Yahudilikte Bet ha-Mikdaş’ın Tarihsel Süreci

Yıl 2024, Sayı: 22, 37 - 54, 31.12.2024

Ayşegül Demir

https://doi.org/10.59536/buiifd.1552315

Öz

Din, üzerinde oldukça fazla durulan konulardan biridir. İnsanlık tarihine bakıldığında insanoğlunun hiçbir zaman ve zeminde din olgusundan soyut bir hayat yaşadığı görülmemektedir. Dinlerde inanç, ibadet ve semboller ciddi önem taşımaktadırlar. İnsanlar inançlarına göre ibadet etme davranışlarına sahiptirler. Bu dışa vurum da onların ibadetlerini yapabilecekleri belirli/belirsiz bir yeri gerektirmektedir. Din mensuplarınca genellikle kutsal olarak kabul edilen bu yerlere “mabet” denilmektedir. Mabetler, ait oldukları dinlerin inanç ve sistemlerine göre farklı yapılardan oluşmaktadır. Ayrıca zaman ve mekâna göre mabet şekillerinde ve mabede yüklenen mânâlarda da farklılıklar bulunabilmektedir. Yaşayan dinlerin bazılarında kimi ibadetler mabedin mevcudiyetine dayandırılmakta (Yahudilikte hac, kurban ibadetleri gibi), bazılarında bir mabette yapılan ibadet bireysel olarak yapılan ibadetten daha üstün kabul edilmekte (İslâmda cemaatle kılınan namaz gibi) ve topluluk halinde yerine getirilmeleri tavsiye edilmektedir. Dinlerin yeryüzündeki varoluşlarını ve nesiller boyu devamlılıklarını sağlayan önemli unsurlardan biri sembollerdir. Bu sembollerden bazıları aktif olarak sahip oldukları mânâyı muhafaza ederken (Yahudilikte menora, Hıristiyanlıkta vaftiz, İslamda ezan gibi) bazıları zamanla anlamlarını yitirebilmekte (Hıristiyanlıkta sünnet gibi) bazıları ise mevcudiyetleri olmadığı halde anlamlarını muhafaza etmeye (Yahudilikte Mabet gibi) çalışmaktadır. Zamanla asimile olmamak ve geçmişi yaşatmak adına kavramların dahi günümüzde aktif kullanıldığı Yahudilik için de semboller oldukça önemlidir. Çalışmamızda ele aldığımız Bet ha-Mikdaş (Süleyman Mabedi/ Beytü’l-Makdis), Yahudiliğin dört temel esasından biridir ve mabet anlayışına tekabül eden oldukça önemli bir semboldür. Yahudilikte MS 70’ten itibaren Mabet’in yıkılmasıyla dinî bir yaşamın devamlılığı açısından Mabet’in mevcudiyetinin gerekliliği, Yahudilerin ibadetlerini de etkilemiştir. Çalışmanın amacı, Yahudilerin mabet konusunda geçmiş yaşantılarını ve günümüz söylem ve eylemlerini ortaya koymaktır. Mabet eksenli bu çalışmada, Semitik dinler için (Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam) kutsal olan Kudüs’ün Yahudilik nezdindeki yeri ve günümüzdeki durumu da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Yahudilik, Kudüs, Sembolizm, Bet ha-Mikdaş

Teşekkür

Bize çalışmalarımızı sunabileceğimiz böyle bir imkan tanıdığınızdan dolayı teşekkürlerimi iletiyorum.

The Historical Process of Bet ha-Mikdash in Judaism

Öz

Religion is one of the most emphasised subjects. When we look at the history of mankind, it is not seen that mankind has never lived a life isolated from the phenomenon of religion at any time and on any ground. Belief, worship and symbols are of serious importance in religions. People have worship behaviours according to their beliefs. This expression also requires a specific or unspecified place where they can perform their worship. These places, which are generally accepted as sacred by the members of the religion, are referred to as "temples". Temples consist of different structures according to the beliefs and systems of the religions they belong to. In addition, there may be differences in temple shapes and the meanings attributed to the temple according to time and place. In some of the living religions, some worship is based on the existence of a temple (such as pilgrimage and sacrifice in Judaism), while in others, worship performed in a temple is considered superior to worship individual worship (such as congregational prayer in Islam) and it is recommended to be performed in congregation. One of the important elements that ensure the existence of religions on earth and their continuity for generations is symbols. While some of these symbols actively preserve their meaning (such as menorah in Judaism, baptism in Christianity, adhan in Islam), some of them may lose their meaning over time (such as circumcision in Christianity) and some of them try to preserve their meaning even though they do not exist (such as the Temple in Judaism). Symbols are also very important for Judaism, where even concepts are actively used today in order not to be assimilated over time and to keep the past alive. Bet ha-Mikdash (Solomon's Temple/Bayt al-Maqdis), which we discuss in our study, is one of the four basic principles of Judaism and is a very important symbol corresponding to the understanding of the sanctuary. With the destruction of the temple in Judaism after 70 AD, the necessity of the existence of the temple in terms of the continuity of a religious life has also affected the worship of the Jews. The aim of this study is to reveal the past experiences of the Jews about the temple and their present discourses and actions. In this study, the place of Jerusalem, which is sacred for Semitic religions (Judaism, Christianity, Islam), in the eyes of Judaism and its current situation are also examined.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Judaism, Jerusalem, Symbolism, Bet ha-Mikdash

Kaynakça

• Adam, Baki (ed.). Dinler Tarihi. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Alalu, Suzan vd. Yahudilikte Kavram ve Değerler. İstanbul: Gözlem Yayıncılık. 1. Basım, 1996.
• Atasağun, Galip. “Yahudilikte Dînî Sembol ve Kavramlar”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (Aralık 2001), 125-156.
• Aydın, Fuat. Yahudilik: Tarih, İnanç, İbadet, Kültür. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Baktemur, Hatice Kübra. Modern Dönem Yahudilikte III. Mabet Hareketi: Mabet Enstitüsü Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Baktemur, Hatice Kübra. “Modern Dönem Yahudilikte Süleyman Mabedi’ni Yeniden İnşa Girişimi: III. Mabet Hareketi’nin Doğuşu”. Oksident 2/2 (Aralık 2020), 221- 257. https://doi.org/10.5281/zenodo.4394492.
• Besalel, Yusuf. “Mişkan”, Yahudilik Ansiklopedisi. 2/412. İstanbul: Gözlem Yayınları, 1. Baskı, Ekim 2001.
• Başlamışlı, Macide. “İngiliz Raporlarına Göre Filistin’deki İngiliz İdareleri ve İsrail Devleti’ni Oluşturan Süreçteki Rolleri”. Asia Minor Studies 6/12 (Temmuz 2018), 15-52.
• Cilacı, Osman. Dinler ve İnançlar Terminolojisi. İstanbul: Damla Yayınevi, 1. Baskı, Aralık 2001.
• Çift, Pelin- Harman, Ömer Faruk. Kudüs’ün Gizemli Tarihi. İstanbul: Destek Yayınları, 52.-53. Baskı, Nisan 2018.
• Eşmeli, İsmet. “Dinlerde Mabed- İbadet İlişkisi (Yahudilik Örneği)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Haziran 2019), 24-43.
• Güç, Ahmet. “Mâbed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 1 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/mabed
• Gül, Muammer. “Kudüs ve Tarih İçinde Aldığı İsimler”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (Elazığ 2020), 305-312.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1. Basım, 1998.
• Hallsell, Grace. Tanrıyı Kıyamete Zorlamak. çev. Mustafa Acar- Hüsnü Özmen. Ankara: Kim Yayınları, 2. Baskı, Nisan 2003.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 26 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus#1
• Harman, Ömer Faruk. “Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 27 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman#1
• Herzl, Theodor. Yahudi Devleti. çev. Sedat Demir. İstanbul: Ataç Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitâbı Mukaddes Şirketi- Yeni Yaşam Yayınları, 1. Basım, 2001.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 10. Basım, 2006.
• Kurt, Ali Osman. Erken Dönem Yahudi Tarihi (Yahudiliğin Mimarı Ezra). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, I. Baskı, 2007.
• Mert, Rabia. “İslam Geleneği Açısından Kudüs”, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (Aralık 2017), 257-272.
• Öztürk, Nermin. İlahi Dinlerde (Yahudilik, Hıristiyanlık, İslamiyet) Yemin, Keffaret, Kurban. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Temiztürk, Halil. “Kitab-ı Mukaddes Arkeolojisinin Ortaya Çıkışı ve Metodolojik Tartışmalar”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (Eylül 2019), 395- 423.
• Waardenburg, Jacques. “Mesîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/mesih
• Yiğitoğlu, Mustafa. Yahudilikte Semavi Mabed Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Yiğitoğlu, Mustafa. “Yahudilerin Tapınak Siyaseti ve Semavi Mâbed”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 43-52.