MUHAMMED ÂBİD CÂBİRÎ’NİN ARAP‐İSLÂM KÜLTÜRÜNDEKİ DEĞERLER DÜZENİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 46 - 65, 27.11.2018

Ersoy Göveç

Öz

M.A.Câbirî, Arap-İslam Kültüründeki
değerler düzenini yapısalcı bir metotla bileşenlerine ayırmaktadır. Epistemik
temelli sisteminde beş değer düzeni bulunmakta, etkileşim yollarını, ahlâk
kitapları ve vesikalar üzerinden analiz etmektedir. Siyaset felsefesinde Fars
itaat ahlâkının Arap değerler düzenini şekillendirdiğini, adaletin itaatin alt
değeri haline getirildiğini kaydeder. Demokrasinin, İnsanın fâilliğini
tamamlayan bir değer olduğunu vurgular.  Aklın
değer inşa edebileceğini, Aristoteles mutluluk ahlâkı özelinde savunur. Antik-Yunan
Mutluluk ahlakının Farabi, Âmirî, Miskeveyh, Mâverdî ve isfahanî aşamalarından
geçerek İslam ahlâk literatürüne girmesini iki bağlamda değerlendirir: İlkin
felsefenin dışlanmasına rağmen, ürünlerinin alınmaya devam edilmek istenmesini
çelişik bulur. İkinci olarak, felsefi ürünlerin ayet ve hadislerle
desteklenerek İslamileştirildiğinin düşünülmesini eleştirir. O, ahlak
kitaplarının, fıkıh kitabı usulünde ele alınmış olduğunu belirtmektedir. Câbirî,
Eş’ari’nin kesb teorisini, felsefi konumuna yerleştirmede isabet edememiş, bu
konuda Mâturîdî yaklaşımın özgünlüğünü tespit edememiştir. Bununla birlikte O,
insan özgürlüğüne felsefesinde merkezi-kurucu bir değer verir. Câbirî’nin
eleştirilerini tamamlayan Fazlurrahman da masum imamın, özgür iradeli insanlara
değil makinalara ihtiyaç duyacağını kaydetmektedir. Özgür irade ve eylemde
bulunma gücünün Câbirî ahlakının temel ölçütü olduğu tespit etmiş olduk. Bu
olmadığında Câbirî, birtakım parça ahlaki öğütlerin pazar yeri mantığıyla
sıralanmasının ahlakiliği sağlayamayacağını düşünür.

Anahtar Kelimeler

Câbirî, Ahlâk, Epistemoloji, Özgür İrade, Akıl, Demokrasi

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan, “İbn Rüşd’e göre İrade Özgürlüğü”, Doğu Batı İlişkilerinin Entelektüel Boyutu: Uluslararası İbn Rüşd Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2. Cilt, 9-11 Ekim 2008, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, ss. 345-350Aristoteles(2015), Nikomakhos’a Etik. Çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları.Atalar, Kürşad(2015), Modernist Zihniyetin Kritiği: Câbirînin Kur’an Anlayışı ve Tefsir Yöntemi. (1. Basım), İstanbul: Pınar Yayınları.Batak, Kemal (2009), “Doğa Yasalarının Zorunluluğu, İlahi Fiil ve Mucize: Tanrı Dünya’da Fiilde Bulunabilir mi?”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 20, ss. 33-68.Bolay, Süleyman Hayri(2016), Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, (11. Basım), Ankara: Nobel Yayınları.Câbirî, Muhammed Âbid (2016), Arap Ahlâkî Aklı, (Çev. Muhammet Çelik), İstanbul: Mana Yayınları.Câbirî, Muhammed Âbid (1997), Arap Aklının Oluşumu, (Çev. İbrahim Akbaba), İstanbul: İz Yayınları.Câbirî, Muhammed Âbid(2000), Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, (Çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli), İstanbul: Kitabevi Yayınları. Câbirî, Muhammed Âbid (2011), Yeniden Yapılanma, (Çev. Ali İhsan Pala, M. Şirin Çıkar), İstanbul: Denge Yayınları.Cevizci, Ahmet (2014), Etik, Ahlak Felsefesi, (1. Basım), İstanbul: Say Yayınları.Cihan, A. Kamil(1999), “İbn Rüşd’ün Özgürlük Anlayışına Genel Bir Bakış”, Felsefe Dünyası Dergisi, sayı: 29, s. 67-70.Coşkun, Muhammed (2014), Câbirî ve Tefsir Anlayışı: Kur’an Yorumunda Yeni Bir Ufuk, (1. Basım), İstanbul: Fikir Yayınları.Çağrıcı, Mustafa(2006), İslam Düşüncesinde Ahlâk, (3. Basım), İstanbul: Dem Yayınları.Fahri, Macid (2014), İslam Ahlâk Teorileri, (Çev. M. İskenderoğlu, A. Arkan), İstanbul: Litera Yayınları.Fazlurrahman(2015), İslam Felsefesi ve Problemleri, (Çev. Ömer Ali Yıldırım, Mehmet Ata Az), Ankara: Otto Yayınları.Gazâlî (1981), Filozofların Tutarsızlığı, (Çev. Bekir Karlığa), İstanbul: Çağrı Yayınları.Gutas, Dimitri (2015), Yunanca Düşünce Arapça Kültür, (çev. Lütfi Şimşek), İstanbul: Kitap Yayınevi. Hanefi, Hasan ve M. A. Câbirî (2014), Doğu Batı Tartışmaları, (Çev. Muhammed Coşkun), İstanbul: Mana Yayınları.Kenny, Anthony (2011), Batı Felsefesinin Yeni Tarihi-1: Antik Felsefe, (çev. Serdar Uslu), İstanbul: Küre Yayınları.Kürşat Atalar (2015), Modernist Zihniyetin Kritiği, (1. Basım), İstanbul: Pınar Yayınları.Özturan, Hümeyra(2013), Akıl ve Ahlâk: Aristoteles ve Farabi’de Ahlâkın Kaynağı. (1. Basım), İstanbul: Klasik Yayınları.Randall, John Herman ve Justus Buchler (2014), Felsefeye Giriş, (Çev. Ahmet Arslan), Ankara: Bigbang Yayınları.Andrey, Smırnov (2010), “Nedensellik ve İslam Düşüncesi”, (çev. Fethi Kerim Kazanç), Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 1, ss. 277-293.Ülken, Hilmi Ziya (1957), İslam Felsefesi Tarihi, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.