Buhârî Şârihlerinin Hira Rivayetini Şerhleri -Tefsir İlmi Bağlamında-

Yıl 2023, Sayı: 6, 102 - 127, 09.06.2023

Ömer Çelik Murat Bahar

Öz

‘Rivayetlerin tefsiri’ şeklinde ifade edebileceğimiz şerhlerin, Tefsir meseleleri ile yakından ilgilendikleri, rivayetleri anlama ve anlamlandırma noktasında özellikle müracaat edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Zira şerh edebiyatı Tefsir ve diğer ilimlere de katkı sağlayacak, yeni bakış açıları sunacaktır. Ancak bu hadisenin Tefsir ilmi ile doğrudan veya dolaylı olarak irtibatlı konularına dair şerhler henüz kapsamlı bir araştırmaya tâbi tutulmamışlardır. Bu itibarla Hira hadisesi ve bu çerçevede gelişen konular, Tefsir ilmi muvacehesinden şerh edebiyatı içerisinde araştırılmıştır. Söz konusu hadisenin şârihler tarafından değerlendirmesine yer verilirken Tefsir ilmi ile ilgili meselelere yaklaşımlarına, bu meseleleri nasıl yorumladıklarına ve şârihler arasında süregelen tartışmalara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu takip sonucunda hadisenin gerçekleşme hali, vahyin başlangıcı, ilk inen âyetler, Hz. Peygamber’in (sav) ümmîliği gibi konulara ve bunlar çerçevesindeki tartışmalara ulaşılmıştır. Tefsiri ilgilendiren yönleri itibarıyla; hadisenin gerçekleşme hali üzerinden ‘rüyada Kur’ân vahyi gelmiş midir?’ sorusunun cevabı, vahyin türlerinden bazıları, ilk inen âyetler üzerine gelişen/genişleyen tartışmalar ve Resulullah’ın (sav) vahiyle eğitiminin başlangıcı hakkında malumatlar tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Buhârî, Rivayet, Hira, Şerh

The Commentaries of the Bukhari Commentators on the Hira Narration -In the Context of the Science of Tafsir-

Öz

It is thought that the commentaries, which we can express as 'the interpretation of the narrations', are closely concerned with the issues of tafsir, and should be especially applied in terms of understanding and interpreting the narrations. Because commentary literature will also contribute to Tafsir and other sciences, and will offer new perspectives. However, the commentaries on the subjects related to the science of Tafsir, to which this incident directly or indirectly points, have not yet been subjected to a comprehensive research. In this respect, the event of Hira and the issues that developed in this context have been investigated in the commentary literature from the science of Tafsir. While giving place to the evaluation of the event in question by the commentators, it has been tried to reach the approaches to the issues related to the science of Tafsir, how they interpret these issues and the ongoing discussions among the commentators. As a result of this follow-up, issues such as the realization of the event, the beginning of the revelation, the first verses, the illiteracy of the Prophet (pbuh) and discussions within the framework of these have been reached. In terms of aspects concerning the commentary, the answer of the question, "Did revelation take place in a dream?", some types of revelation, the developing/expanding debates on the first verses, and the beginning of the Prophet's (pbuh) education by revelation have been determined.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Bukhari, Narration, Hira, Commentary

Kaynakça

• Abdulkerim, Malik, “Dirâse Nakdiyye li Ba’di’r-Rivâyâti’t-Târihiyye elletî Evredehâ el-Müsteşrik William Montgomery Watt fî Kitâbihi Muhtasaru Târîhi’l-İslâm”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, (Güz/2017).
• Arslan, İhsan, “Hz. Peygamber’in Ümmîliğine Farklı Bir Yaklaşım”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2019).
• Aynî, Bedrüddîn, ‘Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Baysal, Erkan, “Muhammed Âbid el-Câbirî’de Nübüvvetin İspatı, İ‘câz ve Ümmîlik”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2016.
• Beyhakî, Delâ’ilü’n-Nübüvve, nşr. Abdulmu‘tî Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Buhârî, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2012.
• Demil, Emine, “Ümmî Kavramı ve Hz. Muhammed’in (sav) Ümmîliği”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, (Haziran, 2017).
• Dûlâbî, Ebû Bişr el-Verrâk, ez-Zürriyyetü’t-Tâhire, nşr. Sa‘d el-Mübârek el-Hasan, Kuveyt: Dâru’s-Selefiyye, 1986.
• Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım el-Makdisî, Şerhu’l-Hadîsi’l-Muktefî fî Meb‘asi’n-Nebiyyi’l-Mustafâ, nşr. Cemâl ‘Azûn, el-İmâretü’l-Arabiyye el-Müttehide: Mektebetü’l-‘Amrîni’l-İlmiyye, 1999.
• Fâkihî, Muhammed b. İshâk el-Mekkî, Ahbâru Mekke, nşr. Abdulmelik b. Abdullah, Mekke: 1986-87. Günel, Fuat, “Hira”, DİA.
• Halîmî, Ebû Abdillah, Minhâc fî Şu‘abi’l-Îmân, nşr. Hilmî Muhammed Fûde, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Harkûşî, Abdulmelik, Şerefu’l-Mustafâ, Mekke: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2004.
• Hattâbî, Muhammed b. İbrahim el-Bustî, A‘lâmu’l-Hadîs fî Şerhi Me‘ânî Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhammed b. Sa‘d b. Abdurrahmân Ali Su‘ûd, 1988.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Târîhu Medîneti Dımaşk, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
• İbn Aşûr, Muhammed b. Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl, Fethü’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhibbuddîn el-Hatîb, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1959.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed el-Himyerî, es-Sîretü’n-Nebeviyye, nşr. Mustafa es-Sakkâ, Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâbi’l-Halebî, 1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdullah el-Muttalibî, es-Sîre (Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğazî), nşr. Süheyl Zekkâr.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ, es-Sîretü’n-Nebeviyye, nşr. Mustafa Abdulvâhid, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1976.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Kâhire: Dâru Hecer, 1997.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl, Muhtasaru Târîhi Dımaşk, nşr. Rûhiyye en-Nehhâs vd., Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Nâsıruddîn ed-Dımaşkî, Ebû Bekir el-Kaysî, Câmi‘u’l-Âsâr fî’s-Siyer ve Mevlidi’l-Muhtâr, nşr. Ebû Yakub Neşet Kemal, Beyrut: Dâru’l-Felâh, 2010.
• İbn Seyyidinnâs, Ebu’l-Feth, ‘Uyûnu’l-Eser, nşr. İbrahim Muhammed Ramadân, Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, Ahkâmu’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-Vefâ bi Ahvâli’i’l-Mustafâ, nşr. Mustafa Abdulvâhid, Kâhire: 1966.
• İbnü’l-Mülakkın, Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî, et-Tavdîh li Şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh, Katar: Dâru’l-Felâh.
• Kâdî ‘İyâz, eş-Şifâ bi Ta‘rîfi Hukûki’l-Mustafâ, nşr. Ali M. El-Bicâvî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Mısır: el-Matba‘atü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1905.
• Kılıç, Ünal, “Hz. Peygamber’in Nübüvvet Öncesi Uzlet İçin Hira Mağarası’nı Seçmesi Üzerine Bazı Mülahazalar”, İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, (2014).
• Kirmânî, Şemsüddin, el-Kevâkibu’d-Derârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Ali b. Dahîlullah b. ‘Uceyyân el-‘Avfî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1981.
• Makrîzî, Ebu’l-Abbas el-Hüzeynî, İmtâ‘u’l-Esmâ, nşr. M. Abdülhamîd en-Nümeysî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Molla Gûrânî, Şihâbuddîn İsmail b. Osman, el-Kevserü’l-Cârî ilâ Riyâdi Ehâdîsi’l-Buhârî, nşr. Eş-Şeyh Ahmed ‘İzzû ‘İnâye, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2008.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref, et-Telhîs Şerhu’l-Câmi‘i’s-Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhammed el-Faryâbî, Riyad: Dâru’t-Tayyibetü li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2008.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit, “Ümmî Bir Peygamber’e ‘Oku’ Hitabının Hikmeti”, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Haziran, 2018).
• Soysaldı-Şimşek, Mehmet-Songül, “Kur’ân’da Ümmî Kavramının Semantik Analizi ve Bu Bağlamda Hz. Peygamber’in Ümmîliği Meselesi”, Ekev Akademi Dergisi, (Yaz/2003).
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım, Ravdu’l-Ünüf, nşr. Ömer Abdusselâm es-Selâmî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Süyûtî, Celâlüddîn, ‘Ukûdu’z-Zeberced ‘alâ Müsnedi İmâm Ahmed fî İ‘râbi’l-Hadîs, nşr. Hasan Musa eş-Şâ‘ir, Medine, Mecelletü el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye.
• Süyûtî, el-Hasâisü’l-Kübrâ, nşr. M. Halîl Herrâs, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Şâmî, Şemseddin eş-Şâfiî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîreti Hayri’l-‘İbâd, nşr. ‘Âdil Ahmed, Ali Muhammed Mu‘avvid, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Taberî, İbn Cerîr, Câmi‘u’l-Beyân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Kâhire: Dâru Hecer, 2001.
• Taberî, İbn Cerîr, et-Târîh, Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
• Zehebî, Şemsüddîn, Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ, Menhatü’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî (Tuhfetü’l-Bârî), nşr. Süleymân b. Durey‘ el-‘Âzimî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî, Şerhu’z-Zürkânî ‘alâ’l-Mevâhibu’l-Ledünniyye bi’l-Menhi’l-Muhammediyye, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.