Rûhun Aslî Sûretine Dönüş Yolculuğu “Seyr u Sülûk”: Rûzbihân-ı Baklî’nin (ö. 606/1209) “Meşrebü’l-Ervâh” Adli Eseri Bağlamında

Yıl 2024, Sayı: 23, 86 - 102, 25.06.2024

İsa Çelik Adem Urhan

https://doi.org/10.34085/buifd.1421290

Öz

Bu makale, sâlikin ruhunu sâfiyete ulaştırma yolunda geçtiği bazı merhalelerini konu edinmektedir. Rûhî bir tecrübe elde etme arayışı içerisinde olan sûfîler, Hak Teâlâ’nın sevgisine mazhâr olmak ve O’nun (c.c.) birliğine ulaşmak için rûhu sâfiyete kavuşturmayı amaç edinmişlerdir. Öyle ki onlar, bu gayeleri doğrultusunda “seyr u sülûk” adında bir mânevî eğitim modeli benimsemişler ve bu minvâlde çeşitli yöntemler ve pratikler kullanmışlardır. Rûhun aslî sûretine dönüştürme hususunda kendine özgü bir yöntem belirleyen sûfîlerden birisi de Rûzbihân-ı Baklî’dir. Nitekim Rûzbihân-ı Baklî, Milâdî XI. asrın başları ile XII. asrın ortalarında İran sınırları içerisinde yer alan Fesâ’da dünyaya gelmiş ve hayatının büyük bir kısmını Şîraz’da geçirmiş Deylem kabilesine mensup bir sûfîdir.
Çalışmamız, Rûzbihân-ı Baklî’nin Meşrebü'l-ervâh adlı eserinde rûhun aslî sûretine dönmek için yapmış olduğu yolcululuk serüvenini ve bu yolculuk esnasında elde ettiği makamları ayrıntıya girmeden onun görüşleri çerçevesinde aktarmayı ve seyr u sülûk’a dâir yöntem geliştirip-geliştirmediğini ortaya koymayı hedeflemektedir. Bu makale, hakkında çok az çalışma yapılan Rûzbihân-ı Baklî’nin mezkûr hususta naklettiği düşüncelerinin analitik bir değerlendirilme yapılarak aktarılması açısından önem arz etmektedir.
Makalede, Rûzbihân-ı Baklî’nin Meşrebü'l-ervâh adlı eserinde zikrettiği mertebelerin bazıları kendisinden önceki mutasavvıfların görüşleri de dikkate alınarak ele alınmış ve bunlarda kendine özgü bir düşünce sergileyip sergileyemediği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda Rûzbihân-ı Baklî’nin mezkûr hususta tasavvuf terminolojisi açısından yeni bir paradigma geliştirdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Ruh, Seyr u Sülûk, Verâ‘, Zühd

Kaynakça

• Tehânevî, Muhammed b. A’lâ b. Ali El-Fârukî el-Hanefî. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. ed. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
• Uludağ, Süleyman. “Ruh (Tasavvuf)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/192-193. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.