İşlevsel ve Kaynaksal Delâlet Açısından Tebâreke Cüzü’ndeki Fiiller

Yıl 2022, Sayı: 20, 329 - 355, 25.12.2022

Mustafa âgâh Abdullatif Muhammed Şobek

https://doi.org/10.34085/buifd.1096727

Öz

Bu çalışma, Kurân-ı Kerîm’in “Tebâreke Cüzü”nde geçen fiillerin işlevsellik ve kaynak yönünü, anlambilim açısından ele almaktadır. Çalışmada, söz konusu ayetlerde geçen fiillerin birbirleri ile olan irtibatını ve semantik yönünü açıklamak suretiyle nitel analitik yöntem kullanılmıştır. Ayrıca kaynaksal ve işlevsel anlam alanı içerisinde kelimelerin birbirleriyle olan ilişkisi, anlamsal birimlerin yaygınlık oranı ve kelimenin bağlam ve bağlam dışı delâleti ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu anlam çeşitliliği, Arapça’nın ayırıcı vasıflarından biri olup bu dilin canlılığını ve sürekliliğini pekiştirmektedir. Zira semantik açıdan fiil kiplerinin çokluğu, kendi özel bağlamında tekil anlama delâlet eden “dilin” denizine dökülen coşkun bir nehir kabul edilir. Çünkü semantik bize delâlet ettiği anlam yönünden kelimenin incelenmesi için geniş ufuklar açar. Bu ise bize “Tebâreke Cüzü”nde diğer kelimelerin değil de neden bu lafızların kullanıldığının önemini kavrama konusunda yol göstermektedir. Bu sebeple araştırmada, bazı örnekler sunularak mâzi, müzâri’ ve emir fiillerin nahivsel zaman açısından, ayrıca mezid ve mücerred fiillerin ise morfolojik açıdan anlam olayları incelenmiş, bunun yanında lafzın “Vaz‘i Delâleti” zikredildikten sonra kelimenin sözlük manası ve bu mananın ayetlerin bağlamı içerisinde kaynaksal anlamı ile karşılaştırılması yapılmıştır. Daha sonra çalışmada, Arap Dili ve Belagatı bilimlerinin kendi arasındaki irtibatından hareketle tüm Arapça dil bilimleri arasındaki ilişki dikkate alınarak ayrıca klasik ve modern geleneklerin çabalarından da istifade edilerek “Anlatımsal Semantik” ele alınmış ve bu çeşit anlambilim “Tebâreke Cüzü”ndeki ayetler üzerinden anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fiiller, İşlevsel Delâlet, Kaynaksal Delâlet, Nahivsel Zaman, Morfolojik Zaman, Vaz’î Delâlet, Anlatımsal Delâlet.

Kaynakça

• Zafzaf, Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-’İlmiyye, 1975.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. el-Ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmi, İbrahim es-Samerrai. Kahire: Mektebetu’l-Hilâl.