Sûfî-Siyaset İlişkisi Bağlamında Mevlâna Halid Şiirlerinde Baban (E)Mîrleri

Yıl 2024, Sayı: 23, 1 - 28, 25.06.2024

Veysel Başçı

https://doi.org/10.34085/buifd.1442374

Öz

Nakşibendîyye-i Halidîyye tarikat kolunun kurucu pîri Mevlâna Halid-i Şehrezûrî 1779 yılında Süleymaniye’nin Karadağ bölgesinde dünyaya geldiğinde söz konusu bölge Baban Kürt (E)mîrliğinin yerel yönetim ve idaresi altındaydı. Dolaysıyla Mevlâna Halid bu emirlikte yönetici olmuş birçok Baban (E)mîrini yakından tanıma fırsatı bulmuş, kendileriyle siyasî ve dinî ilişkiler geliştirmişti ki bu ilişki biçimi Mevlâna Halid’in 1811’de Şeyh Abdullah Dihlevî’ye intisabından önce ve sonra farklı şekillerde devam etmiştir. Onun Baban (E)mîrleriyle olan ilişkisini gösteren, onlarla ilgili duygu ve düşüncelerini ve bakış açısını ortaya koyan bazı ayrıntılar, kendisinden geriye kalmış üç dilli (Kürtçe, Farsça, Arapça) dağınık haldeki şiirleri ile divanında mevcuttur. Divanında Babanzâde Osman, İbrahim, Abdurrahman ve Selim Paşa’larla ilgili şiirler kaleme aldığı görülmektedir. Söz konusu şiirlerinde, Baban (E)mîrleriyle beraber bunların iktidarı döneminde yaşanmış önemli bazı olay ve havadislere de değinerek şiirsel madde tarihleri düşmüş, yaşanmış hadiseler karşısında kâh hüznünü kâh sevincini paylaşmıştır. Babanzâde Süleyman Paşa’nın oğlu Osman Paşa’nın şehit düşmesini uzun bir mersiyeyle yâd etmiştir. Süleymaniye şehrinin genişletilmesini sağlayarak, bu şehirdeki bölgesel iktidarın sembolü olan sarayının usul ve esaslarını tavizsiz şekilde uygulayan, Kasr-ı Şirin ile Hanekîn gibi bölgeleri Baban (E)mîrliğinin sınırlarına dâhil etmiş olan Babanzâde İbrahim Paşa’yı da “başına taç yaraşan bir sultan” olarak resmetmiştir. Babanzâde Abdurrahman Paşa’nın 1808 yılında Osmanlının Bağdat valisi karşısındaki üstünlüğüne vurgu yapmış, onun 1810 yılındaki Bağdat kuşatmasına da değinerek siyasî rakiplerine karşı galip gelişine de bir hayli sevinmiştir. Mevlâna Halid’in Baban (E)mîrlerini taltif ve methiyeleri sadece bunlarla da sınırlı değildir. Divanı ile dağınık haldeki şiirlerinin birçok yerinde açık ve üstü kapalı Baban (E)mîrlerine işarette bulunmuş ve onlara olan hayranlığını defalarca dile getirmiştir. Bu çalışmada Mevlâna Halid’in şiirlerinde yerel iktidarla olan ilişkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sûfî, Siyaset, Baban (E)mîrleri, Mevlâna Halid
Abstract

When Mawlana Khalid al-Shahrazūri al-Baghdadī, the founder of the Nakshībandi-Khalīdi order branch, was born in the Qaradag region of Suleymaniyah in 1779, the region in question was under the rule and administration of the Baban Kurdish Emirate. Therefore, Mawlana Khalid had the opportunity to freely get to know many Baban emirs who were rulers of this emirate. He developed political and religious relations with them. So much so that this form of relationship continued in a different way before and after Mawlana Khalid's affiliation with Sheikh Abdullah Dihlavī in 1811. Some details that show his relationship with Baban's orders, reflect his feelings and thoughts about them, and reveal his perspective on them are available in the trilingual (Kurdish, Persian, Arabic) poetry divan he left behind. It is seen that he wrote poems about Babanzāda Othman, Ibrahim, Abdurrahmān and Salim Pasha in this divan. In these poems, he also touched upon some important events and news that took place during the rule of Baban's emirs, and poetic dates were included in these news, and he shared sometimes his sadness and sometimes his joy in the face of what happened. He commemorated the martyrdom of Othman Pasha, the son of Babanzāda Suleiman Pasha, with a long elegy. He portrayed Babanzāda Ibrahim Pasha, who ensured the expansion of the city of Sulaymaniyah, uncompromisingly implemented the procedures and principles of his palace, which was the symbol of regional power in this city, and included regions such as Qasrī Shirin and Xanakīn within the borders of the Baban Emirate, as "a sūltan worthy of a crown." He emphasized the superiority of Babanzāda Abdurrahmān Pasha over the Ottoman governor of Baghdad in 1808, and was very happy about his victory over his political rivals, also referring to the siege of Baghdad in 1810. Mawlana Khalid's praise and praise of Baban's emirs are not limited to these only. In many parts of his divan and scattered poems, he explicitly and implicitly pointed out Baban's emirs and expressed his admiration for them many times. In this study, Mawlana Khalid's relations with the local government in his poems were examined.
Key words: Sufi, Politics, Baban Emirates, Mawlana Khalid, Poem

Anahtar Kelimeler

Sûfî, Siyaset, Baban (E)mîrleri, Mevlâna Halid, Şiir

Kaynakça

• Seydzâde, Ahmed. Rûyikerdhayi Ferhengi ve Amuzişî Der Kalemrûyi Emâret-i Bâban. İran-Kazvin: Danişgah-ı Beynelmilel-i İmam Humeyni, Danişkede-i Ûlum ve Tehkikat-ı İslami, Yüksek Lisans Tezi, 1393.
• Tenik, Ali. Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Nûbihar, 2015.
• Tevekkoli, Muhammed Rauf. Tarih-i Tesevvuf Der Kürdistan. Tahran: Tevekkoli, 1378.
• Tosun, Necdet. “Tarihsel Süreçte Nakşibendîler ve Siyaset”. Tarihten Günümüze Sûfî-Siyaset İlişkileri. ed. Salih Çift-Takyettin Karakaya, 357-397. İstanbul: Ensar, 2020.