Modern Arap Edebiyatında Polisiye Romanı: Tarihsel Gelişimi ve Teknik Özellikleri

Yıl 2024, Sayı: 24, 23 - 37, 25.12.2024

Ethem Demir

https://doi.org/10.34085/buifd.1551812

Öz

Batı romanından yapılan tercümelerle ilk olarak ortaya çıkan Arap romanı, Arap edebiyatçıların gayretleriyle hızlı bir şekilde gelişmiştir. Geliştikçe farklı türlere ayrılan Arap romanı, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yeni bir roman türü olan polisiye roman türünü de bünyesine katmıştır. Tıpkı genel roman sanatı gibi Arap polisiye roman türü de ilk olarak Batı edebiyatında ortaya çıkmış akabinde de tercüme faaliyetleriyle Arap edebiyatına girmiştir. Başta Fas, Cezayir ve Mısır olmak üzere çeşitli Arap ülkelerinden edebiyatçıların çabalarıyla daha sonra gelişmeye başlayan Arap polisiye romanı, özellikle doksanlı yıllarda önemli bir aşamaya gelmiştir. İfade edilen söz konusu önemli ilerlemeye rağmen çeşitli nedenlere bağlı olarak Arap polisiye romanı Batı polisiye romanına kıyasla biraz zayıf kalmıştır. Söz konusu nedenlerin başında da polisiye romanın ihtiyaç duyduğu özgür bir ortamın Arap ülkelerinde bulunmaması, Arap edebiyatçıların polisiye romanına karşı olumsuz düşünceler taşıması ve Arap roman yazarlarının polisiye roman yazımı için gerekli birikime sahip olmaması şeklinde olduğu görülmüştür. Kaleme alınan bu makalede polisiye romanın ana vatanı konumundaki Batı edebiyatındaki doğuş ve gelişiminin ardından Arap edebiyatındaki doğuş ve gelişim süreçlerine değinilmiş, akabinde de Arap polisiye romanlarının kendine has temel yapı unsurlarına değinilmiştir. Genel manada Arap polisiye romanların kısa bir teknik analizinin de yapıldığı bu makale çalışmasında Arap polisiye romanlarında zaman, mekân ve karakter gibi hususlara değinilmiştir. Bu kapsamda Arap polisiye romanlarındaki zaman, mekân ve karakterlerin ne şekilde işlendiğine bakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arap Edebiyatı, Roman, Arap Romanı, Polisiye Romanı

The Detective Novel in Contemporary Arabic Literature: Historical Development and Technical Features

Öz

The Arabic novel, which first emerged with translations from Western novels, developed rapidly with the efforts of Arab writers. The Arabic novel, which developed into different genres, also included a new genre, the detective novel, after World War II. Just like the general art of the novel, the Arabic detective novel first emerged in Western literature and then entered Arabic literature through translation activities. The Arabic detective novel, which later began to develop with the efforts of writers from various Arab countries, especially Morocco, Algeria and Egypt, reached an important stage especially in the nineties. Despite the significant progress expressed, the Arab detective novel remained somewhat weak compared to the Western detective novel due to various reasons. The main reasons in question were the lack of a free environment that detective novels needed in Arab countries, the negative thoughts of Arab writers towards detective novels and the lack of knowledge required by Arab novel writers to write detective novels. In this article, the birth and development of the detective novel in Western literature, which is its homeland, is discussed, followed by the birth and development processes in Arabic literature, and then the basic structural elements specific to Arabic detective novels are discussed. In this article, which also provides a brief technical analysis of Arabic detective novels in general, issues such as time, place and character in Arabic detective novels are discussed. In this context, how time, place and characters are handled in Arab detective novels has been examined.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Arabic Literature, Novel, Arabic Novel, Arab Detective Novel

Kaynakça

• ‘Avde Hasan, Sad. ‘Udvâni, eş-Şahsiyye fî a‘mâli Ahmed Refîk ‘Avad er-rivâiyye: Dirârese fî Dev’i’l-Menâhici’n-Nakdiyye. Gazze: Gazze İslâm Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Aktaş, Şerif. Roman Sanatı ve Roman Sanatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Arslan, Adnan. “Necip Mahfuz’un ‘El-Lissu ve’l-Kilâb’ Adlı Romanında Tasavvufi İzlekler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (Haziran 2019), 5-24.
• Cafer, Muhammed. Hezeyân nevâkîs’l-kıyâme. Cezayir: Menşûrâtü’l-İhtilâf, 2014.
• Çetin, Nurullah. Roman Çözümleme Yöntemi. 10. Baskı. Ankara: Öncü Kitap Yayınları, 2009.
• Demir, Ethem. Modern Arap Roman Işığında Arap Baharı. Bursa: Emin Yayınları, 2021.
• Duhû, Hüseyin. “el-Edebu’l-muvâzî fi’l-edebi’l-Arabî: İşkaliyyetü’l-mefhûmi ve’n-nazariyye dirâse fi’l-kitâbeti’l-bûlisiyyeti’l-Arabiyye” Mecelletü Mekâlid 9 (Eylül 2015), 46-60.
• Gânimî, Abdurrahman .“el-Hûtü’l-‘amâ ve siyeğu’l-hakiyyi ve mukevvinâtihi fi’r-rivâyeti’l-bûlisiyye”, Mecelletü Fusûl 76 (Ağustos 2009), 187-205
• Halîç, “Rivâyetü’t-tekallubâti’l-ictimaiyye” Erişim: 4, Haziran 2024. https://www.alkhaleej.ae/ملحق/رواية-التقلبات-الاجتماعية.
• İbn Kırât, Henân. “Ontolojiye Rivâyeti’l-bûlisiyye”, Kalme Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi Dergisi 21 (Aralık 2017), 427-447.
• Kâsım, Mahmûd. er-Rivâyetü’l-bûlisiyye: el-İbdâ‘u’l-edebiyye ve’l-cerîme. b.y.: Müessesetü Vukâleti’s-Sehâfeti’l-Arabiyye, 2020.
• Kuraybi‘, Necvâ - Merâcî, Cuheyde. el-Bunyetü’s-serdiyye fi rivâyeti’l-pûlisiyyeti’l-Cezairiyye Sekarât necme Li Emel Bûşârib. Cezayir: Muhammed Sıddık b. Yahya Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Mahfûz, Necîb. el-Lıss ve’l-kilâb. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2015.
• Mehcûb, Mesud. el-Mehki’l-bûlîsiyye fî rivâye ‘ihtivâ’l-hâmid li Nebîl Fârûk. Cezayir: Biskra Muhammed Hayder Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Munin, Ali. “Şa’riyetü hitâbı’r-rivâiyyeti’l-bûlisiyyeti’l-Meğâribiyye – Dirâsa sosyonakdiyye- Li Nemâzice rivâiyye muhtara”. Cezayir: Cezayir Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 2018.
• Nazım, Elmas. Romana Doğru. Konya: Çizgi Yayınları, 2011.
• Nîl, ‘Âdil. er-Rivâyetü’l-muhaberâtiyye fi’l-edebi’l-Arabiyi’l-hadîs. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’s-Sekâfe, 2017. Rekîa, Üsâme. el-Lehnu’l-mefkûd. Ürdün: Dâru Fedâât, 2015.
• Sahâb, Fiktûr. “er-Rivâyetü’l-Bûlisiyye” Mecelletü’l-Kâfile 59/5 (Ekim 2010), 87-102.
• Sâvurî, Bûşuayb. “Mufârakatü’l-intâc ve’t-telakkî fi’r-rivâyeti’l-bûlisiyyeti’l-Arabiyye” Mecelletü’l-fusûl 76 (Haziran 2009), 69-71.
• Sihâm, Dersâvî. Bünyetü’t-teşkîli ve’d-dilâleti fi’r-rivâyeti’l-bûlisiyyeti’l-arabiyyeti. Cezayir: Batna Üniversitesi, Arap Dil ve Edebiyatı Fakültesi, Doktora Tezi, 2019.
• Şemâlî, Büşra. “er-Rivâyetü’l-bûlisiyye medhel ile’n-nezariyyeti ve’t-tarîh” Cezayir Kalma Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi Dergisi 19 (2017), 275-302. Şengül, Mehmet Bakır. “Romanda Mekân Kavramı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11 (Bahar 2010), 528-538. Terâke, Zeyneb. eş-Şehsiyye fi’r-rivâyeti’l-bûlisiyye Nilûfer Esved: li Mîşel Busî inmüzec. Cezayir: Biskra Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi Yüksek Lisans Tezi, 2021. Zeytûnî, Latîf. Mu‘cem Mustalahât Nakdi’r-Rivâye. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2002.