Kirman Selçukluları Döneminde Ticaret Yolları (440-583/1048-1187)

Yıl 2022, Sayı: 20, 139 - 156, 25.12.2022

Abdurrahman Gülmez

https://doi.org/10.34085/buifd.1168107

Öz

Selçuklu soyundan gelen Melik Kavurd 1050 yıllarında İran’daki Büveyhî Devletine son verip ticaret yolları üzerindeki Kirman’ı alarak Kirman Selçuklu devletini kurmuştur. Kirman Melikleri ticaret ve ticaret yollarına önem vererek tüccarların güvenli bir şekilde seyahat etmelerini güvenliğini sağlamışlardır. Kirman coğrafyasındaki ticareti canlandırmak, ticaret yollarının ve halkın güvenliğini sağlamak ve bölgeyi bayındır hale getirmek amacıyla yollarda kervansaray, mil, havuz ve ribât gibi birçok eser yapmışlardır. Kirman bölgesi, Avrupa, Anadolu, Mısır, Mâverâünnehir, Çin ve Hindistan’ı birbirine bağlayan kara ve deniz ticaret yolları üzerinde yer aldığından gelişmiş bir bölge olup doğu ile batı arasında hem uluslararası öneme sahip bir ticaret yolu hem de bir ticaret merkeziydi. Buna ek olarak Kirman Selçuklularının Umman’ı almasıyla Basra Körfezi ticaretini ve körfezden Kirman’a gelen ticaret yollarının kontrolünü de ele geçirmişlerdir. Böylece Horasan, Irak ve Fars eyaletlerine karşı siyasi ve iktisadi üstünlük sağlamışlardı. 12. yy’ın sonlarına doğru ülkedeki taht kavgaları ve doğudan gelen Oğuz saldırılarından dolayı Kirman bölgesi harabeye dönmüş ve halk göç etmiştir. Kirman Selçuklu devleti güçlü bir idare, asayiş ve ticaretle ayakta duruyordu, bunların bozulmasıyla devlet kısa sürede yıkılmıştır.
Bu çalışmada ticaret yolları üzerindeki Kirman’ın alınmasıyla Asya, Afrika ve Avrupa ticaretinin Kirman Selçuklularının kontrolüne nasıl girdiği ve ülkeyi nasıl bayındır hale getirdikleri üzerinde durulmuştur. Kirman Selçukluları hakkında yazılan eserlerin çoğunun dili Farsça olduğundan araştırmada dönemin Farsça kaynakları daha çok kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kirman, Kirman Selçukları, Basra Körfezi, Ticaret Yolları, İslâm Tarihi

Kaynakça

• Esteğri, Ebu İshak İbrahim, Mesalik ve Memalik. (Haz. İrac Efşar) Tahran 1961
• Gazvini, Hamidullah Ebubekr Ahmed b. Nasır Müstevfi, Tarih-i Güzide, (Haz. Abdül Hüseyin Nevayi) Tahran 1364