The Issue Of Pointing In Tashahhud From The Perspective Of Imam Rabbani

Yıl 2024, , 67 - 85, 28.06.2024

İskender Karayiğit

https://doi.org/10.59932/burdurilahiyat.1453779

Öz

The recitation of the tashahhud prayer in both the first and last sittings of the prayer, the text of this prayer, and the position of the hands while reciting the prayer have been the subject of debate among the madhhabs. Regarding the raising of the index finger during the tashahhud, there are narrations that the Prophet made the sign by closing all of his fingers, or that he closed only two fingers and raised the index finger by making a ring between the middle finger and the thumb. These differences in the riwayas have caused the madhhabs to express different opinions on the ruling of the sign. As a matter of fact, while some among the Mālikīs, Shāfi'īs, Ḥanbalīs, and Ḥanafīs consider it sunnah to gesture with the forefinger in the tashahhud, another group of Ḥanafīs rejected this gesture, arguing that gesturing with the finger is not sunnah, but rather it leads to the abandonment of another sunnah. According to them, the sunnah is to point the fingers towards the qibla. The sign, on the other hand, hinders this sunnah. Imām Rabbānī (d. 1034/1624), who was a Ḥanafī follower, also disagreed with the view of lifting the index finger in the tashahhud. However, the reason for his opposition to the sign was not simply because it was the view of his madhhab, but perhaps because the narrations permitting the sign did not pass through the filter of Ḥanafi scholars. According to Imām Rabbānī, there are several reasons why the Ḥanafīs rejected the sign. First of all, he argued that there are many hadiths on the permissibility of raising the index finger during the tashahhud, but this permissibility is not among the authentic and essential narrations of the madhhab. Secondly, Imām Rabbānī continued his stance against the sign by bringing together the narrations he had compiled from different fatwā works on the sign, and he showed that he was not alone in this matter and that many scholars shared his view. Thirdly, he argued that Hanafī scholars found the riwayas permitting the sign troublesome in terms of the hadith methodological criticism, and therefore, they approached the relevant hadiths cautiously. The present study is important in that it reveals that the Ḥanafis, who are positioned against Ahl al-Ḥadith and called Ahl al-Ra'y, have an usuli justification for their occasional refusal to follow the hadith.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Prayer, Tashahhud, Index finger, Imām Rabbānī, Maktubāt.

İmâm-ı Rabbânî’nin Perspektifinden Teşehhüdde İşaret Meselesi

Öz

Namazda gerek birinci oturuş gerekse son oturuşta teşehhüd duasının okunması, bu duanın metni ve duayı okurken ellerin durumu gibi hususlar mezhepler arasında tartışma konusu olmuştur. Teşehhüdde işaret parmağının kaldırılmasıyla ilgili olarak Hz. Peygamber’in hem parmaklarının tamamını yumarak işarette bulunduğuna dair hem de sadece iki parmağını yumup orta parmakla başparmağını halka yaparak işaret parmağını kaldırdığına dair rivayetler gelmiştir. Rivayetlerdeki bu farklılıklar mezheplerin işaretin hükmüyle ilgili farklı görüşler belirtmesine sebep olmuştur. Nitekim Mâlikî, Şâfiî, Hanbelî ve Hanefîlerin bir kısmı teşehhüdde işareti sünnet olarak değerlendirirken, Hanefîlerden diğer bir grup parmakla işareti sünnet saymak bir yana, aksine başka bir sünneti ortadan kaldırdığını iddia ederek işareti doğru bulmamıştır. Zira onlara göre asıl sünnet olan parmakları kıbleye yöneltmektir. İşaret ise bu sünnete engel olmaktadır. Hanefî müntesibi olan İmâm-ı Rabbânî de (ö. 1034/1624) teşehhüdde işaret parmağının kaldırılması görüşüne katılmamıştır. Ancak onun işarete karşı olmasının sebebi sırf kendi mezhebinin görüşü olmasından değil, işarete cevaz veren rivayetlerin Hanefi imamların süzgeçinden geçememesidir. İmâm-ı Rabbânî’ye göre Hanefîlerin işareti reddetmelerinin birtakım sebepleri vardır. İlk olarak o, teşehhüdde işaret parmağının kaldırılmasının cevazına dair hadislerin çok olduğunu, ancak bu cevazın mezhebin zâhir ve asıl rivayetlerinden olmadığını ileri sürmüştür. Ancak İmâm-ı Rabbânî’nin bu iddiası kimi kesimlerce kabul görmemiştir. Nitekim Mektûbât’ın Arapça tercümesinin ta‘lîkâtında ne zâhirü’r-rivâyede, ne de nâdirü’r-rivâyede parmağın kaldırılmasına veya kaldırılmamasına dair bir rivayetin bulunmadığı ifade edilmiş ve İmâm-ı Rabbânî’nin bu iddiası başka şekilde izah edilmiştir. İkinci olarak İmâm-ı Rabbânî, işaretle ilgili değişik fetva eserlerinden derlediği rivayetleri bir araya getirerek işarete karşı tutumunu devam ettirmiş ve bu konuda yalnız olmadığını, birçok fakihin de kendisiyle aynı görüşü paşlaştığını ifade etmiştir. Üçüncü olarak Hanefî bilginlerinin işarete cevaz veren rivayetleri hadis usûlü kritiği açısından ızdırablı bulduğunu, bu nedenle de onların ilgili hadislere temkinli yaklaştıklarını ileri sürmüştür. Nitekim o, işarete cevaz veren rivayetleri inceleyerek on üç madde altında hadislerin neden ızdırablı olduklarını açıklamaya çalışmıştır. Teşehhüdde işarete dair birçok rivayet bulunup mezheplerin çoğu da bu rivayetlerle amel edince, akla başta ilgili rivayetlerin uzlaştırılması olmak üzere birtakım sorular gelmiş, buna istinaden İmâm-ı Rabbânî, ilgili rivayetleri zikrettikten sonra akla gelmesi muhtemel soru ve cevapları da sıralamıştır. Çalışma, ehl-i hadisin karşısında konumlandırılan ve ehl-i rey tabir edilen Hanefîlerin zaman zaman hadislerle amel etmeme durumlarında mutlaka usûlî bir gerekçelerinin olduğunu ortaya koyması açısından önem arzetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Namaz, Teşehhüd, İşaret parmağı, İmâm-ı Rabbânî, Mektûbât

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Abdülhay el-Hasenî. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmiʿ ve’n-nevâzır, 8. Cilt, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
• Ahmet Yücel, DİA, “Muzdarib”, Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Alî b. Osman el-Ûşî. el-Fetâvâ’s-Sirâciyye, thk. Muhammed Osman el-Bestevî. Dârü’l-Ulûm Zekeriyya, 2011.
• Âlim b. Alâ. el-Fetâva’t-Tatarhâniyye, 20 Cilt, nşr. Şebbir Ahmed Kasımi. Hindistan: Mektebetü Zekeriyâ, 2010.
• Bedrüddîn el-Aynî, el-Binâye, 13 Cilt, thk. Eymen Sâlih Şaban. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîh, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2013.
• Buhârî, Tâhir b. Ahmed b. Abdürraşîd b. Hüseyin. Hulâsatü’l-fetâvâ. Millet Kütüphanesi, Fevzullah Efendi, Kayıt no: 1021, ts.
• Burhâneddîn el-Buhârî. el-Muhîtu’l-burhânî fî fıkhi’l-Numânî, thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Çakan, İsmail Lütfi. DİA, “Cem‘ ve Te’lîf”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1993.
• Çiftci, Adem. “Hanefî Fetvâ Geleneğinin Önemli Bir Halkası: El-Fetâvâ’l-Gıyâsiyye”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 535-536.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. Sünen, 1 Cilt, el-Memleketü’l-Arabiyye es-Suûdiyye: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Dâvûd b. Yûsuf el-Hatîb. el-Fetâvâ’l-ġıyâsiyye. Kahire: el-Matâbiu’l-Emîriyye, 1. Basım, 1321.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk Ebû Dâvûd es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen, 1 Cilt, el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014.
• Ebû Zeyd Abdullāh b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ Debûsî, Takvîmü’l-Edille, thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebü’l-Berekât Aḥmed b. ʻAbdilehad b. Zeynilʻâbidîn el-Fârûḳī es-Sirhindî, el-Mektûbât, 5 Cilt, nşr. ʻArif Nevşahi. İstanbul: Erkam Yayınları, 1439/2018.
• Ebü’l-Berekât Nesefî, Kenzü’d-dekâik, 1 Cilt, thk. Sait Bektaş. Lübnan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
• Ebü’l-Berekât Nesefî. Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-teʾvîl, 3 Cilt, Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 6. Basım, 2013.
• Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Pezdevî, Kenzü'l-Vusûl (Keşfü'l-esrâr ile beraber), 4 Cilt, İstanbul: Şirketi Sahâfiye-i Osmaniye Matbaası, 1890.
• el-Cündî, Halîl b. İshâk. Muhtasar, thk. Ahmet Can. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Füllânî, Sâlih b. Muhammed b. Nûh b. Abdillâh b. Ömer el-Ömerî. Îkâzu himemi uli’l-ebsâr. Beyrut: Dâr’ul-Marife, ts.
• Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-Muhtâc, 6 Cilt, thk: Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr, 6 Cilt, Mısır: Mektebetü Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. Basım, 1966.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Ref‘u’t-tereddüd fî akdi’l-esâbi‘ inde’t-teşehhüd. b.y., ts.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned, 50 Cilt, thk. Şuayb Arnaûd v.d. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hanbel, Kitâbü’l-‘İlel, 3 Cilt, thk: Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 2. Basım. 2001.
• İbn Hibbân, Mecrûhîn, 3 Cilt, thk. Mahmud İbrahim Zâyed. Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1977.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Muğnî, 10 Cilt, thk. Tâhâ ez-Zînî v.d. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1. Basım, 1968.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. Te’vîl-ü mühtelifi’l-hadîs. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sünen, 1 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2013.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik, 8 Cilt, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 2. Basım, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddime, thk. Nurettin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikir el Muâsır, 1986.
• İbn Teymiyye. Mecmûu’l-fetâvâ, 35 Cilt, Medine: Mecmaʻuʼl- Melik Fahd li-Tıbâatiʼl-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbnü’l-Hümâm. Fethu’l-kadîr, 10 Cilt, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1. Basım, 1970.
• İsmâîl Paşa el-Bağdâdî. Hediyyetü’l-ârifîn, 2 Cilt, Kahire: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kâdî Cuken, el-Hanefî el Hindî. Hizânetü’r-rivâyât. b.y.: Şebeketü Alukah, ts.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergânî. el-Fetâvâ’l-Hâniyye, thk. Sâlim Mustafâ el-Bedrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• Kâdûrî, Yusuf Bin Ömer Bin Yusuf. Câmiu’l-mudmerât ve’l-müşkilât, thk. S. Subhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2018.
• Kallek, Cengiz. DİA, “Kulle”. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2002.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ, 7 Cilt, Mısır: Şirketü’l-Metbûâti’l-İlmiyye, 1. Basım, 1327.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn, 2 Cilt, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn, 15 Cilt, Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed Ebü’l-Hüseyn. Muhtasar, thk. Kâmil Muhammed ve Muhammed Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kuhistânî, Şemsüddîn Muhammed b. Hüsâmiddîn. Câmiu’r-rumûz. b.y.: Mazharu’l-Acâyib, 1858.
• Mahmûd Tahhân. Teysîru mustalahi’l-hadîs. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif, 11. Basım, 2011.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. Muvatta (Yahya rivayeti), 1 Cilt, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Mâlik b. Enes, Muvatta (Şeybâni rivayeti), 1 Cilt, thk. Abdülvehhab Abdüllatif, Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Mektûbât Tercümesi, 8 Cilt, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2004.
• Merdâvî, Ali b. Süleyman. el-İnsâf, 12 Cilt, thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Kahire: Matbaatü’s-sünneti’l-Muhammediyye, 1955.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye, 4 Cilt, thk. Talâl Yûsuf. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Muhammed b. Ahmed Zâhid. Terğîbü’s-salâh ve teysîru’l-ahkâm. İstanbul: Hakîkat Kitapevi, 2010.
• Muhyiddîn Dervîş. İ‘râbü’l-Kur’ân, 10 Cilt, Humus: Dâru’l-İrşâd, 4. Basım, 1415.
• Murâd Kazânî. Mektûbât Tercümesi. İstanbul: Fazilet Neşriyat, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîh, 1 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen, 1 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘, 9 Cilt, Kahire: Matbaatü’t-Tadâmün, 1344.
• Nevevî, el-Minhâc, 18 Cilt, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1392.
• Orhan Ençakar, Hanefî Mezhebi Nevâdir Literatürü (Doktora Tezi) (İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2019), 31-76.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr, 13 Cilt, thk. Ali Muhammed İvaz ve Adil Ahmed el-Mevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene, 4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1994.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellāh İsmâîl. Sübülü’s-selâm, 4 Cilt, thk. İsâm es-Sibâbtî ve İmâd es-Seyyid. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 5. Basım, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muḥammed b. Ebî Sehl Aḥmed. el-Mebsûd, 31 Cilt, Mıṣır: Matbaʻatü’s-Saʻâde, ts.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî el-Kannevcî. Ebcedü’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2002.
• Sirâcüddîn Ömer b. İshâk el-Hindî. Zübdetü’l-ahkâm. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2018.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hemʿu’l-hevâmiʿ, 3 Cilt, thk. Abdulhamîd Hinduvânî. Mısır: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî. Nûru’l-îzâh, thk. Muhammet Enîs Mihrât. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen, 1 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
• Zeydân, el-Vecîz fî usûl’il-fıkh, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1436.
• Zeylaî, Abdullah b. Yûsuf. Nasbü’r-râye, 4 Cilt, thk. Muhammed Avvâme. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyan, 1. Basım, 1997.
• Ziriklî, Hayruddîn. A‘lâm, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 15. Basım, 2002.