THE OPHIOLITIC SERIES OF TURKEY

Yıl 1974, Cilt: 83 Sayı: 83, 131 - 148, 01.12.1974

Nuriye Pınar

Öz

The Anatolian ophiolitic series consist mainly of harzburgites, dunites, diabases and gabbros being frequently serpentinized, sericitized or chloritized. They are associated with radiolarites, slates, dark flysh-like deposits and various limestone types. The whole generally form intensively disturbed masses including «exotic» carbonate blocks of various age and size. Limited occurrences of Paleozoic rocks excepted, the Anatolian green rocks are of Lower Mesozoic age, as it is shown by their stratigraphic position. But the textural unstable ophiolites were disrupted during the Middle-Upper Cretaceous paroxysm, by both thrusts and submarine slides, which explains why they were frequently unconformly overlain by or intercalated with Upper Cretaceous sediments. The main green rock zones of N and S Anatolia show a striking parallelism to the major earthquake zones of the country. Both phenomena must be related evidently to important, deep-seated longitudinal tectonic dislocations (like boundaries between deep-seated tectonic units — f. ex. between foreland and orogenic zone — or deep root zones of nappes). 

Anahtar Kelimeler

THE OPHIOLITIC, SERIES, TURKEY

TÜRKİYE'DEKİ OFİYOLİTİK SERİLER

Öz

Anadolu'daki ofiyolitik seriler, esas olarak harzburgit, dünit, diyabaz ve gabrolardan oluşmuş olup, çoğunlukla kloritize, serpantinize ve serisitize haldedirler. Ofiyolitik seriler, radyolaritler, şistler, siyah renkli flişimsi çökeller ve çeşitli kalker tipleri ile birlikte bulunurlar. Genel olarak şiddetli bir şekilde sıkışmış olan bu kütleler içinde farklı yaş ve boyutlarda «ekzotik» karbonat blokları vardır. Sınırlı Paleozoyik kayaç mostraları dışında, Anadolu yeşil kayaçları, stratigrafik durumlarının da gösterdiği gibi, Alt Mesozoyik yaşındadır. Ancak dokusal bakımdan duraylı olmayan ofiyolitler Orta-Üst Kretase paroksizması sırasında bindirmeler ve denizaltı kaymaları sonucu parçalanmışlardır. Bu da ofiyolitlerin, Üst Kretase yaşlı çökeller içinde interkalasyonlar halinde veya diskordans olarak altında yer almalarını açıklamaktadır. Kuzey ve Güney Anadolu'daki başlıca yeşil kayaç zonları, ülkenin en önemli deprem zonlarına paralellik gösterirler. Her iki olayın, derine yerleşmiş tektonik dislokasyonlarla ilgili olması gerekmektedir (örneğin, derine yerleşmiş tektonik üniteler, önçukurlarla orojenik zonlar veya napların derine inen kök zonları arasındaki sınırlar gibi).

Anahtar Kelimeler

TÜRKİYE, OFİYOLİTİK, SERİLER

Kaynakça

• ARGAND, E. (1922): La tectonique de l'Asie. C.R. Congr. Geol. Int., Liege, 1.
• ARNI, P. (1939): Doğu Anadolu ve mücavir mıntıkalarının tektonik ana hatları. M. T.A. Yayınl, seri B, no. 4, Ankara.
• — (1939): Anadolu'nun umumi bünyesi ile mineral ve petrol yataklan arasındaki münasebetler. M.T.A. Mecm., no. 2/15, Ankara.
• (1941): Türkiye'de halen malûm bulunan boksit yatakları. M.T.A. Mecm., no. 2/23, Ankara.
• (1942): Anadolu ofiolitlerinin yaşlarına mütedair malûmat. M.T.A. Mecm., no. 3/28, Ankara.
• AUBOUİN, J. (1960): Essai sur Pensemble italo-dinarique et ses rapports avec l'arc alpin. Bull. Soc. Geol. France, (7) II.
• • (1962): Propos sur les geosynclinaux. İbid. (7) II.
• — (1965): Geosynclines. Elvenir Publishing Cy., Amsterdam.
• BAILEY, E.B. & McCALLIEN, W.J. (1963): Serpentine lavaş, the Ankara Melange and the Anatolian Thrust. Trans. R. Soc. Edinbourg, XXIII, 1.
• BİNGÖL, E. (1972): Ultramafit-spilit sorunu ve jeolojisi. M.T.A. Eğitim Serisi, no. 11, Ankara.
• BÖCKH, H. de; LEES, G.M. & RİCHARDSON, R.K. (1929): Contribution to the stratigraphy and tectonics of the Iranian Ranges. In: J.W. Gregory, The Structure of Asia. Methuen and Co., London.
• BORCHERT, H. (1958): Türkiye'de inisiyal ofiolitik magmatizmaya ait krom ve bakır cevheri yatakları. M.T.A. Yayınl., no. 102, Ankara.
• (1960): Yeşilova-Burdur civarı kromit zuhurları. M.T.A. Yayınl., no. 105, Ankara.
• BRINKMANN, R. (1975): Türkiye'nin Levha Tektoniği. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• BRUNN, J.H. (1961): Les sutures ophiolitiques; contribution â l'etude des relations entre phenomenes magmatiques. Rer. Geogr. Phys. et Geol. Dyn. (2) 4, l, Paris.
• et al. (1971); Outline of the geology of the Western Taurids. In: Geology and History of Turkey. Petrol. Explor. Soc. of Libya. Tripoli.
• ÇOĞULU, H.E. (1975): Hatay-Kızıldağ Masifinin oluşumu hakkında yeni buluşlar. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• DUBERTRET, L. (1954): Basaltes et roches vertes du Liban, de Syrie et du Hatay. C.R. Congr. Geol. Int. Alger, 1952, Sect. XV.
• (1955): Geologie des roches vertes du NW de la Syrie et du Hatay (Turquie). Notes et Mem. sur le Moyen Orient, t. IV, Damas.
• EGERAN, N. & İLHAN, E. (former LAHN, E.) (1948): Türkiye Jeolojisi. Ankara.
• ERENTÖZ. C. (1956): Türkiye jeolojisi üzerine genel bir bakış. M.T.A. Derg., no. 48, Ankara.
• (1966): Türkiye stratigrafisinde yeni bilgiler. M.T.A. Derg., no. 66, Ankara.
• EROL, O. (1953): Ankara güneydoğusundaki Elma dağı ve çevresinin jeolojisi ve jeomorfolojisi üzerinde bir araştırma. M.T.A. Yayınl, seri D. 9, Ankara.
• FURON, R. (1953): introduction a la geologie et hydrogeologie de la Turquic. Mu. Nat. Hist. Natur., Mem., serie C, t. III, f. I, Paris.
• GİRDLER, R.W. (1965): The role of translational and rotational movements in the formation of the Red Sea and Gulf of Aden. ///: Symposium on the World Rift System. Geol. Soc. Canada, paper 66-14, Ottawa..
• HIESSLEITNER, C. (1954): Güney Anadolu Torosu kromitli peridotit serpantinlerinin jeolojisine yeni ilâveler. M.T.A. Derg., no. 46/47, Ankara.
• İLHAN, E. (1967): Toros-Zagros folding and its relation to Middle East oil fields. Am. Assoc. Petrol. Geol, Bull., v. 51, 5, Tulsa.
• • (LAHN, E.) (1954): Sur la repârtition des terrains mesozoiques metamorphises dans les plis alpins de l'Anatolie. Soc. Geol. France, Bull., ser. 6, t. 3, fasc. 9, Paris.
• (1971): The structural features of Turkey. In: Geology and History of Turkey. Petrol. Explor. Soc. of Libya, Tripoli 1.
• KETİN, î. (1963): 1:500000 ölçekli jeolojik harita ve izahnamesi (Kayseri). M.T.A. Yayınl., Ankara.
• (1966): Anadolu'nun tektonik birlikleri. M.T.A. Derg., no. 66, Ankara.
• KLEMME, H.D. (1958): Regional geology of Circum Mediterranean Region. Am. Ass. Petrol. Geol. Bull., v. 42, 3, I, Tulsa.
• KOBER, L. (1942): Tektonische Geologie. Edit. Springer, Berlin.
• (1952): Leitlinien der Tektonik Jugoslawiens. Srpska Akad. Naııka, CLXXXIX, 3, Beograd.
• KUENDİG, E. (1956): The position in time and space of the ophiolites with relation to orogenic metamorphism. Extr. Geol. en Mijnbom (N. W.S.) 18e Jaarg., The Hague.
• (1959): Eu-Geosynclines as potential oil habitats. Fi/th World Petrol. Congr.
• LEES, G.M. (1928): The geology and tectonics of Oman and of parts of SW Asia. Qııart. Journ. Geol. Soc., 84, London.
• MASON, R. (1975): Bitlis Masifinin tektonik durumu. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• MERCİER, J. (1966): Etude geologique des zones internes des Hellenides en Macedoine Centrale (Grece). These, Paris.
• NORMAN, T. (1975): Ankara Melanjının yapısı hakkında. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri'Kongresi'Tebliğleri, Ankara.
• ÖZKAYA, İ. (1975): Sason Bölgesinin yapısal jeolojisi. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• PETRASCHEK, W.E. (1954): Anadolu ve Güneydoğu Avrupası metal Provensleri arasındaki münasebet. M.T.A. Derg., 46/47, Ankara.
• PEYVE, A. V. (1969): Oceanic crusts of the past. Geotektonika, 4 (English transition, «Geotectonics»). PINAR, N. & İLHAN, E. (former LAHN, E.) (1952): Türkiye depremleri izahlı katalogu. Bayındırlık Bakanlığı Y. ve İ.İ. Rsl. Yay., seri 6, 36, Ankara.
• & (1954): Nouvelles considerations sur la tectonique de l'Anatolie. Soc. Geol. France Bull., ser. 6, t. 5, Paris.
• RIGO DE RIGHI, M. & CORTESINI, A. (1964): Gravity tectonics in foothill structure belt of Southeast Turkey. Am. Ass. Petrol. Geol., Bull., vol. 48, 12, Tulsa.
• STEINMANN, G. (1927): Die ophiolitischen Zonen in den Mediterranen Kettengebirgen. C.R. Congr. Geol. Int. Madrid, fasc. 2.
• TAKIN, M. (1975): Orta Doğudaki kıta sürüklenmeleri, İran'ın jeolojik ve tektonik tarihçesi. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• TATAR, Y. (1975): Refahiye'nin güneydoğusunda Conur köyü yöresi ofiyolitleri. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• TOLUN, N. (1960): 1:500000 ölçekli jeolojik harita ve izahnamesi (Diyarbakır). M.T.A. Yayınl., Ankara.
• TÜRKiYE JEOLOJİ HARİTASI (1960): 1:500000 ölçekli 18 pafta. M.T.A. Yayınl. Ankara.
• TÜRKÜNAL, S. (1953): Hakkâri ve Başkale bölgesinin jeolojisi. M.T.A. Derg., no. 43, Ankara.