Makâsıdü’ş-Şerîa Bağlamında Dijital Dünyada Aklın Korunması

Yıl 2023, Sayı: 6, 65 - 82, 09.06.2023

Zehra Eminoğlu

Öz

Dijitalleşme olgusu, yaşam pratikleri açısından sağladığı kolaylıklar yanında sosyo-kültürel, ekonomik, psikolojik, ahlâkî ve hukukî birtakım problemlere sebep olmaktadır. Dijital platformlardaki eylemler ve insanlar arasındaki etkileşim sanal görünse de doğurduğu sonuçlar gerçektir. Bu durum dijital dünyayı hukukun konusu yapmaktadır. Sanal mecralardaki siber zorbalığın, hedef göstermenin, hakaret ve iftiranın, yalan haberin, mahremiyeti ihlal etmenin neticeleri sosyal hayatta daha ağır sonuçlarla karşımıza çıkmaktadır. Sözü edilen hususlar aslında simülasyon olan bu ortamdaki insan ilişkilerini ve bunların sonuçlarını ahlâkî ve vicdanî yönüyle fıkhın konusu haline getirmektedir. Yeni bir kavram olan dijitalleşme doğrudan naslarda ve klasik kaynaklarda geçmemektedir. Bu sebeple dijitalleşmenin ortaya çıkardığı problemlerin en azından belli bir kısmının İslâm hukukunun genel ilkeleri ve makâsıdü’ş-şerîa esas alınarak çözüme kavuşturulması zorunlu görünmektedir. Bu noktada makâsıdü’ş-şerîanın zâruriyyâta dair ilkeleri gerçek hayatta olduğu gibi dijital dünyada da geçerli kabul edilmelidir. Örneğin, sosyal medya ile artan nefret söylemi ve İslamofobi inancın korunmasını; siber zorbalık sonucu yaşanan intiharlar, insan onurunu zedeleyen paylaşımlar ile dijitalleşmenin bir sonucu olarak insan bedenine müdahale şeklinde nitelendirilen transhümanizm nefsin ve neslin korunmasını; 2018’de Dünya Sağlık Örgütünün de literatürüne giren dijital hastalıklar ve oyunlar aklın korunmasını; sanal para mağduriyetleri ve yanıltıcı dijital ürün pazarı malın korunmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı dijitalleşen hayatı, makâsıdü’ş-şerîanın “aklın korunması” ilkesine dayanarak İslâm hukuku açısından ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Dijitalleşme, Makâsıdü’ş-şerîa, Aklın Korunması, İslâm Hukuku, Dijital Medya, Yapay Zekâ

Protection of Mind in the Digital World in the Context of Maqasid al-Shariah

Öz

The phenomenon of digitalization causes some socio-cultural, economic, psychological, moral and legal problems as well as the convenience it provides in terms of life practices. Although the interaction between actions and people on digital platforms may seem virtual, the results are real. This makes the digital world the subject of law. The consequences of cyberbullying, targeting, insults and slander, fake news and violating privacy in virtual media appear with more severe consequences in social life. The mentioned issues make human relations and their results in this environment, which is actually a simulation, the subject of fiqh in terms of moral and conscientiousness. It is not possible for digitalization, which is a new concept, to be mentioned directly in holy texts and classical sources. For this reason, it seems necessary to solve at least some of the problems caused by digitalization on the basis of the general principles of Islamic legal theory and maqasid al-shariah. At this point, the principles of the maqasid al-shariah regarding the necessary must be accepted as valid in the digital world as they are in real life. For instance, increasing hate speech and Islamophobia with social media necessitate the protection of religion. Suicide as a result of cyberbullying, sharing that harm human dignity, and transhumanism, which is defined as an intervention to the human body as a result of digitalization, necessitates the protection of life and generation. Digital diseases and games, which entered the literature of the World Health Organization in 2018, require the protection of the mind. Virtual currency grievances and the misleading digital product market necessitate the protection of the goods. The main purpose of this study is to consider digitalized life in terms of Islamic law, based on the principle of “protection of the mind” of maqasid al-shariah.

Anahtar Kelimeler

Digitalization, Maqasid al-Shariah, Mind Protection, Islamic Law, Digital Media, Artificial Intelligence

Kaynakça

• Akpınar, Mustafa Eren, “Dijital Aktivizm ve Linç Kültürü: Save Ralph Örneği Çerçevesinde Hayvan Hakları Üzerine Bir İnceleme”, İstanbul, 2022.
• Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkam fi usuli’l-ahkâm, Thk. Abdu’r-Râzık Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Apaydın, Yunus. “İhtiyât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/577-579. İstanbul; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aslan, Nasi - Ünsal, Fatma. “İslâm ve Batı Dünyasında Kamu Yararı Bağlamında İçkinin Yasaklanması: Mukayeseli Bir Araştırma” Bilimname, (2021), 7-48.
• Avcı, İbrahim - Yıldız, Emel. “Fenomenlerin Güvenilirlik, Çekicilik ve Uzmanlık Özelliklerinin Marka Tutumu, Satın Alma Niyeti ve Elektronik Kulaktan Kulağa Pazarlama Üzerindeki Etkileri: İnstagram Örneği”. Kocaeli; Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38. (2019), 85-107.
• Avde, Casir. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Murat Çiftkaya, İstanbul, 2016.
• Avde, Casir. Maqasıd al- Shariah as Philosophy of Islamic Law, London, 2008.
• Bal, Fatih - Okyay, İpek. “Dijital Oyunların Çocuklarda Uyku Bozuklukları ile İlişkisinin İncelenmesi”. Ankara; Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2, (2021), 132-153.
• Batu, Mikail - Güler-İplikçi, Handan. “Yeni Medya Rahatsızlıkları: Yeni Nesil Medyaya Farklı Bir Bakış”. (Kuşadası, 2018), 637-651.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-şerî‘a”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/423-426, Ankara; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Davâbitu’l-maslahat’i fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1973.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. (Beyrut: Dâru tavkı’n-necât, 1422/2001).
• Cündî, Semîh Abdulvehhab. Ehemmiyyetü’l-makâsıd fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Abdûlmelik b. Abdillâh. el-Bûrhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb, 2 Cilt. 3. Baskı, Katar 1992.
• Ebû Zehra, Muhammed. Tarihu’l-Mezâhibi’l-İslamiyye, Beyrut, 1989.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. Usûlü’l-fıkh. Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Ebû’l-fadl, İzzeti, İslâm’ın Yayılış Tarihine Girişi, çev. Cahit Koytak, İstanbul, 2003.
• Fırat, Muhammed Sabır. “Hukuk Devleti Açısından İnternette İnsan Hakkı ve Kişilik Haklarına Saldırı Sorunu”, Hacettepe HFD 5/2 (2015), 101-115.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Müstasfâ min ilmi’l-usûl. Kahire 1322/1904.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Şifâü ’l-Galîl,1405/1985.
• Habergetiren. Ömer Faruk. “İslâm Hukukunda Gözetilmesi Zorunlu Maslahatlar Çerçevesinde İnsan Onuru” Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 3/1, (2019), 150-169.
• Hall, Stuart. “Encoding/Decoding.” Media and Cultural Studies: Keyworks. edited by D. Kellner - Gigi. Durham, (Australia; Blackwell Publishing, 2006), 163-174.
• Höhn, Christopher, vd. “Preliminary Results: The Impact of Smartphone Use and Short-Wavelength Light during the Evening on Circadian Rhythm, Sleep and Alertness”. Switzerland; January, 2021.
• https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/addictive-behaviours-gaming disorder (Erişim 11.05.2021)
• İbn Abdisselam, İzzüddîn Abdülaziz. Ḳavâ‘idü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1414/1991.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslam Hukuk Felsefesi. çev. Mehmet Erdoğan, 2022.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Makâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Tunus, 1978.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Müntehel vusûl ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Karadâvî, Yusuf. Dirâse fî fıḳhi maḳâsıdi’ş-şerî‘a. Mısır: Dâru’şürûk, 2008.
• Karâfî, Ebû’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdris b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Furûk envâru’l-burûk fi envâi’l-furuk. nşr. Halil Mansur, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1998, 1-4.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris. Meḳâyîsü’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Keleş, Yunus. Fesadü’z-Zamanın (Dinî Hassasiyetin Azalmasının) Ahkâmın Değişmesine Etkisi. Erciyes: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Kısaç, İbrahim - Şensoy, Elif Müzehher. “Gençlerde Sosyal Medya Algısı ve Kullanma Davranışı”. Mediterranean International Conference on Social Sciences, 1/1, (Podgorica, 2007), 379-391.
• Kur’ân Yolu. Erişim 29 Eylül 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/
• Korkmaz, Ali. “Arap Baharı Sürecinde İnternet ve Sosyal Medyanın Rolü”, International Symposium on Language and Communication: Research Trends and Challenges, 2147-2298.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. nşr. Ebû İshak İbrâhim, Kahire, 1386/1966.
• Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. Birinci Baskı, Hayat Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• Long Xu, Xiang, vd. “The Influence of Social Media on Sleep Quality: A Study of Undergraduate”. Journal of Nursing and Care. 4/3, (China, 2015), 1-7.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslîm. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Ohanian, Roobina. “Construction and Validation of a Scale to Measure Celebrity Endorser’s Perceived Expertise. Trustworthiness and Attractiveness”, Journal of Advertising, 19/3, (1990), 39-52.
• Özsoy, Tamer. “Fastfood’dan Facebook’a: İnternet Bağımlılığı”. Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 11-13 Şubat, (Şanlıurfa; Harran Üniversitesi, 2009).
• Pekcan, Ali. İslam Felsefesinde Makâsıdü’ş-Şerî‘a, 3. Baskı, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Seçkiner, Mehmet Hicabi. “Dijital İctihadın İmkânı Üzerine Önermeler”, Yapay Zekâ Çağında İslam ve Hukuk, ed. Yıldıray Sipahi, 56-74. Burdur: Mehmet Akif Üniversitesi, 2022.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât. çev. Mehmet Erdoğan, 5. Baskı, İstanbul: İz Yayınları, 2015.
• Türcan, Talip. “Şeriat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38/571-572, Ankara, TDV Yayınları, 2019.
• Topal, Şevket. “İslam Hukuk Düşüncesinde Sedd-i Zerâi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20/1, (2016), 595-602.
• Torbalı, Evren - Bakkal, Ali. “Mustafa Sabri Efendi’nin İ‘tibâru Meâlâti’l-Ef‘âl Anlayışı”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/2, (2022), 171-193.
• Ümütli, Mehmet. “İslâm’da Aklın Korunmasına Yönelik Hükümlerin Temel Dinamikleri”, Ankara International Conference On Scientific Research – IV Nisan 10-11, (Ankara 2021), 183-191.
• We are Social, Şubat 2022. https://wearesocial.com/uk/blog/2022/01/digital-2022-another-year-of-bumper-growth-2/
• WHO released the 11th revision of the International Classification of Diseases (ICD-11) in mid-2018.
• Yaman, Ahmet “İslâm Hukuku İlmi Açısından Makâsıd İçtihadının veya Gâî/Teolojik Yorum Yönteminin İlkeleri Üzerine”. Makâsıd ve İçtihad, ed. Ahmet Yaman. İstanbul: İFAV, 2017.
• Yaşar, Mehmet Aziz. “Makâsıdü’ş-Şeri‘â’nın Teorik Boyutu ve Müstakil Delil Olma Problemi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/2, (2019), 460-481.
• Yılmaz, Mustafa. vd. “Akıllı Telefondan Yoksun Kalmak: Nomofobi Üzerine Bir Araştırma”, Online Academic Journal of Information Technology, 9 Cilt. 2018. 31-47.
• Yûbî, Muhammed Sa‘d b. Ahmed b. Mes‘ud. Makâsıdu’ş-şerîati’l-İslamiyye ve alâkatuhê bi’l-edilleti’ş-şer‘iyye. Riyad: Dâru’l-Hicre, 1998.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak el- Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, Dâru’l-Hidâye, Kahire, 1889.
• Zuhaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 2006.