The Position of Women in Classical and Modern Tafsir (The Case of Qurtubī and ‘Abduh -Rashīd Rīzā)

Yıl 2023, Sayı: 20, 7 - 34, 31.12.2023

Muhittin Ay

https://doi.org/10.59536/buiifd.1298346

Öz

In the Islamic world after the Enlightenment and modernity, critical understandings of Islamic culture have flourished among the proponents of "tajdid and reform". Muhammad ‘Abduh (d. 1905) and his student Rashīd Rīzā (d. 1935), two prominent figures of contemporary Islamic thought, criticized the commentators of the past for giving too much space to qira'at, sarf, nahw and irab rather than revealing the guiding aspect of the Qur'ān. The reference to the Qur'ān and the authentic Sunnah in solving problems is one of the most fundamental claims of ‘Abduh and Rashīd Rīzā. According to ‘Abduh and Rīzā, the background of the Muslims' lagging behind the Western world is the distancing from the Qur'ān and the Sunnah. This claim also applies to Islam's view of women. In their commentaries, ‘Abduh and Rīzā seek answers to the women's movement that developed in the West with feminism and the debates that blame religion for women's issues. The West claims that women can be free individuals to the extent that they are liberated from their religious ties, and that this freedom is granted to them by modernity. It is one of the claims of the Western world that women were deprived of their basic rights before modernity. These claims of the West have also been seriously discussed in the Islamic world. The debates on the problem of women led to the emergence of traditional and modern approaches in the Islamic world. ‘Abduh and Rashīd Rīzā are considered to be the pioneers of modern Islam.
In this study, the approaches of al-Qurtubī (d. 671/1273), one of the important representatives of the Andalusian tafsir tradition, al-Jāmiʿ li-aḥkāmi al-Qurʾān and Tafsīr al-Mānār of 'Abduh and Rashīd Rīzā, two prominent figures of contemporary Islamic thought, to the issue of women are examined in a comparative manner. Issues such as the creation of women, the debate on the equality of men and women, marriage and polygamy, women's responsibility in household chores, women's working life, women's testimony in social issues and the issue of divorce are discussed in a comparative manner through the two commentaries. In this way, the differences and similarities between the understanding of tafsir in contemporary Islamic thought and the traditional understanding of tafsir are revealed, and the claim that classical tafsir does not value women is analyzed with evidence. In this study, modernity's claim that women have lost their freedom through religion is evaluated through al-Qurtubī's al-Jāmiʿ li-aḥkāmi al-Qurʾān, a classical tafsir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Women, Contemporary Islamic Thought, Qurtubî, ‘Abduh, Rashīd Rīzā

Klasik ve Modern Tefsirde Kadının Konumu (Kurtubî ve Abduh-Reşîd Rızâ Örneği)

Öz

Aydınlanma ve modernite sonrası İslâm dünyasında İslâm kültürüne yönelik eleştirel anlayışlar “tecdid ve ıslah” taraftarları arasında neşvünema bulmuştur. Çağdaş İslâm düşüncesinin önemli simalarından Muhammed Abduh (öl. 1905) ve öğrencisi Reşîd Rızâ (öl. 1935), geçmiş dönemdeki müfessirleri Kur’ân’ın hidâyet edici yönünü ortaya koymaktan ziyade kıraat, sarf, nahiv ve i’rab konularına fazlaca yer vermekle eleştirmişlerdir. Sorunların çözümünde Kur’ân ve sahih sünneti referans gösterme, Abduh ve Reşîd Rızâ’nın en temel iddialarındandır. Abduh ve Rızâ’ya göre Müslümanların Batı dünyasından geride kalmasının arka planında Kur’ân ve sünnetten uzaklaşma yatmaktadır. Bu iddia, İslâm’ın kadına bakışı konusunda da söz konusudur. Abduh ve Rızâ, Batıda feminizmle gelişen kadın hareketine ve kadın konusunda dini suçlayan tartışmalara kendi tefsirlerinde cevaplar aramaktadırlar. Zira Batı, kadınların dinsel bağlarından özgürleştikleri oranda özgür bireyler olabileceklerini, bu özgürlüğü de onlara modernitenin bahşettiği iddiasını dillendirmektedir. Modernite öncesinde ise kadının temel haklarından mahrum bırakıldığı, Batı dünyasının iddialarındandır. Batının bu iddiaları İslâm dünyasında da ciddi şekilde tartışılmıştır. Kadın sorunu üzerine yapılan tartışmalar, İslam dünyasında geleneksel ve modern yaklaşımların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Abduh ve Reşîd Rızâ’nın öncü olarak kabul edildikleri çağdaş İslâm düşüncesi, kadın konusunda geleneksel düşüncenin eksiklerini ortaya koydukları iddiasındadırlar. Abduh ve Rızâ’ya göre geleneğin kadınla ilgili yanlış düşünceler İslam’a hamledilemez. Abduh ve Rızâ, tefsirlerdeki yanlış kadın algısının da İslam’a mal edilemeyeceğini savunur. Abduh ve Rızâ’ya göre geleneksel tefsirlerde kadın ihmal edilmiştir. Ancak geleneksel tefsirlerin tümünde kadının ihmal edildiği iddiası, klasik tefsir araştırmaları neticesinde netliğe kavuşması mümkündür.
Bu çalışmada Endülüs tefsir geleneğinin önemli temsilcilerinden Kurtubî’nin (öl. 671/1273) el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân Tefsiri ile çağdaş dönem İslâm düşüncesinin önemli simalarından Abduh ve Reşîd Rızâ’nın Tefsîrü’l-Menâr’ının kadın konusuna yaklaşımları mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. İki tefsir üzerinden kadının yaratılışı, kadın erkek eşitliği tartışması, evlilik ve çok eşlilik, kadının ev işlerindeki sorumluluğu, kadının çalışma hayatı, toplumsal meselelerde kadının şahitliği ve boşanma meselesi gibi konular mukayeseli bir şekilde ele alınmıştır. Bu vesileyle çağdaş İslâm düşüncesinin tefsir anlayışı ile geleneksel tefsir anlayışı arasındaki farklılıklar ve benzerlikler ortaya konmuş, ayrıca klasik tefsirlerin kadına değer vermediği iddiası deliller ile incelenmiştir. Bu çalışmayla modernitenin kadının din sayesinde özgürlüğünü yitirdiği iddiası, klasik bir tefsir olan Kurtubî’nin el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân tefsiri üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kadın, Çağdaş İslam Düşüncesi, Kurtubî, Abduh, Reşîd Rızâ

Kaynakça

• Abduh, Muhammed - Rızâ, Reşîd. Tefsîrü’l-Kur’âni'l-Hakîm. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2011.
• Akdemir, Salih. “Tarih Boyunca ve Kur’an-ı Kerim’de Kadın”. İslami Araştırmalar 10/4 (1997), 249-258.
• Albayrak, İsmail. Klasik Modernizmde Kur’an’a Yaklaşımlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2014.
• Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilgânî ed-Dimyâtî. İthâfü fudelâi’l-beşer fi’l-kırâati’l-erba‘a ‘aşer. thk. Enes Mahra. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. ed. Muhammed Abdurrahman Mera’şelî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahihü’l-Buharî = el-Câmiʿü’s-sahîh. Mısır: Dâru Tavki’n-Necât, 1311.
• Demirci, Muhsin. Kur’an’da Toplumsal Düzen. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Döşkaya Çoban, Füsun vd. “21. Yüzyıl Eşiğinde Kadınlar”. Eski Yunan Mitolojisinde Kadın İmgesi. C. 2. DEFEY, 2010.
• Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. El-Keşşaf an haka’iki gavamidı’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vucuhi’t-te’vil. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’an. Ankara: Ankara Okulu, 6. Basım, 2000.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kub. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-azîz. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetû İlmiyye, 2009.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Meâli. 1 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4. Basım, 2015.
• Kevser, Kamil Ali - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Nisân 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/cok-evlilik
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkan. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1971.
• Küçüksipahioğlu Mehmet vd. İslam Tarih ve Medeniyeti Endülüs. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Mevdûdî, Ebü’l-Alâ. Hicab. İstanbul: Hilal Yayınları, 7. Basım, 2003.
• Muhammed Hüseyin Fadlullah. Min Vahyi’l-Kur’an. İstanbul: Akademi Yayınları, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Ören, Kenan - Yüksel, Hasan. “Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı”. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi 1/1 (01 Ocak 2012), 35-59. https://dergipark.org.tr/en/pub/hakisderg/issue/7575/99440
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu - M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Râzî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dârû’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 1421.
• Rızâ, Reşîd. Hukuku’n-Nisâ fi’l-İslam. 1 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslamî, 1984.
• Sabri, Mustafa. Kadın Meselesine Bakışım. çev. Mahmud Petek. İstanbul: Dâr’ul-Hilafeti’l- Aliyye Medresesi, 2021.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid - Türki, Abdullah b. Abdülmuhsin. Câmiü’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Daru Hicr: y.y., 2001.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 1. Basım, 2000.
• Zelat, Kasbi Mahmûd. el-Kurtubî ve menhecuhu fi’t-tefsîr. Kahire : Dârü’l-Ensar, 1979.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2. Basım, 2003.