Naslardan Hüküm Çıkarmada Hasrın Etkisi

Yıl 2023, Sayı: 21, 176 - 193, 24.06.2023

Kazim Yusufoğlu

https://doi.org/10.34085/buifd.1265930

Öz

İslâm hukukçuları naslardan yorum ve lafız merkezli anlam yoluyla hükümler çıkarmışlardır. Lafzî anlam yollarından mefhûm-i muhalefetin alt bölümlerinden biri kabul edilen hasra dair farklı yaklaşımlar söz konusudur. Bu farklılık, mezhepler arasında farklı hükümlerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bir kelime veya kelime grubunun özel bir şekilde başka bir kelime veya kelime grubuna tahsis edilmesi ve sadece o kelime veya kelime grubunun kastedilmesi anlamına gelen hasrın, farklı yolları bulunmakla birlikte en çok kullanılan ve naslardan hüküm çıkarmada etkisi bulunan yolu, “innemâ” ve “nefiy ve istisna” kelimeleridir. Makalede bu kelimelerin zikredildiği “Ameller ancak niyetlere göredir.”, “Şuf'a hakkı ancak taksim edilmemiş malda olur.”, “Namaz ancak Fatiha ile olur.” ve “Nikâh ancak veli ile olur.” gibi nasların özelinde fakihlerin bu lafızları anlama, yorumlama ve onlardan hüküm çıkarma noktasında nasıl bir faaliyette bulundukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Fakihler, gayr-i menkul bir mal taksim edildikten sonra kişinin şuf’a hakkının ortadan kalkıp kalmayacağına dair hükmü, hasırdan hareketle belirlemeye çalışmışlardır. Abdest alırken niyet getirmenin, namazda Fâtiha sûresini okumanın ve velisiz nikâh kıymanın hükmü konusunda Hanefî fakihler ile diğer üç mezhep fakihleri arasındaki görüş ayrılığı bulunmakla birlikte bu hadislerdeki hasrı dikkate alarak hükmü tespit etme hususunda aralarında herhangi bir görüş ayrılığı bulunmamaktadır. Belirlenen hükmün mahiyeti ne olursa olsun ister sıhhat ister kemâl olarak belirlensin fakihler savundukları görüşleri faklı deliller ile temellendirmenin yanında nassın lafzını da dikkate alarak görüşlerini tahkim etmeye çalışmışlardır. Fakihler, farklı hükümlere ulaşsa da hadislerin lafızlarını önemseme, onları birer hukuki metin kabul etme ve “innemâ” ve “nefiy ve istisna”yı dikkate alarak hükmü belirleme konusunda aynı tutumu göstermişledir.

Anahtar Kelimeler

Nass, Hüküm, Hasr, İnnemâ, Nefiy ve İstisnâ

Kaynakça

• İbn Emîru’l-Hâc. et-Takrîr ve’t-tahrîr. thk. Abdullah Mahmud. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Hâcib, Cemâleddîn Ebî Ömer Osman. Muhasaru’l-Müntehe’s-sûli ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûli ve’l-cedel. thk. Nezîr Hamâd. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.