Türk Devlet Geleneğinde Kadının Konumu

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 157 - 164, 31.12.2017

Raziye Peker

Öz

Kadınların
devlet işlerinde dolaylı ya da doğrudan yer alması, çeşitli zamanlarda ve
çeşitli coğrafyalarda sık karşılaşılan bir durumdur. İslamiyet’ten önceki Türk
Devletleri’nde ve İslamiyet sonrası Türk Devletleri’nde, çeşitli zamanlarda ve
şartlarda kadınların hükümdarla eşit haklara sahip olması, saltanat naibeliği
yapması, hükümdarı doğrudan temsil hakkına sahip olması ya da hükümdarın
kararlarını etkilemesi gibi pek çok şekilde yönetim geleneğine etkisinden
bahsedilebilir. Tarihsel süreç izlendiğinde, İslamiyet öncesi Türk
Devletleri’nde kadın hükümdarların varlığına da rastlanılabilmektedir.

Bütün
bunların yanında, saltanatın babadan oğula geçtiği Osmanlı Devleti’nde,
padişahın eşi konumundaki kadın, şehzadesini tahta taşımak, “Valide Sultan”
lakabını almak için türlü biçimlerde yönetimi etkileme kudretine de sahip
olmuştur. Devletin başına geçecek olan padişah namzetlerini yetiştirme
görevinin doğrudan kendilerinde olması, yaşı küçük olan padişahların
yönlendirilmeleri ve devlet yönetimini etkilemeleri konularında işlerini
kolaylaştırmıştır. İslamiyet’ten sonraki Türk Devletleri’nde, kadınların
doğrudan siyasi bir aktör olarak yönetimde yer almadıkları görülmektedir. Ancak
saray mensubu kadınlar, dolaylı olarak siyasi birer rol üstlenmişlerdir.
Bununla birlikte, hanedan mensubu kadınların, sosyal hayattaki yerleri,
hayır-hasenat işlerinde gösterdikleri çabalar da ayrıca incelenmesi gereken bir
konudur.

Bütün
bu bilgiler ışığında, Osmanlı Devleti’nde kadının yerinin belirlenmesi için,
İslamiyet öncesi Türk Devletleri’nden başlayarak katun olarak tanımlanan hatun,
Osmanlı Devleti’nde yönetimini etkileme gücüne sahip olan sultan, valide
sultan, haseki sultan gibi kavramlar incelenerek, yönetime nasıl ve ne kadar
etkilerinin olduğu anlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Devlet Yapısı, Kadın, Sultan, Hatun

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, Ali, Avrupa Hun İmparatorluğu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2001.
• ALTINAY, Ahmed Refik, Kadınlar Saltanatı, Yayına Hazırlayan: İbrahim Delioğlu, Yücel Demirel Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.
• BALTACI, Cahit, Hürrem Sultan, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XVIII.
• BAŞTAV, Şerif, Makaleler, Hazırlayan: E. Semih Yalçın, Berikan Yayınevi, Ankara, 2005.
• BAYSUN, Mehmet Cavid, Kösem Sultan, İslam Ansiklopedisi, VI.
• ÇAĞLAR Şebnem, Aile İçi Rol ve Statünün Paylaşılmasında Çalışan Kadının Yeri (Sivas İli Kamu Kesiminde Çalışan Kadınlar Örneği) Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 1992.
• ÇANDARLIOĞLU, Gülçin, Türk Destan Kahramanları, Doğu Kütüphanesi Yayınevi, İstanbul, 1977.
• ÇANDARLIOĞLU, Gülçin, Türk Toplumunda Kadın, Hayat Tarih Mecmuası, S.46, Mayıs, İstanbul, 1968.
• DONUK, Abdülkadir, Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türlerde Aile, Aile Yazıları I, Hazırlayan: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğem, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, Ankara 1991.
• ERKAL, Mustafa E., Sosyoloji, Der Yayınları, İstanbul, 1999.
• ERÖZ, Mehmet, Türk Ailesi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1977.
• ESİN, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
• GÖKBİLGİN, Tayip, Hürrem Sultan, İslam Ansiklopedisi, V/2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1950.
• GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Hazırlayan: Mehmet Kaplan, Varlık Yayınları, İstanbul, 1970.
• GÖMEÇ, Saadettin, Kağan ve Katun, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 1997.
• İLGÜREL, Mücteba, Kösem Sultan, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 26.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1987, Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2007.
• KAZICI, Ziya, ŞEKER, Mehmet, Şeker, İslam Türk Medeniyeti Tarihi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982.
• KÖYMEN, Mehmet Altay, Alp Arslan ve Zamanı II, TTK Yayınları, Ankara, 1983
• MERÇİL, Erdoğan, Selçuklularda Saraylar ve Saray Teşkilatı, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2011.
• MERÇİL, Erdoğan, Kirman Selçukluları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
• MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 1985.
• NEMETH, Gyula, Attila ve Hunları, Çeviren: Şerif Baştav, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• NİZAMÜLMÜLK, Siyasetnâme, Çeviren: Nurettin Bayburtlugil, Dergâh yayınları, İstanbul, 1998.
• ORKUN, H. Namık, Türk Tarihi I ve II, Akba Kitabevi, Ankara, 1946.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988.
• PIERCE, Leslie, Harem-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğunda Hükümranlık ve Kadınlar, Çeviren: Ayşe Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
• ROUX, Jean Paul, Ortaçağ Türk Kadını I, Çeviren: Gönül Yılmaz, Erdem, Ankara, Ocak, 1989.
• SAVCI, Kemal, Cumhuriyetin 50. Yılında Kadın, Cihan Matbaası, Ankara, 1973.
• SEVİNÇ, Nejdet, Eski Türklerde Kadın ve Aile, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, İstanbul, 1987.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Göktürkler III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• TAYAN TUNÇ, Füsun, Dünyada ve Türkiye’de Tarih Boyunca Kadın, Tan Yayıncılık, Ankara, 1981.
• TEKELİ, Şirin, Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri, Türkiye Sosyal Bilimler Derneği Yayınları, İstanbul, 1982.
• TERZİ, Arzu, Sarayda İktidar Mücadelesi, Saray Mücevher İktidar, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
• THYS-ŞENOCAK Lucienne, Hatice Turhan Sultan–Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2009.
• TURAN, Refik, Osmanlılarda Kuruluş Yıllarında Türk Ailesi, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C.I, Aile Araştırma Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Türk Tarihinin Sosyolojisi, Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2003.
• ULUÇAY, Mehmet Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Neşriyat, Ankara, 1992.
• ULUÇAY, Mehmet Çağatay, Harem, Ötüken Neşriyat, Ankara, 2001.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.