak değil dil ve belagatiyle de muhatabını etkilemeyi başarmıştır. Bu bağlamda belagatin sanat ve tekniklerini, ana gayesinin hizmetine sunmuştur. Belagat sanatlarını yerinde kullanan müellif, özellikle îcâz sanatına çokça başvurmuştur. Bu bağlamda eseri, îcâz türüne örnek bir yapıt olarak tanımlamak mümkündür. Ancak şerh başta olmak üzere birçok çalışmaya konu olan eserin edebî ve belagî yönü, yazıya dökülmekte yetersiz kalmıştır. Tasavvufta olduğu gibi dil ve edebiyattaki başarısının da kayda geçilmesi adına bu çalışmada ilgili eserin edebî, belagî ve özellikle îcâz yönü örneklerle incelenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Tasavvuf, İbn Atâullâh el-İskenderî, el-Hikemu'l-Atâiyye, Îcâz

Kaynakça

• ‘Âkûb, İsâ Ali. el-Mufassal fî ulûmi’l-belâgati’l-Arabiyye el-Meânî el-Beyân el-Bedî‘. y.y.: Câmiatu Haleb, 1421/2000.
• Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dureru’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1414/1993.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbu’s-sınâʿateyn el-Kitâbe ve’ş-şiʿr. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî-Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. y.y.: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1371/1952.
• ‘Atîk, Abdulazîz. ‘İlmu’l-meânî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1430/2009.
• Bağdâdî, İsmâîl Paşa. Hediyyetu'l-‘ârifîn Esmâu'l-müellifîn ve âsâru'l-musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1951.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat Beyân Meânî, Bedî‘ İlimleri Arap Edebiyâtı, İstanbul: İFAV, Yay., 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh (Sahîhu’l-buhârî). Beyrut-Dımaşk: Dâru İbn kesîr, 1423/2002.
• Bulut, Ali. Belâgat Meânî Beyân Bedî‘. İstanbul: İFAV, Yay., 2015.
• Bûtî, Muhammed Said Ramazan. el-Hikemu’l-Atâiyye Şerh ve Tahlîl. Dımaşk: Dârul-Fikr, 1424/2003.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sihâh Tâcu’l-luga ve sihâhu’l-Arabiyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1430/2009. Curcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Çelebî, Kâtib. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Dâru’l-Manzûme. Erişim: 21 Şubat 2022. https://search.mandumah.com/Record/1138702 .
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim: 22 Şubat 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tahir Mecduddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kamûsu’l-muhît. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2008.
• Habenneke, Abdurrahman Hasen el-Meydânî. el-belâğatu’l-Arabiyye Ususuhâ ve ‘ulûmuhâ ve funûnuhâ. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem-ed-Dâru’ş-Şâmile, 1416/1996.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Saîd (İbn Sinân) el-Hâlebî. Sirru’l-fesâha. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1402/1982.
• Hafâcî, Muhammed Abdulmun‘im. el-Edeb fi’t-turâsi’s-sûfi. Kahire: Mektebetu Garîb, ts.
• Hamzavî, Muhammed Ebu’l-‘Alâ Ebu’l-‘Alâ. ‘‘es-Sûveru’l-beyâniyye fî’l-Hikemi’l-Atâiyye’’. Mecelletu Kulliyeti’l-Âdab, Cami‘atu Tantana, Kulliyetu’l-Âdâb, 1/27, (Ocak 2014), 51-109.
• Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-belâga fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1999.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. Îkâzu’l-himem fî şerhi’l-Hikem. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1404/1983.
• İbn Atâullah, el-İskenderî. el-Hikemu’l-Atâiyye ve’l-munâcâtu’l-ilâhiyye. thk. Hasan es-Semâhî Suveydân. Dımaşk: Mektebetu İbni’l-Kayyim, 1418/1997.
• İbn Atâullah, el-İskenderî. Letâifu’l-minen fî menâkıbi’ş-şeyh Ebi’l-Abbâs el-Mursî ve şeyhihi’ş-Şâzelî Ebi’l-Hasen. y.y.: Mektebetu’l-Kahire. 1420/2004.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâuddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabane. Kahire: Dâru Nahdeti Mısr, ts.
• İbn Ferhûn, Ebu’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânuddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî. ed-Dîbâcu’l-muzheb fî ma‘rifeti ulemâi’l-mezheb. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. Kahire: Dâru’t-Turâs, ts.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. Musned el-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Âdil Murşid-Cemâl Abdullatîf-Saîd el-Lehâm. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî Ruveyfi‘î. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnu’n-Nâzım, Ebû Abdillâh Bedruddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. el-Misbâh fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. thk. Husnî Abdulcelîl Yusuf. y.y.: Mektebetu’l-Adâb, 1409/1989.
• Kara, Mustafa. ‘‘İbn Atâullah el-İskenderî’’, DİA. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Kara, Mustafa. ‘‘el-Hikemü’l-Atâiyye’’, DİA. İstanbul: TDV Yay., 1998.
• Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed eş-Şâfiî. el-Îzâh fî ‘ulûm’l-belâga el-Meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-muellifîn. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 1414/1993.
• Kûhin, Ebu Ali el-Hasen b. Muhammed b. Kasım el-Fâsî el-Megribî. Tabakâtu’ş-Şâzeliyeti’l-kubrâ el-musemmâ Câmi‘u’l-kerâmâti’l-kubrâ fî tabakâti’s-sâdeti’ş-Şâzeliyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâgiyye ve tetevvuruhâ. Beyrut: Mektebetu Lubnan Nâşirûn, 2007. Merâgî, Ahmed Mustafa. ‘Ulûm’l-belâga el-Beyân ve’l-meânî ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1414/1993.
• Mubârek, Zekî. et-Tasavvfu’l-İslâmî fi’l-edeb ve’l-ahlâk. Mısır, Kahire: Muessesetu Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’sekâfe, 2012.
• Munâvî, Zeynuddîn Muhammed Abdurraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. el-Kevâkibu’d-durriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye. thk. Abdulhamîd Sâlih Himdân. y.y.: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. y.y.: el-Matbaatu’l-Mısriyye bi’l-Ezher, 1349/1930.
• Nifferî, Muhammed b. Abdilcebbâr b. el-Hasen. el-Mevâkıf. Kahire: Mektebetu’l-Mutenebbî, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebu’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn et-Taberistânî. Nihâyetu’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 1424/2004.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî el-Bağdâdî. en-Nuket fî iʿcâzi’l-Kurʾân (Selâsu resâʾil fî iʿcâzi’l-Kurʾân). thk. Muhammed Hâlefullah-Muhammed Zağlûl Sellâm. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Rundî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhîm b. Abdillâh en-Nefzî. (Gaysu’l-mevâhibi’l-ʿaliyye) Şerhu’l-Hikemi’l-Atâiyye. ‘‘Dirâse’’. Kahire: Merkezu’l-Ehrâm li’t-Tercemeti ve’n-Neşr, 1408/1988.
• Saraç, M. A. Yekta. ‘‘Îcâz’’. DİA. İstanbul: TDV Yay., 2000.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcuddîn Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftâhu’l-ʿulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcuddîn Abdulvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtu’ş-Şâfiîyyeti’l-kubrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l- Arabiyye, ts.
• Şernûbî, Ebû Muhammed Abdulmecîd b. İbrâhîm el-Ezherî. Şerhu’l-Hikemi’l-Atâiyye. Dımaşk, Beyrut: Dâru İbn kesîr, 1410/1989.
• Şimşek, Sultan. ‘‘Arap Edebiyatında Hikmet Türüne Bir Örnek Olarak Hikem-İ 'Atâiyye ve Edebî Özellikleri’’, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 31, (Eylül 2017), 275-295.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfuddîn Abdullâh b. Es‘ad b. Alî b. Suleymân el-Yemenî. Mir’âtu’l-cenân ve ‘ibretu’l-yakzân fî ma‘rifeti mâ yu‘teberu min havâdisi’z-zemân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Huseynî. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. et-Terzi-el-Hicâzî-et-Tahâvî-el-Azbâvî. Kuveyt: Matbatu Hukûmeti Kuveyt, 1395/1975.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-teʾvîl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avviz. Riyad: Mektebetu’l-‘Ubeykân, 1418/1998.
• Zerrûk, Ahmed. Şerhu Hikemi İbn Atâillâh. thk. Abdulhâlim Mahmûd. Kahire: Dâru’ş-Şa‘b, 1405/1985.
• Ziriklî, Ebu Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmud b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A‘lâm Kâmûsu terâcimi li eşheri’r-ricâli ve’n-nisâi mine’l-Arabi ve’l-musta‘ribîne ve’l-musteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.