KUR’ÂN’DA GAYR-İ SARÎH NEHİY

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 13 - 31, 27.11.2018

Mehmet Ata Deniz

Öz

Vücûb, hürmet, ibaha, kerâhe ve nedb şeklinde sıralanan beş
teklifî hüküm, dinî hitap ve formlarıyla (sîga) ilgilidir. Nehyin, bu beş
teklifi hükümden biri olan hürmete delalet ettiği bilinmektedir. Söz konusu
nehyin bir kısmı sarih bir kısmı ise gayr-i sarihtir.

Bu
çalışmamız Kur’an’da gayr-i sarih nehiy ile ilgili olup bu konunun Kur’an’da
nasıl kullanıldığını değerlendirmenin ve delaletinde bulunan kapalılığı
gidermeye çalışmanın önemli olduğu hususunda şüphe yoktur. Bu amaca yönelik
olarak gayr-i sarih nehye delalet eden Kur’ân naslarını tespit etmeye çalıştık.
Bu hususta istikrâî (tümevarım) metodunu kullanmayı tercih ettik. Dolayısıyla
âyetleri dil açısından değerlendiren tefsir kaynaklarıyla ilgili fıkıh usûlü eserlerinden
yararlandık. 

Anahtar Kelimeler

Nehiy, Sarîh, Gayr-i Sarîh, Kur'an, İstikrâî

Kaynakça

• KAYNAKÇAÂlu Teymiyye (Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. el-Hadır b. Muhammed el-Harrânî, ö. 622/1225, Ebû’l-Berekât Mecduddîn Abdüsselâm b. Abdillâh b. Hadır el-Harrânî, ö. 652/1254, Ebû’l-Abbâs Takiyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî, ö. 728/1328), el-Müsevvede fî Usûli’l-Fıkh, (thk.) Ahmed ez-Zerevî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1422. Âmidî, Ebû’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Ebî Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî (ö. 631/1233), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1981. -------- Müntehe’s-Sûl fî ‘İlmi’l-Usûl (el-İhkâm’ın muhtasarı), (thk.) Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1424/2003.Avnî, Hamid, el-Minhâcu’l-Vâdiha li’l-Belâğa, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, Mısır.Bâcî, Süleyman b. Halef Ebû’l-Velîd (ö. 474/1081), İhkâmu’l-Fusûl fî Ahkâmi’l-Usûl, (thk.), Abdullah el-Cubûrî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1949. Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû’l-Haber Abdullah Ömer eş-Şîrâzî (ö. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, (thk.), Muhammed Abdurrahman Mar’aşlî, I-V, 1. Baskı, Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1418.Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl (thk.), Uceyl Câsim en-Neşmî, I-III, Kuveyt 1985.Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Abdülmelik (ö. 478/1085), el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, (thk.), Abdulazîm Mahmud ed-Dîb, I-II, Dârü’l-Vefâ, Kâhire 2012. EBÛ’L-HÜSEYİN el-BASRÎ, Muhammed b. Ali et-Tayyib el-Mu’tezilî (ö. 436/1044), el-Mu'temed fî Usûli’l-Fıkh, (thk.), Halil el-Meys, I-II, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1403. Ebû Zeyd, Muhammed, Cemheretü Ulûmi’l-Kur’anî’l-Kerim, («لا» الناهية) bahsi, İnternet adresi, http://jamharah.net/forumdisplay.php?f=577İbn Abdisselam, İzzuddin Abdulaziz, el-İmâm fî Eyâni Edilleti’l-Ahkâm, (thk. Rıdvan b. Ğarbiyye, Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut 1407/1987. İbn Âşûr, Muhammed b. Muhammed et-Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’t-Tunusiyye, Tunus 1984. İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya (ö. 395/1005), Mu’cemu Mekâyîsi’l-Lüğa, (thk.), Abdusselâm Muhammed Hârûn, I-VI, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1979/1399.İbn Seyde, Ali b. İsmail, el-Muhkem ve’l-Muhitu’l-A’zam (thk. Abdulhamîd Hindâvî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2000.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, I-II, Dâru’z-Zehâir, İran 1368; el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, (thk.), Hamza b. Züheyr Hâfız, I-IV, Medine 1413.İsnevî, Cemâluddîn Abdurrahîm b. Hasan eş-Şâfiî (ö. 772/1370), et-Temhîd fî Tahrîci’l-Furû ‘ale’l-Usûl, (thk.), Muhammed Hasan Heyto, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1400.Kazvinî, Muhammed b. Abdirrahman b. Ömer Celaluddin, el-İzâh fî Ulûmi’l-Belâğa (Muhammed Abdulmun’im Hafacî), Dâru’l-Cîl, Beyrut.Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir (ö. 671/1272), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, (thk.), Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, I-XXIV, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1427/2006. Müslim, b. Haccâc Ebû’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/875), Sahîh, (thk.), Muhammed Fuâd Abdulbaki, I-V, Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 2001.Nisâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn, (thk.), Mustafa Abdülkadir Ata, I-IV, I. Baskı, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990.Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn et-Taberistânî (ö. 606/1209), et-Tefsîru’l-Kebîr ev Mefâtîhu’l-Ğayb, I-XXXIII, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1425/2004. Râzî, Zeynuddîn Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilkâdir (ö. 666/1267), Muhtâru’s-Sihâh, Dârü’l-Basâir, Dımaşk 1987. Sâ’idî, Hamd b. Hamdî, el-Mutlak ve’l-Mukayyed, el-Câmi’atü’l-İslamiyye, Medine 1423/2003.San’ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmail (ö. 1182/1768), Sübülü’s-Selâm Şerhu Bulûği’l-Merâm min Cem’i Edilleti’l-Ahkâm (thk.), Muhammed Abdulkadir Ata), Dârü’l-Fikr, Beyrut 1411/1991. Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), Usûlü’s-Serahsî, Dâru’l-Marife, Beyrut ts. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö. 1250/1834), İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakki min İlmi’l-Usûl, (thk.), Mustafa Saîd el-Hin, Muhyiddin Dib Mestû, Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, Dımaşk 2009/1430. Şirâzî, Ebû İbrahim b. Ali b. Yusuf, et-Tabsira fî Usuli’l-Fıkh (thk. Muhammed Hasan Heytu), Dâru’l-Fikr, Dimaşk 1403.Şirbinî, Muhammed b. Ahmed, Tefsiru’s-Sirâci’l-Munîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.Tilimsânî, Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Mâlikî (ö. 771/1370), Miftâhu’l-Vusûl ilâ Binâi’l-Fürû’i ale’l-Usûl, (thk.), Abdulvehhâb Abdullatîf), Mektebetü’r-Reşâd, Kahire ts.Vâhidî, Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî, el-Vecîz fî Tefsiri’l-Kitabi’l-Azîz (thk. Safvân Adnan Davûdî), Dâru’l-Kalem, Beyrut, 1415.Yunus, Apaydın, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, “Nehiy”, 2006, c.32, s.544-547.Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh (ö. 794/1392), el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, (nşr.), Abdülkadir Abdullah el-Ânî, I-VI, Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1992. Zemahşerî, Cârullâh Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Ahmed (ö. 538/1144), el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, (thk.), Adil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvad, I-VI, Mektebetü’l-Abikân, Riyâd 1418/1998. Zuhaylî, Vehbe, Usûlü’l-Fıkhi’l-İslâmî, I-II, Dârü’l