Klasik Arap Literatüründe Zamirin Mercî’i ve Tebeyyünü Konusunda Kullanılan Kavramların Analizi

Yıl 2022, Sayı: 20, 157 - 175, 25.12.2022

Mehmet Faruk Araz

https://doi.org/10.34085/buifd.1165250

Öz

Arap dilinde zamir, yapı ve mahiyeti itibariyle kapalı olup anlamı için açıklayıcı bir merci unsuruna ihtiyaç duyan bir kelime türüdür. Merciin, zamire ve dolayısıyla metne bakan etkisinin nüvelerini, zamir ve merci kavramlarında bulmak mümkündür. Araştırmalarımız neticesinde zamirin kapalılığını ve mercii ile olan ilişiğini yansıtan kavramların tespiti ve incelemesi üzerine müstakil pek çalışma yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu yüzden klasik nahiv ve tefsir kaynaklarından zamirin kapalılığı ve zamir-merci ilişkisi ile alakalı kavramlar taranmış ve tespit edilen veriler analize tabi tutulmuştur. Bu çalışmamızda tefsir kaynaklarında zamir-merci ilişiğinin ifadesi için “rücû‘”, “avd”, “tefsîr”, “rabt” kavramlarının kullanımının ağırlıkta olduğu ve bunların tefsirlerde tek standartta olmadığı tespit edilmiştir. Bunların dışında “tebeyyün” ve “îzâh” gibi ifadelerin yaygın kullanılan terimlere dönüşmediği; “ihâle” kavramının ise klasik tefsirlerde neredeyse hiç kullanılmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, zamir, merci, ibhâm, bağlantı, açıklık

Analysis of the Terms Used for the Determination and Location of Pronouns in Classical Arabic Literature

Öz

Pronouns in Arabic have ambiguity in terms of structure and nature, and need a defining element of location for their meaning. It is possible to find the cores of the effect of the location in the pronoun and the text by looking at the concepts of pronoun and location. As a result of this research, it has been determined that very few studies have been carried out on the determination and examination of the concepts that reflect the ambiguity of the pronouns and their relationship with their locations. Therefore, the concepts related to the ambiguity of the pronouns and the relationship between pronouns and their locations were scanned from the classical syntax and tafsir sources and the data obtained were analysed. This study has determined that the concepts of "Rucu‘", "Avd", "Tafsir", "Rabt" are predominantly used for the expression of the pronoun-location relationship in the tafsir sources and that these concepts are not in a unique standard in tafsirs. Apart from these, it has been observed that expressions such as "Tabayyun" and "Izah" do not turn into commonly used terms and the concept of "Ihale" is rarely used in classical tafsir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir (Interpretation of Quran), pronoun, location, indefiniteness, definiteness

Kaynakça

• Abbas Hasan. en-Nahvü’l-vafi. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1973.
• Abdulkerîm, Eşref Abdülbedî‘. el-Binyetü’d-Dilâliyye ve’l-İhaliyye li’z-Zemâir. Kahire: Dârü Garîb, 2006.
• Albayrak, Halis. “‘Mubhemâtu’l Kur’an İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri’”. AÜİFD 32 (1992).
• Ali Ekrem Kasım. “el-Mustalahü’n-Nahvî el-Ferrâî el-Kûfî fî lisâni’l-Arab”. Mecelletü Ebhâsü külliyeti’-terbiyyeti’l-esâsiyye 7 (31 Mart 2007). https://search.emarefa.net/detail/BIM-339444
• Âlûsî, Ebu’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhü’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Aşkar, Muhammed Suleyman Abdullah el-. Mu’cemu ulûmi’l-lugâti’l-Arabiyye. Beyrût: Müessestü’r-Risâle, 2001.
• Birışık, Abdulhamit. “Mübhemâtü’l-Kur’ân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31/437-439. Istanbul: TDV Yayınları, 2014.
• Cemâluddin Muhammed b. Mâlik. Şerhu Umdetü’l-Hâfız ve Uddetü’l-Lâfız. Bağdat: Matbatü’l-Â’nî, 1977.
• Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim. Şifâü’l-’alil fî mesâili’l-kazâ ve’l-kader ve’l-hikme ve’t-ta’lîl. Cidde: Mektebetü Sevâdî, 1991.
• Derveze, Muhammed İzzet b Abdülhadi b Derviş. et-Tefsirü’l-hadis : tertibü’s-suver hasebü’n-nüzul. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1962. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=159517&tarama=%C4%B0zzet+Derv
• Ebû Hayyân, Ebu Hayyân el-Endelüsî, İrtişâfü’d-darab min Lisâni’l-’Arab. İrtişafü’d-darab min Lisani’l-Arab. Kahire: Mektebetü Hâncî, 1998.
• Esedî, Abdurrahman Esedî. ez-Zamîrü’l-Mübhem fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yayınlanmamış Doktora Tezi: Musul Üniversitesi Edebiyât Fakültesi, 2002.
• Eşmûnî, Nureddin Ali b. Muhammed. Menhecü’s-Sâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik (Şerhu’l- Üşmûnî). Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad b. Abdullah ed-Deylemî. Meâni’l-Kur’ân. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1980. http://ktp.isam.org.tr/ktp/recordview.php?idno=103580&ele=%3D&wKitaplar=kuran&wYazarlar=ferra
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tahir Mecdüddin Muhammed b Yakub b Muhammed. el-Kâmusu’l-Muhît. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2008.
• Galayinî, Mustafa. Câmiü’d-dürusi’l-’Arabiyye. Kahire: el-Matbaatü’l-’asriyye, 1962. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=25019&tarama=Mustafa+Gal
• Harbî. Kavîdü’d-tercih inde’l-müfessirin. Riyad: Dârü’l-Kâsım, 1996.
• Hatîb, Abdülkerim Yunus el-Hatîb el-. et-Tefsîrü’l-Kur’aniyyu li’l-Kur’an. Kahire: Daru’l-fikri’l-’Arabî, 1431.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir b Muhammed b Muhammed et-Tunûsî. Tefsirü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunis : ed-Dârü’t-Tunisiyye, 1984. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=160008&tarama=%C4%B0bn+%C3%A2%C5%9F%C3%BBr
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf İbn Hişam en-Nahvi. Şerhu Şüzûri’z-zeheb. Beyrût/Lübnan: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebevî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1410.
• İbn Mâlik, Ebû Abdullah Cemaleddin Muhammed b Abdullah İbn Mâlik et-Tâî. Şerhu’t-Teshîl li İbn Mâlik. Cize : Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfi’î. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, 1984.
• İbn Yaiş, Ebü’l-Beka Muvaffakuddin Yaiş b. Ali b. Yaiş b. Muhammed. Şerhu’l-Mufassal. Beyrût/Lübnan: Darü’l-Kutübü’l-İlmiyye, 2001.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdulgaffâr el-. Risâletü’l-vaz´iyye, Ts.
• Küçükalay, Hüseyin. Kur’ân Dili Arapça. Konya: Manevi Değerleri Koruma ve İlim Yayım Cemiyeti Neşriyâtı, 1969.
• Lahyânî, Zekiyye Binti Fâzi´ b. Mebrûk. Ahvâlü’z-zamâir ma’a müfessirihi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Arab Dili ve Edebiyâtı Fakültesi, 2002.
• Mağribî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Muhammed İbn Ya’kûb el-. Mevâhibü’l-Fettâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Muhammed Refîk Ahmed Şâhid. İhtilâfü ’avdetü’z-zamîr ve eserühu fi’t-tefsîr. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İslamâbâd: Vataniyye Üniversitesi Modern Diller Bölümü, 2009.
• Mustafa Humeyde. Nizamü’l-İertibâti ve’r-Rabt fî terkîbi’l-cümleti’l-arabiyye. Beyrût/Lübnan: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1997.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b Yezîd b Abdilekber b Umeyr Ezdî Sümâlî. el-Muktedab. Beyrut: Âlemü’l-kütüb. Erişim 15 Ekim 2021. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=117029&tarama=M%C3%BCber
• Münire Mahmud el-Hamd. “el-Mübhemât ve hesâisuhâ fî’n-nahvi’l-Arabî”. Mecelletü Camiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiye 23 (1419), 160-259.
• Müsâid b. Süleymân et-Tayyâr. et-Tahrîr fî usûli’t-tefsîr. Cidde: Merkezu’d-Dirâseti ve’l-Maʻlûmâti’l-Kur’âniyye, 1435.
• Nâil İsmail. el-İhâletü bi’z-zamâir ve devrühâ fî tahkîki’t-terâbut fî’n-nassi’l-Kur’ânî. Gazze: Gazze Ezher Üniversitesi, 2011.
• Nâzırü’l-Ceyş, Ebu Abdullah Muhibbüddin Muhammed b Yusuf b Ahmed b Abdüddâim. Şerhü’t-Teshîl li-İmâm Ebû Abdullah Cemaleddin Muhammed b. Abdullah İbn Malik et-Tai = Temhîdü’l-kavâid bi-şerhi Teshîli’l-fevâid. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=373212&tarama=Tesh%C3%AEl
• Râcihî, Abdullah Muhammed Gânim. Avdü’z-zamîr ve eserühü fî tevcîhi’l-ma’nâ fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yayınlanmamış: Câmiâtü Aden Arap Edebiyatı Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Radî, Radıyyüddin Necmeddin Muhammed b. Hasan Radi el-Esterabadi. Şerhu’l-Kâfiye. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1996.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b Ömer b Hüseyn Fahreddin. et-Tefsirü’l-kebir = Mefatihü’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1981.
• Rûmî, Fehd b. Abdürrahman b. Süleyman. Buhûsü’n fî usûli’t-tefsîr ve menâhicihi. Riyad: Mektebetü’t-tevbe, ts.
• Sabbân, Ebü’l-İrfân Muhammed b Ali es-. Hâşiyetu’s-Sabbân ala Şerhi’l-Üşmûnî ala Elfiyyeti İbn Mâlik. Kahire: Mektebetü Tevkîfiyye, Ts.
• Sabre, Muhammed Hasaneyn. Merci‘u’z-zamîr fî’l-Kur’ân’i-l-Kerîm. Kahire: Dârü garib, 2001.
• Said Hüseyn Buheyrî. Dirâsetün lugaviyyetün fî’l-alakati beyne’l-binyeti ve’delâle. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2005. Samerrai, Fazıl Salih es-. Meâni’n-nahv. Amman : Darü’l-Fikr, 2002.
• Sibeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Harisi. Kitâbu Sibeveyhi. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1977.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire : Dârü’t-Türas, 2010.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b Ebî Bekr. Hem’ü’l-hevâmi’ fî şerhi Cem’i’l-cevâmi’. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=64756&tarama=Hem%C3%BC
• Sübki, Taceddin Ebi Nasr Abdülvehhab b Ali b Abdilkafi es-. Ref’ü’l-hâcib an muhtasari İbni’l-Hâcib. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1999.
• Süyûtî, el-Hafız Ebu’l-Fadl Celaluddin Abdurrahman İbn Ebi Bekir. Hem‘u‘l-Hevâmi‘ fî şerhi Cemi‘l-cevâmi. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr Muhammed b Cerîr b. Yezid. Câmiü’l-beyân an te’vili ayi’l-Kur’an. Beyrût: Dârü İbn Hazm, 2013. Teyyâr, Müsâid b. Süleyman et-. Fusûlün fî usûli’t-tefsîr. Dârü İbn Cevzî, 1999.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī ez-. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnâ’ût. XXV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl. IV Cilt. Beyrût: Dârü Marife, 3. Basım, 2009.
• Zerkeşî, Bedreddin b Muhammed b Abdullah. el-Burhan fî ulumi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, 2008.