TÜRKİYE'DE YENİ BULUNAN SULU MAGNEZYUM-BORAT MİNERALLERİ: KURNAKOVİT, İNDERİT, İNDERBORİT

Yıl 1973, Cilt: 80 Sayı: 80, 89 - 99, 01.09.1973

Orhan Baysal

Öz

Eskişehir iline bağlı Kırka bucağının 4 km batısında yer alan Sarıkaya yöresinde, Türkiye'nin en büyük borat yatakları keşfedilmiştir. Esasını boraksın. (Na2B4O7.10H2O), teşkil ettiği Sarıkaya borat yatakları, fay çatlaklarından gelen borikasit, sodyum ve magnezyum içeren ekshalasyon ürünlerinin, keza volkan çamur ve küllerinin mevcut Neojen göllerinde çökelmesi ile oluşmuştur. Dolayısıyle yataklar ekshalatif-sedimenter kökenlidir. Yatakların özellikle mineralojisini ve oluşumunu inceleyen yazar, yataklarda muhtelif Mg-boratların varlığını saptamıştır. Bunlar triklinal kurnakovit (Mg2B6O11.15H2O), monoklinal inderit (Mg2B6O11.l5H2O) ve monoklinal inderborit tir. (CaMgB6On.llH2O). Her üç mineral de Türkiye'de ilk olarak Sarıkaya borat yataklarında gözlenmiştir. Mineraller mikroskopik, kimyasal ve X ışınları difraksiyon metotları ile incelenmiştir. Sulu Mg-borat minerallerinin, özellikle kurnakovit ve inderit m isimlendirilmesinde ve tanımlanmasında batı memleketlerinin literatüründe önemli karışıklıklar vardır. Heinrich (1946), keza Frondel ve Morgan (1956a) tarafından 'inderit' olarak tanımlanan mineral kurnakovit, Frondel ve Morgan (I956b) tarafından 'lesserit' olarak isimlendirilen mineral ise inderit tir. Bu araştırıcılar tarafından yapılan ve birçok literatüre geçmiş tanımlamaların, başta ASTM kartoteksi olmak üzere bir an evvel değiştirilmesinde büyük yarar vardır.

Anahtar Kelimeler

MAGNEZYUM, BORAT, KURNAKOVİT

NEW HYDROUS MAGNESIUM-BORATE MINERALS IN TURKEY: KURNAKOVITE, INDERITE, INDERBORITE

Öz

The largest borate deposits of Turkey were found at Sarıkaya which is located 4 km west of Kırka county of Eskişehir. Sarıkaya borate deposits formed by the deposition in the lake of Neogene, of volcanic ash, mud and exhalation products coming from the faults and containing boric acid, sodium and magnesium. Therefore the deposits are of exhalative-sedimentary origin.
The author who has studied the mineralogy and the genesis of the deposits, has witnessed the presence of several Mg-borates. These are triclinic kurnakovite, Mg2B6O11.l5H2O, monoclinic inderite, Mg2B6O11.15H2O, and monoclinic inderborite, CaMgB6O11. 11H2O. All these minerals have first been observed in Turkey at Sarıkaya borate deposits. The minerals have been studied by microscopic, chemical and X-ray diffraction methods. There is a considerable confusion in the literature of western countries about the nomenclature of hydrous Mgborate minerals. Heinrich (1946), and Frondel and Morgan (1956a) call kurnakovite iinderite', and Frondel and Morgan (1956b) call inderite 'lesserite'. It is therefore necessary that corrections should be made immediately, of these inappropriate definitions which are also listed in ASTM.

Anahtar Kelimeler

Kurnakovite, Borate, Magnesium

Kaynakça

• BAYSAL, O. (1968): Kırka-Sarıkaya bortuzu sondaj karotlarının mineralizasyonu hakkında. M.T.A. Enstitüsü, Mineralojik rapor, no. 5757, 5758, 5771, 5772, 5777, Ankara (yayınlanmamış).
• — (1969) : Kırka-Sarıkaya bortuzu sondaj karotlarının mineralizasyonu hakkında. M.T.A.Enstitüsü, Mineralojik rapor, no. 5823, 5824, 5828, 5839, 5883, Ankara (yayınlanmamış).
• (1970): Kırka-Sarıkaya bortuzu sondaj karotlarının mineralizasyonu hakkında. M.T.A. Enstitüsü, Mineralojik rapor, no. 1579, 1681, Ankara (yayınlanmamış).
• (1972a): Sarıkaya (Kırka) borat yataklarının mineralojik ve jenetik incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara (baskıda).
• (1972b): Sarıkaya (Kırka) borat yataklarında yeni bir stronsiyum-borat minerali: tunelit. M.T.A. Derg., no. 79, Ankara.
• BOLDYREVA, A. (1937): investigation of inderite and of the including rock. Mem. Soc. Russe Min., 66, no. 4, 2. ser., pp. 651-672.
• CHRİST, C.L.; TRUESDELL, A.H. & ERD, R.C. (1967): Borate mineral assemblages in the system Na2O-CaOMgO-B2O3-H2O. Geochim, et Cosmochim. Acta, vol. 31 pp. 313-339.
• DA-NEAN YEH (1965): The structure of kurnakovite. Scientia Sinica, XIV, s. 1086-1089 (çit. in CHRİST et al, 1967).
• D'ANS, J. & BEHRENDT, K.H. (1957): Über die Existensbedingungen einiger Mg-borate. Kali und Salz, 2, S. 121-137.
• FEIGELSON, J.B.; GRUSHVITSKY, V.E. & KOROBOCHKINA, T.V. (1939): Synthesis of inderite. Compt. Rend. Doklady, Ac. Sci. USSR, 22, pp. 242-243.
• FRONDEL, C. & MORGAN, V. (19560): inderite and gerstleyite from the Kramer borate district, Kern County, California. The Amer. Min., vol. 41, pp. 839-843.
• (1956b): Lesserite, a new borate mineral. The Amer. Min., vol. 41. pp. 927-928.
• GODLEVSKY, M.N. (1937): Mineralogical investigation on the Inder borate deposits. Mem. Soc. Russe de Mineralogie, 66, Liefg. 2, pp. 315-344.
• (1940): Kurnakovite, a new borate. Compt. Rend. (Doklady) Acad. Sci., USSR, vol. 28, pp. 638-640.
• GORSHKOV, G.S. (1941): A new mineral from the region of Lake Inder. Compt. Rend. (Doklady) Acad. Sci., USSR, vol. 33, pp. 254-256.
• HEINRICH, E.W. (1946): A Second discovery of inderite. The Amer. Min., vol. 31, p. 71.
• IKORNIKOVA, M.V. & GODLEVSKY, M.N. (1941): The new borate: nıetahydroboracite. Compt. Rend. (Doklady) Acad. Sci. USSR., vol. 33, pp. 257-258.
• KURKUTOVA, A.G.; RUMANOVA, I.M. & BELOV,N.V. (1965): çit. in VALYASHKO, M.G.&WLASSOWA, E.W. (1969).
• MUESSIG, S. (1959): Primary borates in playa deposits: minerals of high hydration. Econ. GeoL, 54, pp. 495-501.
• & ALLEN, R.D. (1957): Ezcurrite (2Na2O.5B2O3.7H2O), a new sodium borate from Argentina, occurrence, mineralogy, and associated minerals. Econ. GeoL, 52, pp. 426-437.
• NIKOLAEV, A.V. & CHELISHCHEVA, A.G. (1940): The 25° isoterm of the system: CaO + B2O3 + H2O and MgO -j- B2O3 + H2O. Compt. Rend. Acad. Sci., USSR, 28, pp. 127-130.
• PENNINGTON, K.S. & PETCH, H.E. (1960): Nuclear magnetic resonance spectrum of BH in inderite. J. Chem. Phys., 33, pp. 329-334.
• (1962): Nuclear magnetic resonance spectrum of B11 in lesserite. J. Chem. Phys., 36, pp. 2151-2155.
• PETCH, H.E.; PENNINGTON, K.S. & CUTHBERT, J.D. (1962): On CHRIST's postulated boronoxygen polyions in some hydrated borates of unknowrn crystal structure. The Amer. Min., vol. 47, pp. 401-404.
• RUMANOVA, I.M. & ASHIROV, A. (1964): The determination of the crystal structure of inderite. Sov. Phys. Cryst., 8, pp. 414-428.
• SCHALLER, W.T. & MROSE, M.E. (1960): The naming of the hydrous magnesium borate minerals from Boron, California. The Amer. Min., vol. 45, pp. 732-734.
• SPIRYAGINA, A.I. (1949): Conditions of formation of kurnakovite. Doklady Akad. Nauk. USSR, 68, pp. 909-911.
• ÖZPEKER, I. (1969): Batı Anadolu borat yataklarının mukayeseli jenetik etüdü. Ak. Matbaası, 116 s., İstanbul (doktora tezi).
• VALYASHKO, M.G. & WLASSOWA, E.W. (1969): IR-Absorptionsspektren von Boraten und borhaltigen waessrigen Lösungen. Jenaer Rundschau, Heft l, S. 3-11.