Âmiloğlu'nun Arş-nâme Tercümesinde Aşk Tasavvuru

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 7, 33 - 49, 15.06.2017

Mehmet Yunus Yazıcı

Öz

Hurûfîlik, Fazlullah Esterebâdî (ö. 796/1394) tarafından 14.
yüzyılda bugünkü İran topraklarında kurulmuştur. Sayı ilahiyâtı yapması
açısından mistik-bâtınî bir yapıya sahip olan Hurûfîlik, varlığı kavramak ve
hakikate ulaşmak için harflere –dolayısıyla sayılara- çeşitli remiz ve manalar
atfederek değerler üretmiş, bu yöntem ile Allah’ı tanımayı ve ona ulaşmayı amaç
edinmiştir.

Hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz Âmiloğlu, Fazlullâh’ın aslı
Farsça olan Arş-nâme adlı manzum metnini yine manzum olarak Türkçe’ye
çevirmiştir. Makalenin giriş kısmında İslam medeniyetindeki temel bilme
biçimlerine genel olarak değinilmiş ve Hurûfîlik ile ilgili kısa bir
değerlendirme sunulmuştur. Ardından bu perspektiflerin aşka ait görüşlerine
bazı atıflar yapılarak aşk tasavvurları betimlenmeye çalışılmıştır. Ardından Klasik
Türk edebiyatında aşk kavramının önemine yer verilerek aşkın muhatabı olan
sevgilinin ele alınış biçimlerine vurgu yapılmıştır. Daha sonra Arş-nâme’deki
aşk ile ilgili beyitlerden hareket ile eserdeki aşk tasavvuru işlenmiş ve
sonuçta Hurûfîlik’in aşk mefhumunu işleyişindeki orjinallik belirtilmeye, klasik
edebiyatımız ile örtüşen ve ondan ayrılan yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Hurûfîlik, Aşk, Arş-nâme, Âmiloğlu, Fazlullah Esterebâdî

THE IMAGINATION OF LOVE IN THE ARŞ-NÂME TRANSLATION OF ÂMILOĞLU

Öz

Hurufism, as a Sufi doctrine, was founded by Fazlallah Astarabadi (d. 796/1394) in the region

of today’s Iran in the 14th century. Because of dealing with numerology, Hurufism had a mysticesoteric

character which aimed to get to know and to reach Allah by attributing special values to

letters which were believed to help Sufis comprehend existence and find truth.

Âmiloğlu, who is a shadowy figure, translated Fazlallah’s Arş-nâme from Persian to Turkish,

again, in verse form. In the Introductory part of the article, basic epistemology of the Islamic

civilization is offered along with a short evaluation on Hurufism. In the sequel, referring the remarks

of these perspectives, various imaginations of love is intended to be characterized. After that, the

significance of the concept of “love” in the classical Turkish literature and “beloved” as the object of

love are emphasized. After that, with reference the couplets of Arş-nâme, which are related to love,

the imagination of love in this text is discussed and as a result, the originality of Hurufism on

approaching the concept of “love” and its variance with the classical literature are tried to be

detected.

Anahtar Kelimeler

Hurufism, Love, Arş-nâme, Âmiloğlu, Fazlallah Astarabadi

Kaynakça

• Ahmed Gazâli, Âşıkların Hâlleri, Çeviren Turan Koç, M. Çetinkaya, Ankara 2008.
• Âmiloğlu, Arşname Tercümesi, Hazırlayan Fatih Usluer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2014.
• Bell, Joseph Norment, İslam’da Aşk Tasavvuru, İnsan Yay., İstanbul 2010.
• Dâvûd el-Kayserî, Ledünnî İlim ve Hakiki Sevgi, Çeviren Mehmet Bayraktar, Kurtuba Yayınları, İstanbul 2009.
• Ebû Bekir Râzî, Ruh Sağlığı, Çeviren Hüseyin Karaman, İz Yayınları, İstanbul 2004.
• Erünsal, İsmail E., XV-XVI. Asır Bayrâmî –Melâmîliği’nin Kaynaklarından Abdurrahman El-Askerî’nin Mir’âtü’l-Işk’ı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
• Fahreddîn er-Râzî, “İtikâdu Fırakı’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn”, Çeviren Faruk Sancar, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Samsun 2009, IX-2, s. 235-274.
• Fahreddîn-i Irâkî, Aşk Metafiziği, Çeviren Ercan Alkan, Hayy Kitap, İstanbul 2012.
• Fârâbî, el-Medînetü’l-fâzıla, Çeviren Ahmet Arslan, Kültür Bakanlığı., Ankara 1990.
• Fazlullah Esterâbâdî, Câvidân-Nâme, Hazırlayan Fatih Usluer, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2012.
• Gönel, Hüseyin, 15.- 16. Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2010.
• Hâris b. Esed el-Muhâsibî, Aşk Risâleleri, Çeviren Fatih Birgül, Sır Yayınları, İstanbul 2000.
• Hucvirî, Keşfu’l-mahcûb: Hakikat Bilgisi, Çeviren Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1982.
• İbn Arabî, Füsûsu’l-hikem, Çeviren Ekrem Demirli, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2006.
• İbn Arabî, İlâhî Aşk, Çeviren Mahmut Kanık, İnsan Yayınlar, İstanbul 1988.
• İbn Hazm, Güvercin Gerdanlığı, Çeviren Mahmut Kanık, İnsan Yayınları, 4. baskı İstanbul 1997.
• İbn Sinâ, İbn Sinâ Risâleler 3-Aşkın Mahiyeti Hakkında Risale, Neşreden ve Türkçeye Çeviren Ahmed Ateş, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1954.
• İbn Miskeveyh, Ahlâkı Olgunlaştıma, Çeviren A. Şener, Kültür Bakanlığı, Ankara 1983.
• İbnu’l-Kayyim el Cezviyye, Aşıklar Kitabı, Çeviren Savaş Kocabaş- Feyzullah Demirkan, Şule Yayınları, İstanbul 2001.
• İhvân-ı Safâ, İhvân-ı Safâ Risâleleri, Çeviren Halil İbrahim Şimşek, Ayrıntı Yay., C.III, İstanbul 2014.
• İzzeddîn Kâşânî, Tasavvufun Ana Esasları, , Çeviren Hakkı Uygur, Kurtuba Yayınları., İstanbul 2010.
• Nacar, Ayşe, Divan Edebiyatında Aşk Redifli Gazeller ve Şerhleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2011.
• Hatice Toksöz, “Osmanlı’nın Klasik Döneminde Felsefe ve Değeri”, Değerler Eğitimi Dergisi, (5) 13, s. 123-154.
• Usluer, Fatih. Hurûfîlik İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren, Kabalcı, İstanbul 2009.
• Usluer, Fatih-Özer Şeyödeyici- İsmail Arıkoğlu, Hurûfîlik Bilgisi Ferişteoğlu Abdülmecid Külliyâtı, Gece Kitaplığı, Ankara 2014.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV Yayınları, Ankara 2000.
• Yörükan, Yusuf Ziya, Şihabeddin Sühreverdi ve Nur Heykelleri, Çeviren A. Kamil Cihan, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.