BUHÂRÎ RİVÂYETİNDE ANAKRONİZM İDDİASI HZ. ALİ’NİN CEZALANDIRDIĞI ŞAHISLAR ZINDIKLAR MIYDI?

Yıl 2021, Sayı: 15, 74 - 93, 30.06.2021

Ubeydullah Efe

Öz

Bu çalışma Hz. Ali (ö. 40/661) dönemi ile alakalı mevkûf bir rivayet üzerinden, Zındıklık hareketinin İslam tarihinde şöhret kazanmadan önceki safhası olan râşid halîfeler devrinde tanınırlığı hususuna ışık tutmayı hedeflemektedir. Başta Buhârî (ö. 256/870) olmak üzere hicrî ilk beş asır hadis âlimlerinden pek çoğunun eserlerinde naklettiği Hz. Ali ile ilgili bir rivayet hakkında ortaya çıkan lafzî ihtilaflar, bazı muasır araştırmacılar tarafından anakronizm çerçevesinde ele alınmıştır. Hz. Ali’nin huzuruna getirilen ve onun tarafından öldürülmeleri emredilen şahısların kimler olduğunun tespiti, zındıklığın ilk dönem İslam toplumunda bilinen bir olgu olup olmadığına dair bir fikir verecektir. Böylelikle Buhârî’nin rivayetine yöneltilen anakronizm iddialarının keyfiyeti de tahlil edilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

anakronizm, mevkûf, hz. ali, zındıklık, zenâdika

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-A’zamî. b.y: Meclisü’l-İlmî, 3. Basım, 1403.
• Ağkuş, Yusuf. Ehl-i Sünnet Tefsir Geleneğinde Zındıklık ve Zenâdika Algısı, Adana: Çukurova Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• Ahbârî, Ahmed b. Ebû Yakûb b. Ca’fer. Târîhu’l-Ya’kûbî, Necef: Matbaatu’l-İzzî, 1358.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut, Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Ansari, A. S. Bazmee. “Zutlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/514, 515. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Alûsî, Muhammed Şükrü. Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 2. Baskı, ts.
• Arîfî, Sa’d b. Fellâh. ez-Zenâdika akâiduhum ve firakuhum ve mevkifu eimmeti’l-müslimîn minhum. Riyad: Dâru’t-Tevhîd ve’n-Neşr, 2013.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedrüddîn. Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Balaban, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Balaban b. Abdullah İbn. el-İhsan fî takribi Sahihi İbn Hibban. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübra. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1352.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’s-sagir. thk. Abdülmu’ti Emin Kal’aci. Karaçi : Câmiatü’d-Dirasati’l-İslâmiyye, 1989.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422.
• Chokr, Melhem. İslâm’ın hicri ikinci asrında zındıklık ve zındıklar. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Anka, 2002.
• Dakukî, Hüseyin Ali. “Hîre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/122-124. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd b. Hâlid ed-. er-Red ale’l-cehmiyye. thk. Bedr b. Abdullah el-Bedr. Kuveyt : Dâru İbni’l-Esir, 1995.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. Kitâbü’s-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Feyyûmî, Muhammed İbrahim. Târîhu’l-fikri’d-dînî’l-câhilî, Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 4. Baskı, 1415/1994.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferâhidî. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî Mahzûmî, İbrahim Sâmerrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Harun el-Hanbeli. Ahkâmu ehli’l-milel mine’l-câmi’ li-mesaili’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Seyyid Kesrevi Hasan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hâşimî, Ebû Cafer Muhammed b. Habîb. el-Muhabber, tsh. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrût: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. Zübeyr b. İsa. el-Müsned. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sakâ, 1. Basım, 1996.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-asar. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Fethü’l-bârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. b.y.: Matbaatü Dâireti’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1393.
• İbnü'l-Kelbî, Ebû Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib. Kitâbu mesâlibu’l-Arab, thk. Câsim Yâsîn ed-Dervîş, Selîme Kâzım Hüseyn, Dımaşk: Temmûze Tıbâa Neşr Tevzî’, 2015.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Meârif, thk. Servet Ukkâşe, Kâhire: Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 2. Baskı, 1992.
• İbnü’n-Nedim, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1417.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b Abdülhalim İbn. Bugyetü’l-murtad. thk. Musa b. Süleyman Düveyş. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 3. Basım, 1415.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Resailü’l-Makrizi. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1998.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Asbahî. el-Muvatta’. 8 Cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zâyed b. Sultân el-Neheyân, 2004.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. el-Müctebâ mine’s-Sünen (Sünenü’s-suğrâ). thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Neşşâr, Ali Sami. Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fî’l-İslâm. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 9. Basım, ts.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı toplumunda zındıklar ve mülhidler: 15.-17. yüzyıllar. Beşiktaş, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 4. Basım, 2013.
• Özen, Şükrü. “İslâm Hukukuna Göre Zındıklık Suçu ve Molla Lutfî’nin İdamının Fıkhîliği”. İslâm Araştırmaları Dergisi 6 (2001), 17-62. Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1990.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Taberî, Ebû Cafer b. Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. et-Târîh. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 2. Basım, 1387.
• Taberî, Ebû Cafer b. Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tehzibü’l-asar: Müsnedü Ali. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medeni, ts.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiü’s-sahih. thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1978.