HÂKİM TARİHİ’NDE YER ALAN TARİH MANZÛMELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 13, 125 - 173, 30.06.2020

Duygu Kayalık Şahin

https://doi.org/10.5281/zenodo.3903876

Öz

18. yüzyıl vak῾anüvislerinden Hâkim Efendi, 1752-1766 meydâna gelen olayları kaleme aldığı iki ciltlik Tarih’inde, kimi zaman anlatısında öne sürdüğü görüşü desteklemek ve pekiştirmek kimi zaman da şiirin gücünden ve uyandırdığı müzikaliteden faydalanarak okuru etkileyebilmek amacıyla manzûmelere yer vermiştir. Şair tezkirelerinde, şairliği ve bilhassa yazdığı tarih manzûmeleri ile 18. yüzyılın öne çıkan isimlerinden biri olarak zikredilen Hâkim Efendi Tarih’inde, büyük çoğunluğu kendisine ait olmak üzere pek çok tarih manzûmesine yer vermiştir. Hâkim Efendi’nin nesir üslûbunun öne çıkan özelliklerinden biri olarak diğer vak῾anüvîslere kıyasla kendisine ait divanında yer almayan tarih manzûmelerine eserinde sıklıkla yer vermesi, Tarih’ini diğer vak῾anüvîs tarihlerinden edebî mirasa katkı bakımından ayırdığı muhakkaktır. Bu makalede, Hâkim Tarihi’nde yer alan tarih manzûmeleri incelenecektir. Çalışmamızda öncelikle Hâkim Efendi ve tarih düşürme hakkında bilgi verilecektir. Ardından 75 tarih manzûmesi aidiyet, dil, şekil, tür ve muhtevâ yönünden incelenecektir. Bu manzûmelerden hareketle, Hâkim Tarihi’nin bir tarih kitabı olmasına rağmen edebiyat disiplini içerisindeki konumu üzerinde farkındalık oluşturmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Hâkim Efendi, Hâkim Tarihi, vak'anüvîs, Tarih Düşürme, Tarih Manzûmesi

AN ANALYSIS OF THE HISTORY POEMS IN HAKIM HISTORY

Öz

Hakim, one of the 18th-century historians, in his History he has written out for explaining the events occurred in 1752-1766, included poem citations sometimes in order to support and reinforce his view in his narrative, sometimes in order to influence the reader by using the power of the poetry and the musicality it evoked. In his History, Hakim, who was mentioned in the collection of biographies of poems as one of the prominent names of the 18th century with his poetry and especially his history poems, included many historical poems, the majority of which belonged to him. As one of the prominent characteristics of the prose style of Hakim, his frequent inclusion of history poems, which are not included in his collected poems, compared to other historians is a certainty that he distinguished his History from other historian histories in terms of contribution to literary heritage. In this article, the history poems in Hakim’s History will be examined. In our study, first of all, the information will be given about Hâkim and chronogram. Then, 75 history poems will be examined in terms of belonging, language, shape, genre, centroid, and content. Based on these poems, although Hakim’s History is a history book, it will be tried to raise awareness of its position in the discipline of literature.

Anahtar Kelimeler

Literature, Hakim, Hakim History, Vak῾anuvıs, Chronogram, History Poems.

Kaynakça

• Arslan, Mehmet. “Hâkî Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 11 Mart 2020. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4302
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333.
• Çağlı, Adnan. Halîmî, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanı'nın Tenkitli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Demirbağ, Ömer. Koca Ragıb Paşa ve Divan-ı Ragıb. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Dikmen, Hamit. Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Ekinci, Ramazan. “Hâkim Mehmed Efendi’nin Divanında Yer Almayan Şiirleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 34 (2013), 133-145.
• Erdem, Sadık. Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâsı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Fındıklılı İsmet Efendi. Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye ve Zeylleri: Tekmiletü’ş-Şakâ’ik fî Hakkı Ehli’-Hakâ’ık. haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Güngör, Tahir. Hâkim Efendi Tarihi I-II. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2019.
• Karabey, Turgut. Türk Edebiyatında Tarih Düşürme. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015.
• Kayalık Şahin, Duygu. “Sürûrî Dîvânı’nda Camî ile İlgili Manzûm Tarihler”. Uluslararası Câmi Sempozyumu (Sosyo-Kültürel Açıdan). ed. Fikret Karaman vd.. 1/573-592. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Bizans ve Osmanlı Dönemlerinde Kendinden Söz Ettiren Üsküdar Kışları”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V Bildiriler Kitabı. ed. Coşkun Yılmaz. 2/485-502, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2007.
• Mehmed Cemaleddin. Osmanlı Târîh ve Müverrihleri Âyine-i Zurefâ. haz. Mehmet Arslan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Müstakîmzâde Süleymân Sa‘deddîn Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Oğraş, Rıza. Bağçe-i Safâ-Endûz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Peyman Yaman, Ayşe. Hat Sanatı İçin Devhatü’l-Küttâb Kaynak İncelemeli Metin Çevirisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Poyraz, Yakup. Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Yakıt, İsmail. Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010.