FEATURES OF THE TERTIARY VOLCANISM AROUND SEA OF MARMARA

Yıl 1998, Cilt: 120 Sayı: 120, 97 - 118, 01.01.1998

Tuncay Ercan Ahmet Türkecan Herve Guıllou Muharrem Satır Dilek Sevin Fuat Şaroğlu

Öz

In the region around the sea of
Marmara, limited by the boundaries of the 1:500 000 scale Istanbul Quadrangle, the
volcanism starting in Upper Cretaceous and intermittently continuing through
the end of Upper Miocene has been differentiated into five different stages,
namely Upper Cretaceous, Eocene, Oligocene, Lower-Middle Miocene and Upper
Miocene, and the volcanic outcrops situated in the region have been dated.
Together with the detailed petrographic studies, nine samples from different
areas and stages have been dated by K/Ar method, resulting in that the oldest
and the youngest lava is of 74.3 ± 1.0 million years old (Upper Cretaceous) and
8.9±0.2 years old (Upper Miocene), respectively. Of these, belonging to the
first four stages are mostly calcalkaline (some of the Eocene aged samples are
tholeiitic) and are of basalt, basaltic andesite, trachyandesite, andesite,
dacite, rhyolite type, whereas that of belonging to the fifth stage are
alkaline and of basanite, basalt and trachybasalt types. The pyroclastics of
various size and the tuffs of the first four volcanism stages crop out in a
wide area. The Upper Cretaceous volcanics have completely formed beneath the
sea. On the other hand, some of Eocene volcanics have formed beneath the sea
which are seen intercalated with sediments while the others have formed on
land. The lavas of Oligocene, Lower-Middle Miocene and Upper Miocene age have
formed on land and are observed to be intercalated with lacustrine sediments,
in places. Of the lavas stranded along the Black sea coast, the Upper
Cretaceous aged ones have formed in a group of island arc volcanics and have
been produced in a subduction zone and the Eocene, Oligocene and Lower-Middle
Miocene aged ones have formed in an environment of compression during and after
the collision and have been produced from a material of crust and mantle
mixture. It is proposed that the Upper Miocene aged alcaline basaltic volcanics
have formed in an environment of extension by the uplift of mantle after the
change of tectonic regime in Middle Miocene.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Akartuna, M., 1950, İmroz adasında bazı jeolojik müşaha- deler: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 2/2, 8-17.
• , 1953, Çatalca-Karacaköy bölgesinin jeolojisi: İst. Üniv. Fen. Fak. Monog. 13, 86 s. Akartuna, M., 1953, Şile Şaryajının İstanbul Boğazı kuzey yakalarında devamı: MTA Derg., 61,14-20.
• , 1968, Armutlu yarımadasının jeolojisi: İst.Üniv. Fen Fak. Monog. 20, 12 s.
• Bargu, S. and Sakınç, M., 1987, Armutlu yarımadasında Kretase-Paleosen ilişkisi: Türkiye Jeol. Bült., 30, 41-48.
• and , 1989/1990, İzmit Körfezi ile İznik Gölü arasında kalan bölgenin jeolojisi ve yapısal özellik- leri: İstanbul Üniv. Müh.Fak. Yerbilimleri Derg., 6/1-2,45-76.
• Baykal, F., 1943, Şile mıntıkasının jeolojisi: İst.Üniv. Fen.Fak. Mecm., B, VII/3, 166-233.
• , 1971, Historik jeoloji: KTÜ Yayını No:38, 436 say-fa , Trabzon.
• Baykal, F. and Kaya, O., 1966, İstanbul Boğazı kuzey ke- siminin jeolojisi: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 10, 31-43.
• and Önalan, M., 1979, Şile sedimanter karışığı (Şi- le Olistostromu): Türkiye Jeol. Kur. Altınlı Semp. Bildiriler Kitabı, 15-26.
• Bürkan, K., 1955, Trakya Havzasındaki tüflerin stratigrafik konumu, yayılımı ve hidrokarbon potansiyeli: Trak- ya havzası Jeolojisi Sempozyumu Bildiri Özleri Ki- tabı 48.
• Dayal, A., 1984, Yenice (Çanakkale) granitinin petrografi- si ve buna bağlı cevherleşmeler: Doktora tezi, Do- kuz Eylül Üniv. Fen Bilimleri Enst., (unpublished), Izmir.
• Ercan, T., 1979, Batı Anadolu, Trakya ve Ege adalarında- ki Senozoyik volkanizması: Jeoloji Mühendisliği Derg., 9, 23-46.
• , 1992, Trakya'daki Senozoyik volkanizması ve BöI- gesel Yayılımı: Jeoloji Müh. Derg., 41, 37-50.
• and Günay, E., 1984, Kuzeybatı Anadolu, Trakya ve Ege adalarındaki Oligo-Miyosen yaşlı volkaniz- manın gözden geçirilişi:Türkiye Jeoloji Kurultayı Bült., 5, 119-139.
• and Gedik, A., 1986, Karadeniz ve Trakya'da yapı- lan derin sondajlardan alınan karotlardaki volkanik kayaçların petrolojisi ve volkanizmanın bölgesel yayılımı: Jeomorfoloji Derg., 14, 39-48.
• ; Ergül, E.; Akçaören, F.; Çetin, A.; Granit, S. and Asutay, J., 1990, Balıkesir-Bandırma arasında je- olojisi, Tersiyer volkanizmasının petrolojisi ve böl- gesel yayılımı: MTA Derg., 110, 113-130.
• ; Satır, M.; Steinitz, G.; Dora, A.; Sarıfakioğlu, E.; Adis, C.; Walter, H.J. and Yıldırım, T., 1995, Biga Yarımadası ile Gökçeada Bozcaada ve Tavşalı adalarındaki (KB Anadolu) Tersiyer Volkanizması- nın özellikleri: MTA Derg., 117, 55-86.
• Erendil, M.; Göncüoğlu, M.C.; Tekeli, O.; Aksay, A.; Kuş- çu,I.; Ürgün, B.; Tunay, G. and Temren, A., 1991, Armutlu yarımadasının jeolojisi: MTA Rap., 9165, (unpublished), Ankara.
• Erentöz, C., 1953, Çatalca bölgesinde Jeoloji tetkikleri: MTA Yayl., B 17,94s.
• Ertürk, O.; Dinçöz, E. and Alaygut, D., 1990, Petrology of the Cenozoic Volcanics in the Biga Peninsula, NW Turkey: International Earth Sciences Congress on Aegean Region Proceedings, II, 368-384.
• and Uygur, E., 1994, Petrographical, Sedimentolo- gical and diagenetic characteristics of the Ceylan tuffs and their reservoir potential, Thrace basin, Turkey: IAVCEI International Volcanology Cong- ress, Abstracts, Ankara.
• Gök, L, 1990, Tekirdağ-Malkara (Tekirdağ ili) Keşan-lpsa- la (Edirne ili) arasının jeolojisi: MTA Rap., 9710 (unpublished), Ankara.
• Irvine, T.N. and Baragar, W.R.A., 1971, A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks: Can. Jour. Earth. Scien., 8, 523-548.
• Kopp, K.O., 1964, Geologie Thrakiens it: Die insel und der chersones: N. Jb. Geol. Pae. Abh. 119, 172-214.
• , Pavoni, N. and Schindler, C., 1969, Das Ergene Becken: Beihefte Geol. Jahrbuch., 76, 136 s.
• Le Maitre, R.W.; Bateman, P.; Dudek, A.; Keller, J.; La- meyre, J.; Le Bas, M.J.; Sabine, P.A.; Schmid, R.; Serenson, H.; Streckeissen, A.; Wooley, A.R. and Zanettin, B., 1989, A classification of igneous rocks and glossary of terms: Blackwell Scientific Publications, 208 p, Oxford.
• Lebkücher, R.F., 1974, Orta Trakya Oligoseninin Jeolojisi hakkında: MTA Derg., 83, 1-29.
• Moore, W.J.; McKee, E.H. and Akıncı, Ö., 1980, Che- mistry and chronology of plutonic rocks in the Pon- tide mountains, Northern Turkey: Europen Copper Deposits- Belgrade, 209-216.
• Ohta, E.; Doğan, R.; Batık, H. and Abe, M., 1988, Geology and mineralization of Dereköy porphry Copper De- posit, Northern Thrace, Turkey: Bull. Geol. Surv. Japan, 39/2, 115-134.
• Okay, A.C., 1948, Şile, Mudarlı, Kartal ve Riva arasındaki bölgenin jeolojik etüdü: İst. Üniv. Fen Fak. Mecm., XIII/4, 311-335.
• Okut, M., 1975, Çanakkale ili, Gökçeada ilçesi Hammad- de Prospeksiyon Raporu: MTA Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü Rap., 297 (unpublished).
• 6nal, M., 1986, Gelibolu yarımadasındaki iki ana kayanın organik jeokimyası ve kil mineralleri ile incelenme- si: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 29/1, 97-104.
• and Yılmaz, H., 1983, Gelibolu yarımadasında iki ana farklı yaşta fliş fasiyesindeki kil mineralleri ve gömülme derinliğine ait bazı ipuçları: Jeoloji Müh. Derg.,18, 23-30.
• Özkanlı, M. and Sonel, N., 1995, Trakya Havzası Geç Eo- sen yaşlı tüf seviyelerinin rezervuar potansiyeli: Trakya Havzası Jeolojisi Sempozyumu Bildiri Öz- leri Kitabı, 49.
• Peccerillo, A. and Taylor, S.R., 1976, Geochemistry of Eo- cene calcalkaline volkanic rocks from Kastamonu area, Northern Turkey: Contrib, Mineral. Petrol., 58, 63-81 .
• Polat, A.; Korrich, R.; Yılmaz, Y.; Yaltırak, C. and Tapirda- maz, C., 1997, Trace element Systematics of Ce- nozoic Calc-alkaline to Alkaline volcanism in NW Turkey; Implications for Magma sources in a Colli- sional Tectonic Setting: Tectonophysics (Inpress).
• Saner, S., 1985, Saros körfezi dolayının çökelme istifleri ve tektonik yerleşimi, Ege denizi, Turkiye: Turkiye Jeol. Kur. Bült., 28, 1-10.
• Siyako, M.; Bürkan, K.A. and Okay, A.I., 1989, Biga ve Gelibolu yarımadalarının Tersiyer Jeolojisi ve hid- rokarbon olanakları: TPJD Bült., 1/3, 183-199.
• Sümengen, M.; Terlemez, İ.; Şentürk, K. and Karaköse, C., 1987, Gelibolu yarımadası ve güneybatı Trak- ya Havzasının stratigrafisi, sedimentolojisi ve tek- toniği: MTA Rap., 8128 (unpublished), Ankara.
• Şengör, A.M.C. and Yılmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach; Tectonophy- sics, 75,181-241 .
• Tapırdamaz, C. and Yaltırak, C., 1997, Trakya'da Senozo- yik Volkaniklerinin Paleomanyetik özellikleri ve Bölgenin tektonik evrimi: MTA Derg., 119, 27-42.
• Ternek, Z., 1949, Geological study of the region Keşan- Korudağ: Doktora tezi, İstanbul Üniv. Fen Fak. 78 s., (unpublished), Istanbul.
• Tokel, S. and Aykol, A., 1987, Kırklareli-Demirköy granito- idinin jeokimyası: Kuzey Tetis Ada yayı sisteminde Srednogorie-lstranca bölümünün evrimi: Turkiye Jeoloji Kurultayı, 1987 Bildiri Özleri Kitabı, 17-18.
• Toker, V. and Erkan, E., 1983, Gelibolu yarımadası Eo- sen formasyonları nannoplankton biyostratigrafisi: MTA Derg.,-101/102, 72-91 .
• Umut, M., 1988, Kırklareli C-4 paftası izahnamesi: MTA Genel Müdürlüğü 1/100.000 ölçekli Açınsama nite- likli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Ankara.
• ; Imik, M.; Kurt, Z.; Özcan, I.; Ateş, M.; Karabıyıkoğ- lu, M. and Saraç, G., 1984, Edirne ili-Kırklareli ili- Luleburgaz (Kırklareli ili)-Uzunköprü (Edirne ili) ci- varının Jeolojisi: MTA Rap., 7604 (unpublished), Ankara.
• Uz, B.; Esenli, F.; Manav, H. and Aydos, Z., 1995, Kara- mursel-Yalova arasındaki (Kuzeybatı Anadolu) pi- roklastik kayalarda otijen mineral oluşumları: Yer- bilimleri (Geosound), 27,135-147.
• ; and , 1992, Yalova-Karamürsel ara- sı bölgede Eosen yaşlı tüflerde Zeolitleşmenin etüt ve değerlendirilmesi: A.Ü. Isparta Müh. Haftası-VIII Bildiri Özleri Kitabi, 11.
• Ünal, D., 1967, Trakya Jeolojisi ve Petrol imkanları: TPAO Arama Grubu Rap., 391 (unpublished).
• Yeniyol, M. and Ercan, T., 1989/1990, Istanbul Kuzeyinin Jeolojisi ve Üst Kretase Volkanizmasının Petro- kimyasal özellikleri ve Pontit'lerdeki Bölgesel yayı- lımı: İst. Üniv. Fak. Yerbilimleri Derg., 7/1-2, 125- 147.
• Yılmaz, Y., 1989, An approach to the origin of young vol- canic rocks of Western Turkey: In: A.M.C. Şengör (ed); Tectonic Evolution of the Tethyan region, Kluwer, The Hague, 159-189.
• , 1995, Ege Bölgesindeki Genç Magmatizmanın oluşumu ile Litosferin Evrimi arasındaki ilişki üzerine düşünceler: Jeofizik, 9, 107-110.