Yerleşmeler Tarihinde Peyzaj Bitkilerinin İlk Kullanımları

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 2, 459 - 475, 08.12.2023

Osman Zeybek

https://doi.org/10.20479/bursauludagziraat.1358985

Öz

Bitki ve insan ilişkisi, Neolitik Çağ’dan itibaren insanların yerleşik hayata geçmeye başlaması ile farklı bir boyuta taşınmıştır. Avcılık ve toplayıcılık ile geçinen insan toplulukları tarımın keşfi ile birlikte verimli topraklar, temiz ve erişilebilir su, uygun iklim şartları ve yaşam alanı kurmak için yeterli doğal malzemenin
bulunduğu bölgelerde, en az bir vejetasyon dönemi boyunca yerleşik düzene geçmeye başlamışlardır. Başlarda gıda üretimi amacı ile gelişen bu ilişki, zaman içinde bitkilerin estetik ve işlevsel özellikleri amacı ile kullanılmasına evrilmiştir. İlk kent denemelerinin ise Mezopotamya Uygarlıkları tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. Bu çalışmada, Mezopotamya Uygarlıklarına ilişkin geniş envanterleri bulunan The British Museum (İngiliz Müzesi), Louvre Museum (Louvre Müzesi), Metropolitan Museum of Art, New York (Metropolitan Sanat Müzesi, New York), Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi koleksiyonları incelenmiştir. Mezopotamya Uygarlıklarına ait buluntular tek tek incelenmiş ve üzerinde bitki figürü bulunan en eski buluntular araştırma kapsamına dahil edilmiştir. Metropolitan Sanat Müzesi ile İngiliz Müzesi’nin Mezopotamya Uygarlıklarına ait ve üzerinde bitki figürleri bulunan en eski eserlere sahip olduğu anlaşılmıştır. Araştırma kapsamında bu müzelerden beş eser seçilmiş ve eserlerdeki bitki figürlerinin tür tespitleri yapılmaya çalışılmıştır. Henüz global ticaret ağlarının gelişmediği, dolayısı ile bitkilerin evrildikleri anavatanlarında yaşamlarını sürdürdüğü kabul edilmiştir. Bu bağlamda, incelenen eserlerde kullanılan bitki figürleri için tür tahminleri yapılırken bitkilerin anavatanlarına özellikle dikkat edilmiştir. Eserlerde bitkilerin alle bitkilendirmesi şeklinde yol kenarlarında ve sınırlarda kullanıldığı rahatlıkla görülebilmektedir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda hurma ağacı (Phoenix dactylifera L.) ve üzüm asması (Vitis vinifera L.) net şekilde tanımlanmış ve silindir mühürde ise Lübnan sedirinin (Cedrus libani L.) kullanıldığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, peyzaj bitkileri, Mezopotamya, yerleşmeler tarihi, bitkisel tasarım.

Etik Beyan

Makale, etik kurul onayı gerektiren bir çalışma değildir. Makale kapsamında araştırma yayın ve etiğine uyulmuştur.

First Use of Landscape Plants in The History of Settlements

Öz

The relationship between plants and humans has taken on a different dimension since the transition to settled life by humans, starting from the Neolithic Age. Human communities that relied on hunting and gathering began to establish settled societies for at least one vegetation period in regions where fertile lands, clean and accessible water, suitable climate conditions, and sufficient natural materials for establishing living spaces were available with the discovery of agriculture. Initially centered around food production, this relationship gradually evolved to encompass using plants for their aesthetic and functional qualities. The first attempts at urbanization are known to have been carried out by the Mesopotamian Civilizations. This study examined collections with extensive inventories related to Mesopotamian Civilizations from The British Museum, Louvre Museum, New York Metropolitan Museum, Anatolian Civilizations Museum in Ankara, and Istanbul Archaeological Museums. Artifacts associated with Mesopotamian Civilizations were individually studied, and the oldest artifacts featuring plant figures were included in the research scope. It was determined that the New York Metropolitan Museum and The British Museum possess the oldest artifacts related to Mesopotamian Civilizations and featuring plant figures. Within the scope of the research, five artifacts were selected from these museums, and attempts were made to identify the species of plant figures depicted in these artifacts. It is accepted that when global trade networks had not yet developed, plants continued to thrive in their regions of origin. In this context, when making species predictions for the plant figures used in the examined artifacts, particular attention was paid to the plants' regions of origin. Furthermore, the planting of plants in rows along roadsides and boundaries can easily be observed. As a result of the evaluations, the date palm tree (Phoenix dactylifera L.) and grapevine (Vitis vinifera L.) have been clearly identified, and it is believed that the cedar of Lebanon (Cedrus libani L.) was used
on a cylinder seal.

Anahtar Kelimeler

Urbanization, Mesopotamia, landscape plants, history of settlements, planting design.

Kaynakça

• Anonim 2023a. British Museum. Web Sitesi: https://www.britishmuseum.org/. (Erişim Tarihi: 19.07.2023).
• Anonim 2023b. Louvre Museum. Web Sitesi: https://www.louvre.fr/en. (Erişim Tarihi: 19.07.2023).
• Anonim 2023c. About The Met. Web Sitesi: https://www.metmuseum.org/about-the-met. (Erişim Tarihi: 19.07.2023).
• Anonim 2023d. Anadolu Medeniyetleri Müzesi. Web Sitesi: https://muze.gov.tr/muze-detay?SectionId=AMM01 &DistId =AMM. (Erişim Tarihi: 19.07.2023).
• Anonim 2023e. İstanbul Arkeoloji Müzesi. Web Sitesi: https://muze.gov.tr/muze-detay?SectionId=IAR01&DistI d=IAR. Erişim Tarihi: (19.07.2023).
• Anonim 2023f. Cylinder seal and modern impression: hunting scene. Web Sitesi: https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/41.160.192/. (Erişim Tarihi: 20.08.2023).
• Anonim 2023g. Elevation of Uruk, Iraq. Web Sitesi: https://elevation.maplogs.com/poi/uruk_iraq.156584.html. (Erişim Tarihi: 09.08.2023).
• Anonim 2023h. Pinus nigra “Austrian Pine”. Web Sitesi: https://www.hillier.co.uk/trees/our-trees/pinus-nigra/. (Erişim Tarihi: 09.09.2023).
• Anonim 2023i. Araucaria araucana. Web Sitesi: https://landscapeplants.oregonstate.edu/plants/araucaria-araucana. (Erişim Tarihi: 06.08.2023).
• Anonim 2023j. Cedrus libani. Web Sitesi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Cedrus_libani_-_Lebanon_Cedar _-_L%C3%BCbnan_Sediri_08.JPG. (Erişim Tarihi: 14.08.2023).
• Anonim 2023k. Relief panel. Website: https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/32.143.3/. (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
• Anonim 2023l. Web Sitesi: http://ez2plant.com/item/yard-garden-outdoor-living-see/-khadrawy-phoenix-dactylifera-/lid=49304221. (Erişim Tarihi: 22.08.2023).
• Anonim 2023m. Neo-Assyrian Southwest Palace of King Sennacherib at Nineveh Web Sitesi: https://britishmuseum.withgoogle.com/object/stone-panel-from-the-north-palace-of-ashurbanipal-room-h-nos-7-8. (Erişim Tarihi: 20.06.2023).
• Anonim 2023n. Wall panel; relief. Web Sitesi: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1856-0909-36. (Erişim Tarihi: 09.09.2023).
• Anonim 2023o. Wall panel. Web Sitesi: https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG61909. (Erişim Tarihi: 05 09.2023).
• Aral, N. 1996. Nüfus Hareketleri, Kırsal Yaşam ve Şehirlerimiz. Küreselleşme, Yerellik, İnsan Yerleşimleri ve Yönetim Sempozyumu Bildirileri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kiptaş, İnşaat Mühendisleri Odası, 15 Mayıs 1996, İstanbul. S.102.
• Areendam, C. and Putterman, L. 2007. Early Starts, Reversals and Catchup in The Process of Economic Development, Scandinavian Journal of Economics, 109 (2): 387 – 413.
• Bellwood, P. S. (2023). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies, 2nd Edition. Wiley – Blackwell, UK. 352p. ISBN: 978-1-119-70634-2.
• Bench, C. H. 2015. Mesopotamia, Archaeology of Prehistoric to Early Bronze Periods: Lexham Bible Dictionary. Eds: Barry, J. D., Lexham Press, US, p58 – 83.
• Benevolo, L. 1995. Avrupa Tarihinde Kentler. Çev: Nur Nirven. Afa Yayıncılık, İstanbul.
• Boyd, R.. and Silk, J. B. 2003. How Humans Evolved. W. W. Norton, New York. 496p. ISBN: 978-0393603453.
• Cerasi, M. M. 1999. Osmanlı Kenti. Osmanlı İmparatorluğunda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. Çev: Aslı Ataöv. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Cohen, R. 1978. Introduction: Origins of the State: The Anthropology of Political Ecolution. Eds: Cohen, R. and Service, E. Institute for The Study of Human Issues, Philadelphia, p1 – 19.
• Dalley, S. 1993. Mesopotamian Gardens and the Identification of the Hanging Gardens of Babylon Resolved. Garden History, 21 (1): 1 – 13.
• Düring, B. S. 2001. Social dimensions in the architecture of Neolithic Çatalhöyük. Anatolian studies, 51 (1): 1- 18.
• Freeman, C. 1999. Egypt, Greece and Rome. Civilizations of The Ancient Mediterranean. Oxford University Press. P.59.
• Gates, M. H. 2005. Archaeology and The Ancient Near East: Methods and Limits: A Companion to The Ancient Near East. Ed: Snell, D. C. Blackwell Publishing, UK, p65 – 78.
• Gough, A. 2016. The Pollen Gods. Web Sitesi: https://andrewgough.co.uk/articles_pollen/. Erişim Tarihi:19.09.2019.
• Gökgür, P. 2017. Kentsel Mekânda Kamusal Alanın Yeri. Bağlam Yayınları 295, İnceleme – Araştırma 204. ISBN: 978-975-8803-88-0.
• Graber, R. B. and Roscoe, P. 1988. Introduction: Circumscription and The Evolution of Society. American Behavioral Scientist, 31 (4): 405 – 415.
• Handcock, P. S. P. 1912. Mesopotamian Archaeology: An Introduction to The Archaeology of Babylonia and Assyria. G. P. Putnam’s Sons, New York, US. 423p.
• Harmankaya, S., Köroğlu, K., ve Sivas, H. 2011. Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi. T. C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2280. ISBN 978-975-06-0954-1.
• Hodder, I. 2007. Çatalhöyük in the context of the Middle Eastern Neolithic. Annu. Rev. Anthropol., 36 (1): 105- 120.
• Hunt, L., Martin, T. R., Rosenwein, B. R., Hsia, R. P., Smith, B. G. 2003. The Making of The West Peoples and Cultures. Bed-ford/St. Martin's, Boston, p.9. ISBN: 978-0312409593.
• Kornienko, T. V. 2009. Notes on the cult buildings of northern Mesopotamia in the Aceramic Neolithic period. Journal of Near Eastern Studies, 68 (2): 81-102.
• Latham, K. J. 2013. Human helath and the Neolithic Revolution: An overview of impacts of the agricultural transition on oral health, epidemiology, and the human body. Nebraska Anthropologist, 28 (1): 95 – 102.
• Leick, G. 2007. The Babylonian World. Roulette, Canada. 616p. ISBN: 9780415497831.
• MacNeish, R. S. 1992. The origins of agriculture and settled life. Norman: University of Oklahoma Press, US. 403p. ISBN: 0806123648.
• Matthews, R. 2003. The Archaeology of Mesopotamia: Theories and Approaches. Rouletge, London. 256p.
• McCarter, S. F. 2007. Neolithic. Rouletge. New York. 240p. ISBN: 9780203015322.
• Morton, J. 1987. Fruits of Warm Climates. Distributed by Creative Resource Systems, Inc. Box 890, Winterville, N.C. 28590, p.5 – 11. ISBN: 0-9610184-1-0.
• Nieuwenhuyse, O. P., and Akkermans, P. M. M. G. 2019. Transforming the upper Mesopotamian landscape in the late Neolithic: Concluding the Neolithic: The Near East in the Second Half of the Seventh Millennium BCE. Ed: Arkadiusz, M. Lockwood Press. p.1 - 101. ISBN: 9781937040840.
• Oppenheim, A. L. 1977. Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization. The University of Chicago Press, US. 493p.
• Pollock, S. 1999. Ancient Mesopotamia.Cambridge University Press, UK. 272p. ISBN: 9780521575683. Price, T. D. and Bar-Yosef, O. 2011. The origins of agriculture: New data, new ideas: An introduction to supplement 4. Current Anthropology, 52 (S4): 163 – 174.
• Putterman, L. 2008. Agriculture, Diffusion and Development: Ripple Effects of The Neolithic Revolution. Economica, 75: 729 – 748.
• Sadowski, R.F. 2017. Neolithic Revolution: Encyclopedia of Food and Agricultural Ethics. Eds: Thompson, P., Kaplan, D., Springer, Dordrecht, 1 – 8. ISBN: 978-94-007-6167-4.
• Shepperson, M. 2009. Planning for the sun: Urban form as a Mesopotamian response to the sun. World Archaeology, 41 (3): 363 – 378.
• Taşçı, H. 2014. Şehir, Mekân, Meydan. Kaknüs Yayınları. ISBN 978-975-256-424-4.
• Uyanık, N. ve Berk, F. M. 2016. Mekân, Şehir ve Medeniyet Bağlamında Çatalhöyük. Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. Yıl: 2016, Sayı: 1, Sayfa: 1 – 13.
• Wallech, S., Daryaee, T., Hendricks, C., Negus, A. L., Wan, P. P., & Bakken, G. M. 2013. World history: A concise thematic analysis: Volume I. Wiley – Blackwell, New York. 432p.
• Weisdorf, J. L. 2005. From foraging to farming: Explaining the Neolithic Revolution. Journal of Economic Surveys, 19 (4): 561 – 586.
• Winterhalder, B. and Kennett, D. J. 2006. Behavioral Ecology and The Transition From Hunting and Gathering to Agriculture: Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture, Eds: Kennett, D. J. and Winterhalder, B., Berkeley: University of California Press, US, p1 – 21.
• Wrigley, G. 1995. Date palm, Phoenix dactylifera. Evolution of crop plants (2nd edition). Ed: Smartt, J. and Simmonds, N. W. Longman, London.
• Yıldız, N. ve Sohrabi, M. 2019. Hurma Ağacının (Phoenix dactylifera L.) İklim ve Toprak İstekleri. Uluslararası Mühendislik, Tasarım ve Teknoloji Dergisi, 1 (12): 64 – 70.
• Zeybek, O. 2020. Bitkisel Tasarım ve Kent Kimliği İlişkisi. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg. 34 (Özel Sayı): 185 – 196.