KARAMANLI TURKISH-GREEK DICTIONARY: LEXICON TURKIKON KAI GRAIKIKON

Yıl 2025, Sayı: 29, 94 - 110, 30.04.2025

Beytullah Bekar

https://doi.org/10.29029/busbed.1580431

Öz

In the historical process, Turkish communities have used Gokturk, Uighur, Arabic, Cyrillic, Armenian, Greek, Syriac, Hebrew and Latin alphabets. The Greek alphabet was used in Anatolia, especially in Kayseri, Niğde, Nevşehir, Konya, Burdur, Isparta, Antalya, Kayseri, Manisa, Mersin, Karadeniz Ereğlisi, Tokat and some districts of Istanbul. These Christian Turks created a very rich culture and literature in the language called Karamanli Turkish. As far as can be ascertained, the first Turkish works written in the Greek alphabet appear in the 16th century. Since these Turks were Christians, they produced mostly religious and moral works. They also published dictionaries and grammars. These texts written in Karamanli Turkish are works that should be researched and analyzed because they shed light on the period in terms of speech features and the vocabulary of the texts. The subject of this study is a bilingual dictionary written in 1838. The dictionary is recorded in L.as.443 in the Bavarian State Library. The work consists of 56 pages and each page is organized in two columns. In the right column, Turkish words with Greek letters are indicated, while their Greek translation are given in the left column. In the study, firstly, a brief information about Karamanli Turks and the Greek alphabet used in the dictionary are given. In the analysis, phonetic events in the dictionary and other remarkable linguistic features of the work are evaluated. At the end of the study, the translation of the Greek dictionary into Latin letters is indicated.

Anahtar Kelimeler

Karamanli Turks , Karamanli Turkish , Greek alphabet , Karamanli Turkish-Greek Dictionary

KARAMANLI TÜRKÇESİ-YUNANCA BİR SÖZLÜK: LEXİKON TURKİKON KAİ GRAİKİKON

Öz

Tarihî süreç içerisinde Türk toplulukları Göktürk, Uygur, Arap, Kiril, Ermeni, Yunan, Süryani, İbrani, Latin gibi alfabeleri kullanmışlardır. Grek alfabesi, Anadolu’da özellikle Kayseri, Niğde, Nevşehir, Konya, Burdur, Isparta, Antalya yörelerinde kullanılmakla birlikte Ankara, Manisa, Mersin, Karadeniz Ereğlisi, Tokat ve İstanbul’un bazı semtlerinde Grek harfi kitabeler de bulunmuştur. Grek alfabesini kullanan ve Hristiyan olan Türkler Karamanlıca olarak adlandırılan dille çok zengin bir kültür ve edebiyat oluşturmuşlardır. Grek alfabesiyle yazılmış Türkçe eserler, tespit edilebildiği kadarıyla ilk olarak XVI. yüzyılda görülür. Bu Türkler, Hristiyan olmaları sebebiyle daha çok dinî ve ahlakî nitelikte eserler ortaya koymuşlardır. Bunun yanında sözlük ve gramerler de yayımlamışlardır. Karamanlı Türkçesiyle yazılmış bu metinlerde konuşma özelliklerinin görülmesi ve metinlerin söz varlığı açısından döneme ışık tutmaları sebebiyle araştırılması ve incelenmesi gereken eserlerdir. Çalışmanın konusunu da 1838 yılında yazılan iki dilli bir sözlük teşkil etmektedir. Sözlük, Bavyera Eyalet Kütüphanesinde L.as.443’te kayıtlıdır. Eser, 56 sayfadan oluşmakta olup her sayfa iki sütun hâlinde düzenlenmiştir. Sağ sütunda Grek harfli Türkçe sözler, sol tarafta ise bunların Yunanca karşılıkları verilmiştir. Çalışmada önce Karamanlı Türkleri hakkında kısa bir bilgi, sonra sözlükte kullanılan Grek alfabesi verilmiştir. İnceleme kısmında sözlükte geçen ses olayları ve eserin diğer dikkat çekici dil hususiyetleri değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonunda ise Grek harfli sözlüğün Latin harflerine aktarımı verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karamanlı Türkleri , Karamanlı Türkçesi , Grek alfabesi , Karamanlı Türkçesi-Yunanca Sözlük

Kaynakça

• Balta, E. (1998). Karamanlıca Kitapların Dönemlere Göre İncelenmesi ve Konularına Göre Sınıflandırılması (Çev. E. Üyepazarcı). Müteferrika, 13, 3-19.
• Balta, E. (2018). Gerçi Rum İsek de Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar (3. baskı). Türkiye İş Bankası.
• Bekar, B., & Güngör, O. C. (2024). Karamanlı Türkçesiyle yazılmış bir Hristiyanlık metni: Senin içün bir helaskâr (1. baskı). RumeliYa.
• Böler, T. (2020). Türkiye Türkçesi Ses Bilgisi (1.baskı). Kesit.
• Demir, N. (2010). Türkiye’de Bulunan Grek Harfli Türkçe Kitabeler ve Karaman Türklerinin Dili. Zeitschrift für die Welt der Türken, 2(1), 3-23.
• Dernschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadoluya Seyehat Günlüğü. (Çev. Y. Önen, 2. baskı). Kültür Bakanlığı. (Orijinal çalışma 1923 yılında yayımlandı.)
• Develi, H. (2010). Osmanlı'nın Dili (1. baskı). Kesit.
• Eckmann, J. (1950). Anadolu Karamanlı ağızlarına ait araştırmalar I. phonetica. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8(1-2), 165-200.
• Eckmann, J. (1991), Karaman edebiyatı. H. Açıkgöz (Ed.), Türk dünyası edebiyatı I içinde (s. 20-37). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Ekin, C. (2017). Karamanlıların Soy Kütükleri: Karamanlıca (Grek Harfli Türkçe) Kitabeli Mezar Taşları. Sanat Tarihi Dergisi (STD), 16(2), 221-241. https://doi.org/10.29135/std.295074
• Ekşi, P. (2014). Karamanlı Edebiyatının Tarihsel Gelişlimi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 280-287. https://doi.org/10.16992/ASOS.151
• Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları (1. baskı). Türk Dil Kurumu.
• Hagioreitēs, Z. (1838). Lexikon turkikon kai graikikon. En Benetia.
• Kayam, H. C. (1993). Lozan Barış Antlaşmasına göre Türk-Yunan nüfus mübadelesi ve konunun TBMM’de görüşülmesi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 9(7), 581-608.
• Özkan, M. (2009). Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi (1. baskı). Filiz Kitabevi.
• Özkan, N. (2019). Gagavuz Türkçesi Grameri (2. baskı). Türk Dil Kurumu.