Molla Halîl es-Siʻirdî’nin Nehcü’l-Enâm Adlı Eserinin Hadis İlmi Açısından İncelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 22, 232 - 254, 25.12.2023

Ali Çelik Mahsun Ak

https://doi.org/10.34085/buifd.1393915

Öz

ÖZ
Molla Halîl es-Siʻirdî, on sekizinci yüzyılın ikinci yarısı ve on dokuzuncu yüzyılın birinci yarısında yaşamış olup tedrisât ve telifât faaliyetleriyle temayüz etmiş Osmanlı dönemi âlimlerindendir. Molla Halîl, eğitimini Bitlis, Van, Siirt, Cizre, Musul ve İmâdiyye gibi dönemin en önemli ilim merkezlerinde tahsil etmiştir. O, ilmî müktesebatı ile İslamî ilimlerin birçok sahasında onlarca eser telif etmiştir. Eserlerinin büyük çoğunluğunu nesir, bir kısmını ise nazım türünde kaleme almıştır. Onun manzum türünde yazmış olduğu eserlerinden biri de akaid, tasavvuf, ahlâk ve benzeri konuları ihtiva eden Nehcü’l-Enâm li Nef‘i’l-‘Avâm’dır. Molla Halîl’in, Arapça ve Kürtçe olarak kaleme aldığı ve yirmi iki bölümden meydana gelen bu eser, Arapça nüshasında üç yüz yirmi üç, Kürtçe nüshasında ise iki yüz yetmiş bir beyitten teşekkül etmektedir. Molla Halîl eserini telif ederken Kur’an-ı Kerim ve benzeri kaynaklar yanı sıra telmih sanatıyla kırk üç hadisten de istifade ettiği müşahede edilmiştir. Bu çalışmamızda Molla Halîl es-Siʻirdî’nin bahse konu olan eserinde telmihte bulunduğu rivayetler, asli kaynaklarda yerleri tespit edilerek hadis ilmi açısından değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Yapılan inceleme neticesinde iktibas edilen rivayetlerin sekiz tanesinin müttefekun aleyh olduğu, on beş tanesinin Buhârî’nin Sahih’inde, bir tanesinin Buhârî’nin Halku Efʿâli’l-ʿİbâd adlı eserinde, yedi tanesinin Müslim’in Sahih’inde yer aldığı görülürken, Hakîm en-Nîsâbûrî’nin el-Müstedrek, Tâberânî’nin el-Mu’cemü’l-evsat, Süyûtî’nin el-Leâli’l-maṣnûʽa ve Aclûnî’nin Keşfül-hafâ adlı eserlerinde ise birer tane rivayetin yer aldığı görülmüştür. Dolayısıyla iki rivayet uydurma veya halk arasında hadis diye bilinen rivayetleri konu edinen eserlerde yer alırken, geri kalan rivayetlerin ise muteber hadis kaynaklarında tahrîc edildiği tespit edilmiştir. İktibas edinilen rivayetlerin iki tanesi merdûd, geri kalanların ise makbûl olduğu hükmüne varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hadis, Medrese, Molla Halîl es-Siʻirdî, Nehcü’l-Enâm, Tahrîc.


The study of Molla Halil es-Siʻirti’s work "Nehcü’l-Enâm" from the perspective of the Hadith Science.

Abstrac
Molla Halîl es-Siʻirdî was a prominent scholar of the Ottoman era, excelling in education and authorship . He lived in the second half of the 18th century and the first half of the 19th century. He received his education in important centers of learning such as Bitlis, Van, Siirt, Cizre, Mosul, and Imadiyyeh. Throughout his life, he composed numerous works in various fields of Islamic studies, most of which were prose and some in poetry . One of his poetic works encompassing topics of creed, Sufism, and ethics is "Nehcu’l-Enam li Nef‘i’l-‘Awam." In this work, which is written in Arabic and Kurdish, he utilized the art of allusion with forty-three hadiths. This study evaluates the references made by Molla Halil es-Siʻirti in his mentioned work, assessing their significance in the field of Hadith Science. The examination revealed that, except for two citations, the rest were found in credible hadith sources. Among the citations, five were classified as sound, thirty-six as authentic, and two as (false ) fabricated.
Keywords: Hadith: Islamic school, Molla Halîl es-Siʻirdî, Nehcü’l-Enâm, Hadith Authentication.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Medrese, Molla Halîl es-Siʻirdî, Nehcü’l-Enâm, Tahrîc

Kaynakça

• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezhîbü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâʾ i’rricâl. Thk. Guneym Abbas Guneym – Mecdî Seyyid Emîn . 4 Cilt. Kahire: y.y., 1425/2004.
• Ziriklî, Hayruddin. el-A’lâm kamusu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisa mine’l-Arab ve’l-müsta’rabîn ve’lmüsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayîn, 2002.