İmâmiyye Şîa’sının Kur’ân’ın Bir İ‘câz Yönü Olarak Sarfe Teorisine Yaklaşımı

Yıl 2023, Sayı: 22, 130 - 150, 25.12.2023

Mansur Yayla

https://doi.org/10.34085/buifd.1394679

Öz

İmâmiyye Şîa’sının Kur’ân’ın Bir İ‘câz Yönü Olarak Sarfe Teorisine Yaklaşımı
The Imāmiyya Shī'ah's Approach to the Theory of Ṣarfa as an I'jāz Aspect of Qur'ān

Mansur YAYLA
Dr. Öğr. Üyesi Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Temel İslâm Bilimleri, Tefsir Anabilim Dalı, Erzincan, Türkiye
Asst. Prof. Dr., Erzincan Binali Yıldırım University, Faculty of Theology, Department of Basic Islamic Sciences, Department of Tafsir, Erzincan, Türkiye

ORCİD: 0000-0001-6888-6184 [e-mail]

Öz
İnsanlık tarihinde edebiyatın belki de en fazla revaç bulduğu bir dönemde Allah Teâlâ Kur’ân-ı Kerim’i benzeri getirilmeye imkân olmayan özellikte inzâl buyurmuştur. Kur’ân’ın açıkça meydan okuyuşu karşısında Araplar, edebi çeşitlerin her alanında çok ileri düzeyde oldukları halde Kur’ân’ın bir benzerini meydana getirmekten aciz kalmışlardır. İslâm âlimlerinin kahir ekseriyeti Kur’ân’ın erişilmezliğini, benzerini ortaya koymaktan insan gücünün aciz kalacağı ulvi bir mertebeye çıkan bir kitap olmasına bağlamıştır. Bazıları da Kur’ân’ın denginin getirilmemesini, Allah’ın beşerden güç ve çabasını çekip alma esasına dayandırmıştır. Sarfe mezhebine ait bu görüş, birden fazla kadime inanma düşüncesinden kaçınmak amacıyla ilk defa Mu‘tezile âlimleri tarafından dile getirilip mezhebî bir anlayışa dönüştürülse de İmâmiyye bilginleri tarafından Kur’ân’ın i‘câzıyla yakından alakalı bir teori olarak kabul edilmiştir. Biri lafızcı, diğeri akılcı yorumlama geleneğine sahip iki farklı mezhep âlimleri, Kur’ân’ın i‘câzı hakkındaki bir teori üzerinde fikir birliği oluşturmuştur. Bu çalışmamızda İmâmiyye âlimlerinin sarfe nazariyesini savunmasının sebep ve gerekçelerini inceleyecek, mezhebin genel anlayışında Kur’ân’ın i‘câz yönünün dahili sebeplerle açıklandığını, Usûliyye ekolünün ilk temsilcilerinin, Mu‘tezilenin de etkisinde kalarak Kur’ân’ın mu‘cizliğini sarfeyle izah ettiklerini ortaya koymaya çalışacağız.
Anahtar kelimeler: Şîa, İmâmiyye, Sarfe, Teori, Mu‘tezile

Abstract
At a time when literature was at its best in the history of humanity, Allah revealed Qurʾān with certain qualities that are not possible to be reproduced. Against the obvious challenge of Qur’an, although they were at their peak in all fields of literature, Arabs were incapable of forming a similar book to Qur’an. The overwhelming majority of the Islamic scholars attributed the unattainability of Qur’an to its being a book with such a highly-divine level that human beings would remain incapable of producing even a similar one. Others, however, depended the fact that Qur’an cannot be replicated on the basis that Allah withdrew the power and efforts to do so from the human beings. Although this view, which belongs to Ṣarfa sect, was first expressed by Muʿtazilite scholars in order to eliminate the idea of believing in more than one qadīm, it was accepted by Imāmiyya scholars as a theory closely related to the iʿjāz of Qurʾān. Scholars from two different sects, one with a literalist interpretation tradition and another with a rationalist interpretation tradition, reached to consensus about the iʿjāz of Qurʾān. This study examines the causes and grounds of Imāmiyya scholars to argue the ṣarfa theory and aims to put forward that the iʿjāz aspect of Qurʾān is explained through internal reasons according to the general understanding of the sect. In addition, this study aims to reveal that the first representatives of the Usūliyya school, who are also the influence of the Mu'tazilites, explained the miracle of Qur'ān with ṣarfa.
Key Words: Shīʿa Imāmiyya, Ṣarfa Theory, Muʿtazila

Anahtar Kelimeler

Şîa, İmâmiyye, Sarfe, Teori, Mu‘tezile

Kaynakça

• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaût vd., Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahadır, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, Beyrût: Dâru’l-Ma‘rifet, 1957/1376.
• Zühdî, Hasen Carullâh, el-Mu‘tezile, Beyrût: el-Ehliyye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1974.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-‘irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, Matba‘atü Îsâ el-Bâbî el- Halebî, t.y.