Opposition Movement Of Ahlul Bayt/ Hussein B. Ali As Example

Yıl 2022, Sayı: 20, 104 - 125, 25.12.2022

Zehra Betül Güney

https://doi.org/10.34085/buifd.1160945

Öz

Ehl-i Beyt’te Muhalefet Hareketi: Hz. Hüseyin Örneği

Öz

Ehl-i Beyt’in muhalefet hareketi, bu harekete eleştirel yaklaşanlar tarafından kimi zaman iktidar kavgası, kimi zaman da meşrû hükümete isyan olarak yorumlanmıştır. Ancak, bu perspektiften bakıldığında şu sorular cevapsız kalmaktadır. Eğer bu hareket Ehl-i Beyt’in bir halifelik savaşı ya da bir siyasi çekişmesi idiyse Hz. Ali neden iki oğlu ile diğer halîfelere karşı ayaklanmamış, onlara biat etmiştir? Hz. Hasan kendi iktidarından ferâgat ederek hilâfeti Muâviye b. Ebî Süfyân’a devrederken, Hz. Hüseyin Yezid’e karşı neden şehatedine sebep olan bir muhalefeti tercih etmiştir? Bütün bu soruların cevabı Ehl-i Beyt’in muhalefet hareketinin kodlarında açığa çıkmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle Ümeyyeoğulları ile Hâşimoğulları arasında var olan rekâbetin arka planına kısaca değindikten sonra, Hz. Hüseyin’i Kerbelâ’ya götüren süreci işledik. Ardından, bu vakanın analizini yaparak Hz. Hüseyin’in bu eylem ile hangi amacı hedeflediğini ve hangi mesajı vermek istediğini tartıştık. Bu çalışma ile Ehl-i Beyt’in muhalif hareketinin sâiklerine değinirken, ortaya koydukları siyasî fıkhı, mezhepler ötesi bir yaklaşımla okuyucuya sunmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Ehl-i Beyt, Hz. Hüseyin, Kerbela, Yezid b. Muâviye.

Kaynakça

• Abdülaziz b. Ahmed b. Hamid. (2010). Muâviye b. Ebî Süfyan Müdâfâsı. (çev. Necmi Sarı). İstanbul: Burhan Yayıncılık.
• Akbulut, Ahmet. (1992). Sahabe Devri Siyasî Hareketlerin Kelâmî Problemlere Etkileri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• Akgüç, Ahmet. (2008). “İnsan İradesi ve Sorumluluğunun Kategorik ve Zihinsel Varlık Temelleri”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 7/26, 252-270.
• Akyüz, Vecdi. (1991). Hilâfetin Saltanata Dönüşmesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Apak, Adem. (2005). “Hz. Osman’ın Halifeliği Döneminde Meydana Gelen Siyasi Problemler ve Sebepleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Usul İslâm Araştırmaları 4/4, 58- 170.
• Atvân, Hüseyin. (1986). el-Firaku’l-İslâmiyye fî bilâdi’ş-Şâm. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Avcı, Casim. (1998). “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/539-546. Ankara: TDV Yayınları.
• Avcı, Casim. (2002). “Kureyş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/442-444. Ankara: TDV Yayınları.
• Aycan, İrfan – Söylemez, Mahfuz. (1998). İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Aycan, İrfan. (2001). Saltanata Giden Yolda Muâviye b. Ebi Süfyan. Ankara: Otto Yayınları.
• Aycan, İrfan. (2005). “Muâviye b. Ebî Süfyan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/332-334. Ankara: TDV Yayınları.
• Aydınlı, Abdullah. (1994). “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/266-269. Ankara: TDV Yayınları.
• Baran, Sedat. (2010). “Molla Sadra’da Cebr ve İhtiyar Problemi”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2, 93-112.
• Belâzûrî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Yahya. (1996). Ensâbü’l-eşrâf, (ed. Suheyl Zekkâr). 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Bodur, Hüsnü Ezber. (2020). “Kabilecilik Olgusunun Sosyo-Ekonomik Temelde Dini Söylem İhtiyacı Ve Kerbelâ Vakası”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kerbelâ Sempozyumu Bildirileri. 3/175-191. Sivas: Asitan Yayıncılık.
• Bozan, Metin. (2017). “Tarihi Hadiselerin Konjonktürel İnşası”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 9/2, 802.
• Büyükkara, Mehmet Ali. (2002). “Kerbelâ’dan İnkılâb’a İmâmî-Şiî Şehâdet Düşüncesi ve Problemleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/43, 211-247.
• Buhari, Muhammed b. İsmail. (1988). El-Câmiʽu’s-sahîh. 4. Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Çağrıcı, Mustafa. (1995). “Emir bi’l-Maʽruf Nehiy ani’l-Münker”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/138-141. Ankara: TDV Yayınları.
• Demircan, Adnan. (2017). Ali-Muâviye Kavgası. İstanbul, Beyan Yayınları.
• Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Davud. (1912). el-Ahbârü’t-tivâl. (ed. Muhammed Said). Kahire: Matbaatu’s-Saade.
• Dökmeciyan, R. Hrair. (1992). Arap Dünyasında Köktencilik. (çev. Muhammed Karahanoğlu). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Ebû Mihnef, Lût b. Yahya b. Said el-Gâmidî. (1988). Maktelü’l-Hüseyn. (ed. Hasan el-Gaffârî). Kum: Matbaʽatü’l-İlmiyye, 1988.
• Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddin İsmail. (1997). el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Selâm.
• Endelusî, Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih. (1983). el-İkdu’l-ferîd. (ed. Mufîd Kamîha). 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Fevzi, Faruk Ömer. (1995). “Ehl-i Beyt Kavramı Üzerine”. ez-Zehrâ Dergisi 2/9, 397-404.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1989). “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/371-374. Ankara: TDV Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1997). “Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/282-285. Ankara: TDV Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1998). “Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/518-521. Ankara: TDV Yayınları.
• Gömbeyaz, Melek. (2020). “Muâviye b. Ebî Süfyan’ın Muhâliflerini Bertaraf Etme Yöntemleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1, 301-332.
• Gümüşoğlu, Hasan. (2014). “Ehl-i Sünnet ve İmâmiyye Şiâsının Ehl-i Beyt Kavramına Yükledikleri Anlamlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2, 291-318.
• Hamidullah, Muhammed. (1999). İslâm’a Giriş. (çev. Cemal Aydın). Ankara: TDV Yayınları.
• Hamidullah, Muhammed. (2015). Sorunlar, Sorular ve Cevaplar. (çev. Zahit Aksu). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Hamidullah, Muhammed. (2016). İslâm Müesselerine Giriş. (çev. İhsan Süreyya Sırma). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Hamîs, Osman b. Muhammed. (2007). Sahabenin Yüzyüze Kaldığı Olaylar ve Fitnenin Tarihi. (çev. Nuri Görgülü). İstanbul: Burhan Yayıncılık.
• Hamevî, Şihabüddin Ebû Abdullah Yakut b. Abdullah. (1977). Müʽcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir.
• Han, Muhammed Kameruddin. (1990). “Maverdî”. İslâm Düşüncesi Tarihi. (ed. M. M. Şerif). (çev. Yusuf Ziya Cömert). 2/347-361. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekir. (1988). Mecmeu’z-zevâid menbeʽu’l-fevâid. (ed. Hüseyin Selim Esedüddîn). 23 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Hindî, Alâeddîn. (1985). Kenzü’l-ʻUmmâli fî süneni’l-ekvâli ve’l-efʻâli. (ed. Şeyh Bikrî Hayyânî). 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle.
• Hizmetli, Raşid. (1999). “Genel Olarak Raşid Halifeler Dönemi Olayları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1, 27-54.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah eş-Şâfiʽî. (1995). Târîhü Dimeşk. (ed. Ali Şîrî). 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• İbn Aʽsem, Ahmed el-Kûfî. (1991). Kitâbü’l-fütûh. (ed. Ali Şîrî). 8 Cilt. Beyrut: el-Edvâ li’t-Tibâʽati.
• İbn Ebi’l-Hadîd, İzzeddin Abdulhamid b. Hibetullah. (1959). Şerhü nehci’l-belâgat. (ed. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim). 10 Cilt. Mısır: Dârü İhyâe’l-Kutubi’l-ʽArabiyye.
• İbn Hacer, Ebül-Abbas Şihabüddin Ahmed el-Heytemî. (2013). es-Sevâikü’l-muhrika ʽalâ ehli’r-rafdi ve’d-dalâli ve’z-zindika. İstanbul: Hakikat Kitabevi.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. (2001). Müsned. (ed. Şuayb el-Erneut). 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Hişam, Abdülmelik b. Eyyüb el-Hümeyrî. (1990). es-Sîratü’n-Nebeviyye. (ed. Ömer Abdüsselâm Tedmîrî). 4 Cilt. Beyrut, Dârü’l-Kitâbi’l-ʽArabî.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kırşî. (1998). el-Bidâye ve’n-nihâye. (ed. Ali Şîrî). 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâe’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. (1904). el-İmâme ve’s-siyâse. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’d-Dâr.
• İbn Saad, Ebû Abdullah Muhammed el-Haşimî. (1986). Tabakât. (ed. Ali Muhammed Ömer). 11 Cilt. Kahire: Mektebetü Hancî.
• İbn Şebbe, Ebu Zeyd Ömer en-Nümeyrî. (1979). Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvere. (ed. Fehim Muhammed Şeltût). 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Tâûs, Rıdâeddin Ali b. Musa. (1993). el-Lühûf fî katlâ et-tufûf. Beyrut: Muessesetü’l-Aʽlemî.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhalim. (1986). Minhâcu’s-sünneti’n-Nebeviyye. (ed. Muhammed Reşâd Sâlim). 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Esir, İzzeddin Ebu Hasan. (1965). el-Kâmil fi’t-târîh. 11. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebu Hasan. (2012). Esedü’l-gâbe fî maʽrifeti’s-Sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Âlemî.
• Kandemir, M. Yaşar. (1989). “Ahmed b. Hanbel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/75-80. Ankara: TDV Yayınları.
• Karaman, Hayrettin. (1996). “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/1-14. Ankara: TDV Yayınları.
• Karaman, Hayrettin. (1999). İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Karaman, Hayrettin. (20 Ocak 2011a). “Ashabın Tamamı Yıldızlar Gibimidir?”. Yenişafak. https,//www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/ashabin-tamami- yildizlar-gibi-midir-25760
• Karaman, Hayrettin. (20 Ocak 2011b) “Nassa Karşı İçtihad Olmaz”. Yenişafak. https,//www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/nassa-kari-ictihad-olmaz-25771
• Keskin, Yakup. (2012). “Yakın Döneme Etkileri İtibari İle Kerbelâ”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1, 307-338.
• Kılıç, Ünal. (2001). Tartışmaların Odağındaki Halife Yezid b. Muâviye. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kılıç, Ünal. (2007). “Yezid b. Muâviye’nin Şahsiyetinin Oluşumunda Etkili Olan Unsurlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1, 69-89.
• Kılıç, Ünal. (2013). “Yezid I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/513-514. Ankara: TDV Yayınları.
• Konrapa, Zekai. (1968). Hz. Peygamberimiz, İslâm Dini ve Aşere-i Mübeşşere. İstanbul: Fatih Yayınevi.
• Kuleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Yakup b. İshak. (1968). el-Usûl mine’l-kâfî. (ed. Ali Ekber el-Gaffârî). 8 Cilt. Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye Murtazâ.
• Kummî, Cafer b. Muhammed. (1996). Kâmilü’z-ziyârât. (ed. Cevâd Kayyûmî). Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî.
• Kutup, Seyyid. (1993). el-ʽAdâletü’l-ictimâʽiyye. Kahire: Dârü’ş-Şürûk.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. (1997). “Harre Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/245-247. Ankara: TDV Yayınları.
• Lammens, H. (1979). “Muâviye b. Ebi Süfyan”. Milli Eğitim Bakanlığı Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/438-44. Ankara: TDV Yayınları.
• Mahafzah, Hüseyin. Ali b. Ahmed. (2010). “Hz. Hüseyin’in Başkaldırışı ve Kerbelâ Trajedisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kerbelâ Sempozyumu . 3/143-157. Sivas: Asitan Yayınları.
• Machiavelli, N. (2009). Prens, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Makdîsî, Mutahhar b. Tâhir. (1990). el-Bed’ü ve’t-târîh, (ed. Mahmud İbrahim). 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe’d-Dîniyye.
• Mâlik, Enes el-Esbehî el-Hümeyrî. (1985). el-Muvatta’. (ed. Muhammed Fuad). 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâe’t-Türâsi’l-ʽArabî.
• Mekkî, Muvaffak b. Ahmed el-Hârezmî. (1948). Maktelü’l-Hüseyn. (ed. Muhammed es-Semâvî). 2 Cilt. Necef, Matbaʽatü Zehrâ.
• Mesûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin. (2005). Mürûcü’z-zeheb. (ed. Kemal Hasan Merî). 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Mevdûdî, Ebu’l-Alâ . (1990a). “Ebû Hanife ve Ebû Yusuf”. İslam Düşüncesi Tarihi. (ed. M. M. Şerif). (çev. Yusuf Ziya Cömürt). 2/301-331. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mevdûdî, Ebu’l-Alâ. (1990b). “İslâm’ın İlk Döneminde Siyasi Düşünce”. İslam Düşüncesi Tarihi. (ed. M. M. Şerif). (çev. Yusuf Ziya Cömürt). 2/283-301. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mizzî, Ebü’l-Haccac Yusuf. (1985). Tehzîbü’l-kemâl fî esmâe’r-ricâl. (ed. Beşşâr Avad). 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Müberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. (1986). el-Kâmil. (ed. Ahmed ed-Dâlî). 4 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nahda.
• Müslim, Ebu’l-Hasan en-Nisâburî. (2010). Sahihi Müslim. (ed. Nazar b. Muhammed). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Namlı, Abdullah. (2019). “Yezid’e Lânet Edilmesi Meselesi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1, 7-21.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Musa. (1936). Firakü’ş-Şîʽa. (ed. Muhammed Sadık Ali). Necef: Bahru’l-ʽUlûm.
• Öz, Mustafa. (1994). “Ehl-i Beyt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/498-501. Ankara: TDV Yayınları.
• Öz, Mustafa. (2002). “Kerbelâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/271-272. Ankara: TDV Yayınları.
• Özel, Ahmet. (1996). “Fıkıh” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/14-22. Ankara: TDV Yayınları.
• Özkan, Mustafa. (2007). Emeviler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. Doktora Tezi.
• Özkan, Mustafa. (2010). “Kerbelâ’dan Önce Hz. Hüseyin’i Doğru Anlamak”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 87-109.
• Sadûk, Ebu Cafer Muhammed b. Ali. (1970). el-Emâlî. Kum: Müessesetü’l-Biʽse.
• Sadûk, Ebu Cafer Muhammed b. Ali. (1998). el-Hidâye fî usûli’l-furûʽ Kum: Muessesetü’l-İmam Mehdi.
• Sarıcık, Murat. (1994). “Hür b. Yezid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/494. Ankara: TDV Yayınları.
• Taberanî, Ebü’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. (1983). el-Mücemü’l-kebîr. 25 Cilt. Irak: Mektebetü’l-Ulûm.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. (1967). Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk, (ed. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim). 11 Cilt, Beyrut: Dârü Süveydân.
• Taberî, Muhibbüddin Ebü’l-Abbas el-Mekkî. (1995). Zehâirü’l-ʽukbâ fî menâkibi zevi’l-kurbâ. (ed. Mahmud el-Ernaût). Cidde: Mektebetü’s-Sahâbe.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. (1998). Sahihü süneni’t-Tirmîzî, (ed. Muhammed Nasiruddîn Albânî). Riyad: Mektebetü’l-Maʽârif.
• Uzunpostalcı, Mustafa. (1994). “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/131-138. Ankara: TDV Yayınları.
• Welhausen, Julius. (1989). İslâmiyet’in İlk Devrinde Dînî-Siyasî Muhâlefet Partileri. (çev. Fikret Işıltan). Ankara: TTK Yayınları.
• Yakûbî, Ahmed b. İshak. (1971). Târîhü’l-Yaʽkûbî, (ed. Halil Mansur). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Yıldız, Abdullah. (2008). “Tulekâ Sahâbiler ve Hadis Rivayeti Olanlar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/20, 71-102.
• Yiğit, İsmail. (2007). “Osman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/438-443. Ankara: TDV Yayınları.
• Yiğit, İsmail. (2012). “Ümeyye b. Abdüşems”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/302-303. Ankara: TDV Yayınları.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed. (1982). Siyerü aʽlâmi’n-nübelâ. (ed. Hassan Abdülmennân). 29 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed Zehebî. (1987). Târîhu’l-İslâm, (ed. Ömer Abdusselâm). 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.