SUALTI KÜTLE AKIMI FASİYESLERİ: KAVRAMSAL ELEŞTİRİ VE ORTAMSAL YORUM

Yıl 1979, Cilt: 92 Sayı: 92, 35 - 35, 01.09.1979

Sungu L. Gökçen Abdurrahim Şahbaz

Öz

Denizel ortamlarda büyük çapta
Sediment taşıyan unsurlardan birisi de sualtı kütle çekimi akıntılarıdır. Bu
kütlesel taşınmalar genellikle kayma, sürüklenme-yuvarlanma ve yoğunluk türü
süreçler ile gerçekleşir. Bu mekanizmalarla denizlerin farklı jeomorfolojik
ünitelerinde çökeltilmiş resedimente oluşumlardan jeoloji literatüründe en çok incelenmiş
olanları türbidit, olistostrom ve melanj fasiyesleridir. Bununla beraber farklı
kütle hareketlerinin, dolayısiyle değişik süreçlerin ürünü olan bu kırıntılı
fasiyeslerin gerek tanımı, gerekse ilişkileri halen tartışmalıdır, iç ve dış
kaynaklı literatürün son 15 yıldaki incelenmesi, bu karmaşıklığın sualtı kütle
akımı fasiyeslerinin jeolojik-sedimentolojik karakteristikler, taşınma
mekanizmaları, aktüel ortamlardan geliştirilmiş çökelme modelleri ve tüm
oluşukların bir türbidit dizisi varsayımı gibi farklı ölçütlere göre ayrı ayrı
değerlendirilmesinden kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bir diğer tartışmalı konu
da, bu fasiyesleri karakterize eden litolojik topluluklar ile bunların ortamsal
yorumlandır. Bu çalışmada, sualtı kütle çekimi akıntılarının sınıflandırılması
ve ürünlerinin adlandırılmasıyle bu fasiyeslerin belirgin litolojik
topluluklarının genellemesi ve ortamsal yorumu, yeni bir düzenleme ile
verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Abbate, E.; Bartclotti, V. ve Passerini, P., 1970, Olistostromes and olistolitin: Sediment. Geol., 4, 3/4, 521-558.
• Allen, J.R.L., 1970, Physical processes of sedimentation: An Introduction. Allan and Unwin, London., 248 s.
• Ataman, G.; Çapan, U.Z.; Gökçen, S.L. ve Buket, E., 1974, Plaka tektoniği ilkeleri: Hacettepe. Fen. Müh. Bilim. Derg., 4. 113-178.
• Bailey, E.B. ve Callien, C.Mc., 1950, Ankara melanjı ve Anadolu şariyajı: Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 40,12-22.
• ve , 1953, Serpantine Lavaş, the Ankara Melange and the Anatolian thrust: Trans. Royal. Soc. Edinburg., 62, 2, 403-442.
• Batman, B., 1978a, Haymana kuzeyinin jeolojik evrimi ve yöredeki melanjın incelenmesi 1: Stratigrafik birimler: Yerbilimleri, 4, 1-2, 95-124.
• , 1978b, Haymana kuzeyinin jeolojik evrimi ve yöredeki melanjın incelenmesi 2: Tektonik ve jeolojik evrim: Yerbilimleri, 4, 1-2, 125-134.
• Baykal, F. ve Önalan, M., 1979, Şile Sedimenter karışığı (Şile olistostromu): Altınlı Simpozyumu Tebliğleri, Türkiye Jeol. Kur. Yay., 15-26.
• Bell, H.S., 1942, Density currents as agents of for transporting sediments: J. Geol., 50, 512-547.
• Bouma, A.H., 1962, Sedimentology of some flysch deposites: Elsevier, Amsterdam, 168 s.
• Carter, R.M., 1975, A discussion and dassification cf subaqueous mass transport with particular application to grainflow and flaxoturbidites: Earth.Sci, Rev., 11, 145-177.
• , 1979, Trench-slope channels from the New Zealand Jurassic: the Otekura Formation, Sandy Bay south Otago: Sedimentology., 26, 475-496.
• Çapan, U.Z., 1977, Ofiyolit olgusu: T.J.K. Yerbilimleri Konferans Dizisi, Kış Dönemi, 1-3, 16 s.
• ve Buket, E., 1975, Aktepe-Gökdere bölgesinin jeolojisi ve ofiyolitli melanj: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 18, l, 11-16.
• Davies, LC. ve Walker, R.G., 1974, Transport and deposition of resedimented conglomerates. The Cap Ennage Formation, Cambro-Ordovician, Quebec:J. Sediment. Petrol, 44, 1200-1216.
• Dimitrijevic, M.D. ve Dimitrijevic, M.N., 1973, Olistostrome-melange in the Yugoslavian Dinarides and Late Mesozoic plate tectonics: J. Geol., 81, 328-340.
• Dott, R.H., 1963, Dynamics of subaqueous gravity depositional process: Amer. Assoc. Pet. Geol. Bull., 47, 104-128.
• Dzulynski, S.; Ksiazkiewioz, M. ve Kuenen, Ph. H., 1959, Türbidites in Fliysch of the polish Carpathian Mountains: Bull. Geol. Soc. America., 70, 1089-1118.
• Elter, P. ve Trevisan, L., 1973, Olistostromes in the tectonic evalution of the Northern Appennines. Gravity and Tectonics: John Wiley and Sons, New York, 175-178.
• Fisher, R. V., 1971, Features of coarse-grained, high-concentration fluids and their deposits: J. Sediment. Petrol., 41, 916-927.
• Flint, R. F.; Sanders, J. E. ve Rodgers, J., 1960, Diamictite: a substitute term for symmictite: Bull. Geol. Soc. America, 71, 1809-1810.
• Friedman, G. M.; Sanders, J. E., 1978, Principles of Sedimentology: John Wiley Sons, New York., 792 s.
• Flores, G., 1955, Discussion, in Beneo, E., les resultats des etudes pour la recherche petrolifere en Sicile (Italie). 4 th. World. Petroleum Congress. Rome., Proct. Sect. l, 121-122.
• Gökçen, S. L., 1971, Keşan bölgesi türbiditlerinde siklik sedimentasyon, Hacettepe Fen. Müh. Bilim. Derg., l, 1,26-40.
• , 1974, Erzincan-Refahiye bölgesi sedimanter jeolojisi I: Olistolit, türbidit ve olistostrom fasiyesleri: Hacettepe Fen. Müh. Bilim. Derg., 4, 179-205.
• , 1981, Diskriminant analizi ile olistostrom ve türbidit fasiyeslerinin ayırımı. Yerbilimleri, 8 (baskıda).
• ve Ataman, G., 1973, Sedimentologie des rochec detritiques de la formation de Keşan (Paleogene): Un facies a turbidites au sud-Ouest de la Thrace Turquie: Sediment. Geol. 9, 4, 235-260.
• ve Şenalp, M., 1975, Kayma oluşukları, olistostromlar ve türbidit fasiyeslerini ayırıcı ana jeolojik, sedimantolojik ölçütler: T.B.T.A.K. V. Bilim Kongresi Yerbilimleri Tebliğleri, 57-78.
• ve Gülen, L., 1977, Ofiyolit yerleşmesine tektonik bir yaklaşım: Doğa., l, 10-12. 332-334.
• Gökten, E., 1977, Yassıpınar (Şarkışla) olistostromu: T.B.T.A.K. VI. Bilim Kongresi Tebliğ Özetleri, 312.
• Görler, K., 1975, The determination of former mudflow-directicns in olistostrcmes: Prcc. IX. inter. Cong. Sedimentology. Theme 4, 163-169. Nice.
• Greenly, E., 1919, The geology of Anglesey: Great Britain Geol. Surv., Mem., 2, 980.
• Hampton, M.A., 1972, The role of subaqueous debris flow generating turbidity current: J. Sediment. Petrol., 42, 775-793.
• , 1975, Competence of fine-grained debris flows: J. Sediment. Petrol., 45, 834-844.
• , 1979, Buoyancy in debris flows: J. Sediment. Petrol., 37. 487-508.
• Haner, B.E., 1971, Morphology and sediments of Redondo submarine fan, Southern Califomia: Bull. Geol. Soc. America, 82, 2413-2432.
• Hendry, H, H.E., 1973, Sedimentation of deep-water conglomerates in Lower Ordovician rocks of Quebec-composite bedding produced by progressive liguefaction of Sediment: J. Sediment. Petrol., 43, 125-136.
• Hoedemaeker, Ph. L, 1973, Olistostromes and other delapsional deposits, and their occurrence in the region of Moratall (Prov. of Murcia, Spain): Seripta. Geol., 19, 1-207.
• Howell, D.G., & Link, M.H., 1979, Eocene conglomerate Sedimentology and basin analysis, San Diego and Southern Califomia borderland: J. Sediment. Petrol., 49, 2, 517-540.
• Hsü, K. J., 1968, Principles of melanges and their bearing on the Franciscan Konxuille paradox: Bull. Geol. Soc. America, 79, 1063-1074.
• , 1969, Preliminary report and geologie gürde to Franciscan Melanges of the Morro Bay-Jan Simcan Califomia: Califomia D. V. Mines and Geology Special Pub., 35, 45 s.
• , 1971, Franciscan Melanges as a model for eugeosynclinal sedimentation and underthrusting tectonics: J. Geophys. Res., 76, 1162-1170.
• , 1974, Melanges and their distinction from Olistostromes: Soc. Econ. Paleon. Mineral. Special Publ., 19, 321-333.
• Ingersol, R.V., 1978, Submarine fan facies of the Upper Cretaceous great Valley sequence, Northern and Central California: Sediment., Geol., 21, 205-230.
• Kamp, P.C. Van de.; Harper, J.D.; Coniff, J.J. ve Morris, D.A., 1974, Facies relations in the Eocene-Oligocene in the Santa Ynez Mountains, Califomia: J. Geol. Soc. London., 130, 545-565.
• Kayan, T. ve Gökçen, S.L., 1978, Türbid akıntı ve kavramlarının türkçe kaynaklara yerleşimi ve evrimi: Yeryuvarı ve insan., 3, 1. 46-61.
• Kazancı, N. ve Varol, B., 1978, Tane akıntısı oluşukları ve çekirdekli kum topları (Seben-Bolu): Doğa., 11, 92-98.
• Kelling, G. ve Mulluin, P.R., 1975, Graded limestones and limestone-quartzite couplets: possible storm deposits from the Moroccan Carboniferous: Sediment. Geol., 13, 161-190.
• Koçyiğit, A., 1976, Karaman-Ermenek (Konya) bölgesinde ofiyolitli melanj ve diğer oluşuklar: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19, 2, 103-116.
• -, 1979, Çorduk Olistostromları: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 22, l, 59-68.
• Kruit, C.; Brouwer, J.; Knox, G.; Scholenberger, W. ve Vlient, Van A., 1975, Une excursion aux cones d'alluvions en eau profonde d'age Tertiaire pres de San Sebastian (Province de Guipuzcoa, Espagne): 9th. Int. Congress. Sediment., Nice 1975, Excursion 23, 75.
• Kuenen, Ph. H. ve Migliorini, CL, 1950, Turbidity currents as a cause of graded bedding: Sediment. Geol., 58, 91-127.
• Lovell, J. P.B., 1969, Tyee formation: a study of proximality in turbidites: J. Sediment. Petrol., 39, 935-953.
• Marschalko, R., 1971, Termin: Wildflys (term-wildflysch): Geologicke Prace. Spravy., 48, 175-187.
• Middleton, G.V. ve Hampton, M.A., 1973, Sediment gravity flows: mechanics of flow and deposition: in Turbidites and deep water sedimentation: AGI-Soo. Econ. Paleontologists shart Course Lecture Notes, 1-38.
• ve Hampton, M.A., 1976, Subaqueous Sediment transport and deposition by Sediment gravity flows, p. 197- 218: in (Stanley, DJ. ve Swift, D.J.P., eds,.) Marine Sediment (sic) transport and enviromental management: New York, John Wiley Sons, 602 p.
• Mutti, E. ve Ricci, L.F., 1972, Le türbiditi dell' Appenino settentrionale: introduzione del analizi di facies: Soc. Geol. Italiana, Mem., 11, 161-199.
• ve , 1978, Turbidites of the Northern Apennines: Introduction to facies Analysis: International. Geology. Review, 20, 2, 125-166.
• Norman, T., 1963, ingiltere'nin göller bölgesindeki Ludlovien yaşlı paleo-akıntıların yönleri: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 8, 1-2.
• Norman, T., 1972, Ankara Yahşihan bölgesinde Üst Kretase-Alt Tersiyer istifinin stratigrafisi: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 15,2, 180-276.
• , 1973, Ankara Yahşihan bölgesinde Üst Kretase-Alt Tersiyer sedimantasyonu: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 16, l, 41-66.
• , 1975a, Flow features of Ankara Melange: Proc. 9th. Int. Congress. Sediment., Nice 1975, Theme 6, 261-267.
• , 1975b, Çankırı-Çorum-Yozgat bölgesinde Alt Tersiyer yaşlı sedimentlerde paleoakıntılar ve denizaltı heyelanları: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 18, 2, 103-110.
• ; Gökçen, S.L. ve Şenalp, M., 1979, Late Cretaceous-Early Tertiary sedimentation in the Central Anatolian Basin (Turkey): Cretaceous-Tertiary Boundary Events Symp. Proc., 207-213 (Copenhagen).
• ; ve , 1980, Sedimentation pattern in Central Anatolia at the Cretaceous Tertiary Boundary. Cretaceous. Res. l, l, 61-83.
• Normark, W.R., 1970, Growth patterns of deep sea fans: Bull. Am. Assoc. Petr. Geol., 54, 2170-2195.
• , 1974, Submarine canyons and fan valleys: factors effecting growth patterns of deep-sea fans: in (R.H. Dott. Jr. ve R.H. shaver-editors) Modern and Ancient Geosynclinal sedimentation: Soc. Econ. Paleontol. Mineral. Spec. Publ., 19, 56-68.
• Okada, H. ve Kitamura, N., 1978, Significance of Miocene Olistostromes in apparent rear-arc belt in Hokkaido-Japan (abstract): Proc. 10th. Int. Congress. Sediment., Jerusalem 1978, 2, 481-482.
• Poole, F.G., 1974, Flysch deposits of Ant Foreland Basin, Western United States: in, Tectonics and Sedimentation (W.R. Dickinson, ed.): Soc. Econ. Paleon. Miner. Special Publ., 22, 58-82.
• Rupke, N.A., 1977, Growth of an ancient deep-sea fan: J. Geol., 85, 725-744.
• , 1978, Deep Clastic Seas, m; Sedimentary Environments and Facies (H.G. Reading, ed.): Blackwell Scientific Publ., Oxford-London, 372-415.
• Sanders, J.E., 1965, Primary Sedimentary structures formed by turbidity currents and related resedimentation mechanisms: in Middleton, G.V. (ed.), Primary Sedimentary structures and Their Hydrodynamic interpretation: Soc. Econ. Paleontol. Spec. Publ, 12, 192-219.
• Scholl, D.W. ve Marlow, M.S., 1974, Sedimentary sequence in Modern Pasific Eugeosynclines., p. 193-211 in Dott, R.H., Jr. ve Shower, R.H., (eds.) Modern (sic) and ancient geosynclinal sedimentation: Tulsa, Okla., Soc. Econ. Paleontol. Mineral. Spec. Publ., 19, 380.
• Seemann, U. 1978, Snow sedimentation-diagenesis and avalanches: A Correlation with Sedimentary rocks: Sediment. Geol., 21, 189-204.
• Slaczka, A. ve Thompson, C.V., 1975, Flaksoturbidite Model: Porc. IX inter. Cong. Sedimentology., 6, 175-277, Nice-France.
• Stanley, DJ. ve Kelling, G. Edits, 1978, Sedimentation in submarine canyons, fans, and trenches. Dowden, Hutchinson Ross, Inc. Stroudsburg, Pennslvania, 395.
• Stauffer, P.H., 1967, Grain-flow deposits and their implication. Jauda Ynez mountains, Califomia: J. Sediment. Petrol., 37, 487-508.
• Stow, P.A.V., 1979, Distinguishing between fine-grained turbidites and contourites on the Nova Scotian deep water margin: Sedimentology, 29, 4, 377-388.
• , ve Lowell, J.P.B., 1979, Contourites: Their recognition in modern and ancient sediments: Earth-Science Review, 14, 251-291.
• Şenalp, M. ve Fakıoğlu, M., 1977, Bulantı akıntıları ve türbiditler. Yeryuvarı ve İnsan, 2, 2, 25-39.
• Unrug, R., 1963, Istebna beds: A fluxo-turbidite formation in the carpation Flysch. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33, 49-92.
• Walker, R.G., 1967, Turbidite Sedimentary structures and their relation ship to proximal and distal depositional environment: J. Sediment. Petrol., 37, 25-43.
• , 1970, Review of the geometry and facies organization of turbidites and turbidite-bearing basins: in lajoie, J. (ed.), Flysch Sedimentology in North America: Geol. Assoc. Can., Spec. Paper, 219-251.
• Walker, R.G., 1975a, Upper Cretaceous resedimanted conglomerates wheeler George, Califomia: Description end Field Guide: J. Sediment. Petrol, 45, 105-112.
• , 1975b, Generalized facies models for resedimented conglomerates of turbidite association: Bull. Geol. Soc. America, 86, 373-748.
• , 1976, Facies models 11. Turbidites and associated coarse Clastic deposits: Geosciences. Can., 3, 25-36.
• , 1977, Deposition of Upper Mesozoic resedimented conglomerates and associated turbidites in southwestern Oregon: Bull. Geol. Soc. America, 88, 273-285.
• Winn, R.D. ve Dott. R.H., 1979, Deep-water fan-channel conglomerates of late Cretaceous age, Southern chile: Sedimentology, 26, 203-228.
• Wood, D.S., 1974, Ophiolites, melanges, blueschists, and ignimbrites: Early Caledonian Subduction in Wales in R.H. Dott ve Robert, H.S. (ed.), Modern and Ancient Geosynclinal Sedimentation: Soc. Econ. Paleon. Mineral Special Publ., 19, 334-344.