Kent Parklarında Kullanılan Odunsu Peyzaj Bitkileri Üzerine Etnobotanik Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 38 Sayı: 1, 203 - 220, 14.06.2024

Nilüfer Seyidoğlu Akdeniz , Şerife Doğanay Yener

https://doi.org/10.20479/bursauludagziraat.1456033

Öz

Kentsel açık yeşil alan tasarımının vazgeçilmez elemanlarından biri olan bitkilerin çeşitli ekosistem hizmetlerini sağlama potansiyelleri vardır. Sahip oldukları görsel ve fonksiyonel özellikleri ile bitkiler; etkili tasarımlar yaratmak için kullanılırlar. Geçmişten günümüze insanlar ilaç, gıda, yakacak ve eşya yapımı gibi birçok farklı amaçlarla bitkilerden yararlanmaktadır. Bu bağlamda; insanların bitkiler ile ilişkisini ifade eden “etnobotanik” terimi; ekonomik, ekolojik ve kültürel bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Kent peyzajında gördüğümüz ve tanıdığımız birçok bitkinin etnobotanik kullanımı mevcut olup, bu bitkiler genellikle yöreye ve bölgeye özgü bitkiler olarak sürdürülebilirlik açısından oldukça önemlidirler. Bu amaçla, geçmişten günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Bursa ilinde yer alan dört kent parkında mevcut odunsu bitkiler çalışmanın ana materyali olarak belirlenmiştir. Çalışma kapsamında bu bitkilerin etnobotanik kullanımları irdelenmiştir. Sonuç olarak kent parklarında tespit edilen 117 taksonun etnobotanik kullanımlarının olduğu görülmüştür. Bu bitki taksonlarının özellikle tıbbi (% 89.74) ve gıda amaçlı (%70) kullanımlarının yaygın olduğu tespit edilmiştir. Kent parklarında kullanılan taksonların etnobotanik potansiyelinin yüksek olduğu göz önüne alındığında bu bitkilerin tanıtılması ve farkındalık yaratılması gerekli olmakla birlikte, sürdürülebilir tasarımların oluşturulmasına da katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Aynı zamanda etnobotanik kullanıma sahip bitkilerin kentsel yeşil alanlarda kullanımının yaygınlaştırılması, bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasında önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Odunsu Peyzaj Bitkileri, Kent Parkları, Etnobotanik, Bitki Kullanımı

An Ethnobotanical Research on Woody Landscape Plants Used in Urban Parks

Öz

Plants are an essential component of urban green spaces, providing a range of ecosystem services. With their visual and functional properties, plants are used to create effective designs. Throughout history, plants have been used for various purposes, including medicine, food, fuel, and furniture. In this context, the term 'ethnobotany' expresses the relationship between people and plants as an economic, ecological, and cultural concept. Many plants in the urban landscape have ethnobotanical uses, making them important for sustainability as local and region-specific plants.The study focused on woody plants in four urban parks in Bursa province, which has hosted many civilizations from past to present, were determined as the main material of the study. The ethnobotanical uses of these plants were examined, revealing that 117 taxa found in the city parks have ethnobotanical uses. These plant taxa are primarily used for medicinal (89.74%) and food purposes (70%). Considering the high ethnobotanical potential of the taxa used in urban parks, it is necessary to introduce these plants and raise awareness, and it is predicted that it will contribute to the creation of sustainable designs. Additionally, the widespread use of ethnobotanical plants in urban green spaces will make important contributions to the transfer of this cultural heritage to future generations

Anahtar Kelimeler

Woody Landscape Plants, Urban Parks, Ethnobotany, Plant Uses

Kaynakça

• Abbas, Z., Kousar, S., Aziz, M.A., Pieroni, A., Aldosari, A.A., Bussmann, R.W., Raza, G. and Abbasi, A.M. 2021. Comparative assessment of medicinal plant utilization among balti and shina communities in the periphery of Deosai National Park, Pakistan. Biology, 10 (5): 434. https://doi.org/10.3390/biology10050434
• Ahmad, I., Ibrar, M. and Barkatullah, A.N. 2011. Ethnobotanical study of Tehsil Kabal, Swat District, KPK, Pakistan. Journal of Botany, 2011: 1-9. https://doi.org/10.1155/2011/368572
• Akdeniz, N.S. 2020. Woody landscape plants used in the design of hospital gardens and their sensory effects on users. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 22 (1): 47-62
• Aktan, T. 2011. Yenişehir (Bursa) Köylerinin Etnobotanik Özellikleri, Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Albayrak, N.B. 2019. Orhaneli Ve Büyükorhan (Bursa) İlçelerinde Etnobotanik Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• Anonim, 2023a. Reşat Oyal Kültür Parkı. https://tr.wikipedia.org/wiki/Re%C5%9Fat_Oyal_K%C3%BClt%C3% BCr_Park%C4%B1 (Erişim Tarihi: 10.08.2023).
• Anonim, 2023b. Merinos Parkı. https://tr.wikipedia.org/wiki/Merinos_Park%C4%B1 (Erişim Tarihi: 10.08.2023).
• Anonim, 2023c. Soğanlı Botanik Parkı. https://tr.wikipedia.org/wiki/Bursa_Botanik_Park. (Erişim Tarihi: 10.08.2023).
• Anonim, 2023d. Kocaeli Bitkileri. https://kocaelibitkileri.com. (Erişim Tarihi: 12.01.2024).
• Bak, F.E. ve Çiftçi, K. 2022. Artvin’in merkez köylerindeki bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 23 (2): 50-62.
• Baltacı, A. 2019. The qualitative research process: how to conduct a qualitative research? Ahi Evran University. Journal of Social Sciences Institute (AEÜSBED), 5 (2): 368-388.
• Barbosa, O., Tratalos, J.A., Armsworth, P.R., Davies, R.G., Fuller, R.A., Johnson, P. and Gaston, K.J. 2007. Who be-nefits from access to green space? A case study from Sheffield, UK. Landscape and Urban Planning, 83: 187-195.
• Başay, S. 2022. Sürdürülebilir yaşam için kentlerde yetiştiricilik alternatifleri. Ziraat & orman, su ürünlerinde araştırma ve değerlendirmeler. Gece Kitaplığı, Ed.: Bolat, A., Çavuş, V. Ankara. Bölüm 15. s: 275-287.
• Bayramoğlu, E., Özdemir, B. ve Demirel, Ö. 2014. Gürültü kirliliğinin kent parklarına etkisi ve çözüm önerileri: Trabzon kenti örneği. İnönü Üniversitesi Sanat Ve Tasarım Dergisi, 4 (9): 35-42.
• Baytop, T. 1963. Türkiye’nin Tıbbi Ve Zehirli Bitkileri. İ. Ü. Eczacılık Fakültesi Yay No: 1039, İstanbul.
• Botkin, D.B. and Beveridge, C.E. 1997. Cities as environments, Urban Ecosystems, 1: 247-298.
• Choudhary, K., Singh, M. and Pillai, U. 2008. Ethnobotanical survey of Rajasthan - An Update. American-Eurasian. Journal of Botany, 1 (2): 38-45
• Çelik, B.H. 2020. Bursa kent parkları tasarım bitkilerinin toksikolojik özellikleri üzerine bir araştırma. B.U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 268 s.
• Çelik, B.H. ve Zencirkıran, M. 2021. A research on toxicological properties of Bursa City Parks’s design plants. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 23 (2): 446-464,
• Chohrai, D. ve Ferchichi, L. 2019. Ethnobotanical study of Belezma National Park (BNP) plants in Batna: East of Algeria. Acta Scientifica Naturalis, 6 (2): 40-54
• Danna, C., Poggio, L., Smeriglio, A., Mariotti, M. and Cornara, L. 2022. Ethnomedicinal and ethnobotanical survey in the aosta valley side of the Gran Paradiso National Park (Western Alps, Italy). Plants, 11 (170): 1-55.
• Davis, P. H. 1965-1988. Flora Of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh University Press. Volume 1-10. Edinburgh.
• Deniz, L., Serteser, A. ve Kargıoğlu, M. 2010. Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. AKÜ Fen Bilimleri Dergisi, 2010-01: 57-72
• Dewi, A.P., Peniwidiyanti, P. Hariri, M.R., Hutabarat, R.P.W., Martiansyah, I., Lailaty,, I.Q., Munawir, A., Giri, M.S. and Ambarita, E. 2023. Ethnobotany of food, medicinal, construction and household utilities producing plants in Cikaniki, Gunung Halimun Salak National Park, Indonesia. Journal of Mountain Science, 20 (1): 163-181
• Dirr, M. A. 1992. Manual Of Woody Landscape Plants: Their Identification, Ornamental Characteristics, Culture Propagation and Uses. Varsity Press
• Duncan, D.B. (1955). Multiple range and multiple F tests. Biometrics, 11 (1): 1-42.
• Ekren, E. ve Çorbacı, Ö.L. 2021. Etnobotanik kullanım olanakları üzerine bir araştırma: Rize kentsel açık yeşil alanlar örneği. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 6(4): 487-497.
• Erken, E. ve Çorbacı, Ö.L. 2022. Kahramanmaraş Kentsel Açık Yeşil Alanlarında Kullanılan Bitki Materyalinin Değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 18 (1):25-50.
• Ender Altay, E. Pirselimoğlu Batman, Z. 2019. Açık ve yeşil alanların çok ölçütlü algı değerlendirmesi. Bartın Orman Fakultesi Dergisi, 21(3): 655-664.
• Ender Altay, E. ve Zencirkıran, M. 2024. Contributions of native plants to the urban ecosystem: Bursa (Turkey) sample. TEMA - Journal of Land Use, Mobility, and Environment, Special Issue 1: 191-204.
• Eroğlu, E., Akıncı Kesim, G. ve Müderrisoğlu, H. 2005. Düzce kenti açık ve yeşil alanlarındaki bitkilerin tespiti ve bazı bitkisel tasarım ilkeleri yönünden değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 11 (3) 270-277.
• Güldaş, N. 2009. Adıyaman İlinde Etnobotanik Değeri Olan Bazı Bitkilerin Kullanım Alanlarının Tespiti. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• IBM SPSS Statistics 2022. Version 28. Armonk, NY: IBM Analytics.
• Kadıoğlu, S., Kadıoğlu, B. Dizikısa, T. ve Karagöz Sezer, K. 2021. Doğal olarak yetişen ve halk tarafından kullanılan yabani bitkilerin etnobotanik özellikleri. Muş Alparslan Üniversitesi Tarımsal Üretim ve Teknolojileri Dergisi, 1(1): 39-50.
• Kayacık, H. 1980. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, I. Cilt, Gymnospermae (Açık Tohumlar), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2642, O.F. Yayın No: 281, İstanbul. 388 sayfa.
• Kayacık, H. 1981. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, II. Cilt, Angiospermae (Kapalı Tohumlar), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2766, O.F. Yayın No: 287, İstanbul. 224 sayfa.
• Kayacık, H. 1982. Orman Park ve Ağaçlarının Özel Sistematiği, III. Cilt, Angiospermae (Kapalı Tohumlular), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3013, O.F. Yayın No: 321, İstanbul. 353 sayfa
• Kendir, G. ve Güvenç, A. 2010. Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 30 (1): 49-80.
• Kıral, B. 2020. Document analysis as a qualitative data analysıs method. Journal of Social Sciences Institute, 8(15): 170-189.
• Kocabaş, Y.Z., Çömlekçioğlu, N. ve İlçim, A. 2016. Bazı odunsu bitki türlerinin Kahramanmaraş il merkezi ölçeğinde etnobotanik yönleri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 12 : 60-69.
• Kawarty, A.M.A., Behçet, L. ve Çakıloğlu, U. 2020. An ethnobotanical survey of medicinal plants in in Ballakayati (Erbil, North Iraq), Turkish Journal of Botany, 44 (3): 345-357.
• Mataracı, T. 2002. Ağaçlar. Marmara Bölgesi Doğal Egzotik Ağaç Ve Çalıları. Tema yayınları. 371s.
• Müdük, M. ve Zencirkıran, M. 2023. Bursa İli Mudanya İlçesi aktif yeşil alanları üzerine bir araştırma. Bursa Uludağ Üniv. Ziraat Fak. Derg., 37(1): 129-144.
• Nicosia, E., Valenti, R., Guillet, A., Mondlane, T.D.S.M., Malatesta, L. and Lincei, R. 2022. An ethnobotanical survey in the Limpopo National Park, Gazaprovince, Mozambique: traditional knowledge related to plant use. Scienze Fisiche e Naturali, 33: 303-318
• Özdemir, M. 2010. Qualitative data analysis: a study on methodology problem in social sciences. Eskişehir Osmangazi University Journal of Social Sciences, 11 (1): 323 - 343,
• Özkan, E. ve Zencirkıran, M. 2021. Gebze-Orhangazi-İzmir otoyolunun peyzaj bitkilerinin değerlendirilmesi. Bursa Uludağ Üniv. Ziraat Fak.Derg., 36 (1): 87-102
• Pamay, B. 1992. Plant Material I: Trees and Shrubs. Uycan Press. Istanbul. 80p.
• Pamay, B. 1993. Plant Material II: Woody Origins, Flowering Shrubs, Vines, Cacti and Succulent Plants, Reeds. Orhan Press. Istanbul.128 p.
• Paraguison, L.D.R., Tandang, D.N. and Alejandro, G.J.D. 2020. Medicinal Plants used by the Manobo Tribe of Prosperidad, Agusan Del Sur, Philippinesan Ethnobotanical Survey. Asian Journal of Biological and Life Sciences, 9 (3): 326-333.
• Sharma, H. and Kumar, A. 2011. Ethnobotanical studies on medicinal plants of Rajasthan (India): A review. Journal of Medicinal Plants Research, 5 (7): 1107-1112.
• Sõukand, R. and Raivo, K. 2010. Herbal landscape: the perception of landscape as a source of medicinal plants. Trames: A Journal of the Humanities and Social Sciences, 14: 207
• Souilah, N., Miara, M.D., Bendifc, H., Medjroubia, K. and Djamel, N.M. 2021. Traditional ethnobotanical knowledge on medicinal plants used by the populations in Central Russikada (Northeastern Algeria). Journal Of Herbs, Spıces & Medıcınal Plants, 28 (1): 15-35.
• Tarakçı Eren, E. ve Düzenli, T. 2017. Determination of the visual preference levels and perceptual differences in the appearance of certain taxa in different seasons, Fresenius Environmental Bulletin, 26 (12B): 8304-8315.
• Tefera S.N. and Kim, Y.D. 2019. Ethnobotanical study of medicinal plants in the Hawassa Zuria District, Sidama zone, Southern Ethiopia. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 15 (25): 1-21.
• Wickens, G. E. 1990. What is Economic Botany?, Economic Botany, The New york Botanic Garden Press, Bronx, 44 (1): 12-28.
• Yaltırık, F. 1991. Bazı Yapraklı Ağaç ve Çalıların Kışın Tanınması (Uygulama Kılavuzu), Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı, Yayın No: 5, İstanbul
• Yaltırık, F. 1993. Dendroloji Ders Kitabı II - Angiospermae (Kapalı Tohumlular). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Vol. I. Istanbul.
• Yıldırımlı, Ş., 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği, Kebikeç, 17: 175-193.
• Yılmaz, S., Tarakçı Eren, E. ve Alpak, E.M. 2019. Peyzaj Tasarımında Estetik. 34 th International Symposium on Innovative Approaches in Architecture, Planning and Design November 22-24, 2019, Samsun, Turkey. SETSCI Conference Proceedings 4 (7), 61-65.
• Yener, D. ve İnal, Ö. 2022. Kent peyzajına ekolojik bir yaklaşım - etnobotanik kullanıma sahip bitkiler: Marmara Bölgesi Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13 (1): 93-104
• Yener, D. ve Ay Ak, B.R. 2021. Doğu Anadolu Bölgesi’nin etnobotanik kullanımı olan bazı bitkilerin peyzaj düzenlemelerinde kullanım olanakları. Eurasian Journal of Forest Science, 9 (3): 92-106.
• Yüksek, İ. ve Esen, Y. 2023. İzmir İli, Çiğli ilçesinin mevcut ve imar uygulama planındaki açık yeşil alan yeterliliğinin irdelenmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 11: 264-275
• Yüzbaşıoğlu, E., Tütenocaklı, T. ve Uysal, I. 2020. Reşadiye (A6, Tokat) ve çevresindeki bitkilerin etnobotanik özellikleri. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 7 (2): 420–432
• Zencirkıran, M. 2009. Determination of native woody landscape plants in Bursa and Uludag. African Journal of Biotechnology, 8 (21): 5737-5746
• Zencirkıran, M. 2013. Peyzaj Bitkileri I. (Açık Tohumlu Bitkiler-Gymnospermae). 1. Basım. Nobel Akademik Yayıncılık. Yayın No:605, Ankara. 475 s.
• Zencirkiran, M., Akdeniz, N.S., 2017. Evaluation of woody plant taxons in the bursa urban parks in terms of ecological tolerance criteria. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 19 (2):25-35.