TURKISH WOWEN AND SOCIETY FROM THE OTTOMAN EMPIRE TO THE REPUCLIC: REFLECTIONS OF ISLAMIC LAW, WESTWERNIZATION AND CULTURAL CHANCE

Yıl 2025, Sayı: 29, 267 - 287, 30.04.2025

Meral Kuzgun

https://doi.org/10.29029/busbed.1580509

Öz

The place of Turkish women in the historical process has been shaped according to time, religious values, customs and traditions. The place of Turkish women in society before and after Islam and the society's point of view on women should not be evaluated independently of the social structure in which they live. In ancient Turks having a nomadic lifestyle women could take part in every work inside and outside the home, as well as in politics after the Turks established a state. In this regard, the name “Hatun”, which was first recorded for the wife of Bumin Kagan during the Gokturks, can be given as an example. The Turks' acceptance of Islam and their contact with Arab-Persian cultures resulted in their intellectual world to change over time. While the strengthening of the organic link between religion and politics, especially in the Ottoman Empire since the 16th century, shaped the social mentality, the driving force of customs and traditions also affected the lifestyle of Muslim Turkish women.
This article discusses the period from Ottoman Empire to the early years of the Republic, and dıscusses how the way of life and social position of Turkish women were affected by changes in societal views towards them throughout this vast time interval within the context of the relationship between religion and politics. The study focuses on the articles in periodicals published in Ottoman between the years of 1914 and 1928, namely “Kadınlar Dünyası, Yeni Kitap, Altunışık, Asri Türkiye Mecmuası, Türk Kadını, İctihad, Resimli Ay, Süs, Hayat, Kadın Yazıları” .

Anahtar Kelimeler

Ottoman , Religion , Politics , Social Mentality , Lifestyle , Turkish Women

OSMANLIDAN CUMHURİYET’E TÜRK KADINI VE TOPLUM: İSLAM HUKUKUNUN, BATILILAŞMANIN VE KÜLTÜREL DEĞİŞİMİN YANSIMALARI

Öz

Türk kadınının tarihsel süreç içerisindeki yeri zamana, dini değerlere, örf ve adetlere göre biçimlenmiştir. İslamiyet’ten önceki ve sonraki dönemde Türk kadınının toplumdaki yeri ve toplumun kadına bakış açısı, içinde bulunduğu toplumsal yapıdan bağımsız değerlendirilmemelidir. Konargöçer bir hayat tarzına sahip olan eski Türklerde kadın, ev içi ve ev dışı her işte yer alabildiği gibi Türklerin devlet kurmalarının ardından siyasette de yerini almıştır. Bu bağlamda ilk defa Göktürkler zamanında Bumin Kağan’ın eşi için kayıtlara geçen “Hatun” ismi buna örnek olarak gösterilebilir. Türklerin, İslamiyet’i kabul etmeleri ve Arap-Fars kültürleriyle temas hâlinde bulunmaları düşünsel dünyalarının zamanla değişmesine yol açmıştır. Özellikle Osmanlı Devleti’nde 16. yüzyıldan itibaren din ile siyaset arasındaki organik bağın giderek kuvvetlenmesi, toplumsal zihniyeti biçimlendirdiği gibi örf ve adetlerin itici kuvveti de Müslüman Türk kadınının yaşam biçimini etkilemiştir.
Makalede Osmanlıdan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar devam eden dönem ele alınmış, Türk kadınının yaşam biçiminin ve sosyal hayattaki konumunun nelerden etkilenmiş olduğu ve bu geniş zaman aralığında toplumsal zihniyetin, Türk kadınına bakışının nasıl değiştiği din-siyaset ilişkisi çerçevesinde konu edilmiştir. Çalışma, 1914-1928 yılları arasında yer alan Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan “Kadınlar Dünyası, Yeni Kitap, Altun ışık, Asri Türkiye Mecmuası, Türk Kadını, İctihad, Resimli Ay, Süs, Hayat, Kadın Yazıları” dergisinde çıkan bir takım yazılar üzerine odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , Din , Siyaset , Toplumsal Zihniyet , Yaşam Biçimi , Türk Kadını

Kaynakça

• Ayın Tarihi (1925). Türk Ocakları II. Kurultayı. Numara: 14
• Ayın Tarihi (16 Haziran1923). Bedia Muvahhit hanım Ateşten Gömlek filminde. Süs, 1(1), 11.
• Ayın Tarihi (30 Kasım1925). Türkiye Cumhuriyeti kadın ve çocuk esaretini lağv etmelidir. Resimli Ay, 2 (11), 1.
• Ayın Tarihi (1 Mayıs1926). Darü’l-bedayi’nin sevimli sanatkârı Şaziye hanım/Türk kadın inkılabının alemdarı / Şaziye hanım sahneye nasıl intisap etti. Asri Türkiye Mecmuası, 1(3), 17.
• A. L. (5 Mayıs1926). Asri Türk kadını. Kadın Yazıları. 2(2-23), 8-9.
• A. S. (12 Nisan1929). Siyasi hak istiyoruz, kadın hayatın her türlü safhasında çalışacak iktidarda olmalıdır. Vakit, 1.
• Cevdet, A. (17 Teşrinievvel 1924). Dumlupınar-Gazi Mustafa Kemal Paşa. İctihad, XX(170), 3429-3431.
• Cumhuriyet. (14 Ağustos1929). Yeni Türk kadını, 1.
• Cumhuriyet. (12 Kânunusani 1929). Hastanelerde vazife alan kadın doktorlarımız, 1.
• Cumhuriyet. (10 Eylül 1929). Kadınlara lâf atanlar derhal tevkif edilecek, 1.
• Fikret, A. M. (24 Nisan 1925). Zafer ve kadınlarımız. Altun Işık, 1(2), 4-6.
• H. M. (1 Teşrin-i Sani 1928). Bir bilanco. Hayat, IV(101), 1.
• Latif. (22 Mart 1934). Doğduğumda kadın, cumhuriyette kadın. Cumhuriyet Kadını, 3-4-16
• Muhittin, N. (16 Temmuz1925). Kadın yolunun şiarı. Türk Kadın Yolu, 1, 2.
• Nadi, Y. (18 Teşrin-i Sani.1929). Türk kadını. Cumhuriyet, 1.
• Nejat, E. (26 Eylül 1918). Türkiye’deki kız mektepleri ve terbiyesi, Türk Kadını. 1(10), 151-152.
• Nezihe, Y. (3 Temmuz 1914), Anadolu’da hayatı nisvan. Kadınlar Dünyası, 2(148), 6.
• İnönü, İ. (8 Şubat 1937). Atatürk’ün birkaç hususiyeti. Ulus, 1-5.
• Sadreddin, M. (31 Ocak1928). Şerefli bir hadise: Türk kadını baroda. Yeni Kitap, 1(10), 2-4.
• Sami, K. (6 Haziran 1918). Kadının haklarına, vazifelerine dair. Türk Kadını. 1(2), 18-19.
• Şevki, H. (31 Ağustos1927). Sanatkâr bir Türk kadını: Şaziye hanım. Yeni Kitap, 1(5), 21-26.
• Ahbetbeyoğlu, A., & Şen, H. (2018). Eski Türk dininin kozmolojisi ve kozmogonisi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 119(234), 45-74.
• Ahmad, F. (2014). İttihatçılıktan kemalizme. Kaynak Yayınları.
• Akyılmaz, S.G. (2019, 08-09 Mart). Osmanlı hukukunda çocuk evlilikleri [Tam metin bildiri]. II. Uluslararası Kadın ve Hukuk Sempozyumu, 149-175, Türkiye.
• Altınay, R. (2004). Emeviler döneminde bazı yönleriyle kadın. Ekev Akademi Dergisi, 8(21), 79-100.
• Altındal, A. (2016). Türkiye’de kadın. Alfa Yayınları.
• Argıt, B. İ. (2015). Osmanlı İstanbul’unda giyim kuşam. C. Yılmaz (Ed.), Antik çağdan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi içinde (ss. 230-263). İsam Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Argunşah, H. (2016). Kadın ve edebiyat: Babasının kızı olmak. Kesit Yayınları.
• Arslan, İ. (2011). Muktedir döneminde Abbasiler’de sosyal hayat. İstem, 9(17), 123-154.
• Atay, F. R. (2021a). Ankara. Pozitif Yayınevi.
• Atay, F. R. (2022b). Kurtuluş. Pozitif Yayınevi.
• Ateş, Z. G. (2015). Osmanlı Devleti’nden günümüze medeni kanun. A. E. Ateş (Ed.), Cumhuriyet ve modernleşme: Olgular, süreçler, bunalımlar içinde (ss.49-63). Doğu Kitapevi.
• Aydemir, Ş. S. (1987a). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa (1914-1922). Remzi Kitapevi.
• Aydemir, Ş. S. (2008b). Tek adam Mustafa Kemal 1922-1938. Remzi Kitabevi.
• Aytekin, C. A. (2017). Simge ve siyaset bağlamında, erken devir Türk mitoloji ve sanatında kadın köken örneği. K. Yumlu & Ö. Belkıs (Der.), Kadın ve siyaset içinde (ss.49-87). İmge Kitapevi
• Bal, G. & Kayabaşı O. A. (2019). Sibirya Türk destanlarında kadının yeri ve bu bağlamda eski Türklerin kadına bakışı. Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology, 29(2), 419-434. doi: 10.26650/iuturkiyat.646171.
• Bayram, M. (2016). Fatma bacı ve bacıyân-ı Rum Anadolu bacılar teşkilatı. Çizgi Kitapevi.
• Belen, F. (2000a). Tarihin ışığında devrimlerimiz II. Cumhuriyet Yayınevi.
• Belen, F. (2001b). Tarihin ışığında devrimlerimiz III. Cumhuriyet Yayınevi.
• Berkes, N. (2007). Batıcılık, ulusçuluk ve toplumsal devrimler. Kaynak Yayınları.
• Berktay, F. (2018). Tarihin cinsiyeti. Metis Yayınları.
• Bostancı, I. I. (2021). Osmanlı Devleti’nde müslüman kadınlara uygulanan yasaklar ve kısıtlamalar. O. Özkaya & A. Eraslan (Edl.). Kadın dünyası üzerine araştırmalar (tarih, göç, ekopolitik, hukuk ve edebiyat) içinde (ss. 335-364). Gazi Kitapevi.
• Bozkurt, G. (2020). Batı hukukunun Türkiye’de benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne resepsiyon süreci (1839-1939). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bulut, S. (2013). Türkçülerin penceresinden Osmanlı’da kadın meselesi ve Orta Asya referansı. Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10), 313-336.
• Can, S. (2008). Osmanlı mahkemelerinde kadın. Prof. Dr. Yavuz Ercan Armağanı. Turhan Kitapevi.
• Caporal, B. (1999). Kemalizm’de ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (Çev. I. E. Eyüboğlu). Yeni Gün Yayıncılık.
• Çakır, S. (2016). Osmanlı kadın hareketi. Metis Yayınları.
• Çalışlar, İ. (2018). Mustafa Kemal Atatürk mücadelesi ve özel hayatı. Yapı Kredi Yayınları.
• Çelik, D. (2020). İttihat Terakki’nin tek kadın üyesi Selma Rıza. Selanik Yayınevi.
• Çetinkaya, B. (2007). Cumhuriyet Halk Partisi’nin islamcı başbakanı: Şemsettin Günaltay. Eski Yeni Dergisi, (7), 73-89.
• Çınar, T. (2020). Mücadele yollarında kadınlar: Osmanlı çalışma hayatında kadın hareketi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(33), 130-152. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1220373
• Çiçek, H. D. (2023). Atatürk dönemi TBMM zabıt ceridelerine göre Türk kadınının birey olma süreci (1920-1938). Anasay, (24), 105-132. https://doi.org/10.33404/anasay.1283995
• Demirel, A. (2020). Birinci mecliste muhalefet ikinci grup. İletişim Yayınları.
• Denman, F. K. (2018). İkinci meşrutiyet döneminde bir jön Türk dergisi: Kadın. Libra Yayıncılık. Duyan, Y. (2018 25-28 April). Bedia Muvahhit: Bir Cumhuriyet yıldızı [Tam metin bildiri]. 16th International Symposium Communicationin the Millennium, Anadolu University, 699-704.
• Emlek, T. (2017). Milli Mücadele kahramanı kahraman kadınlar. Halk Kitabevi.
• Gökçimen, S. (2008). Ülkemizde kadınların siyasal hayata katılım mücadelesi. Yasama Dergisi, (10), 5-59.
• Güler, A. (2016a). Atatürk ve islam. Halk Kitabevi.
• Güler, A. (2018b). Nutuk’tan dersler Atatürk ve kadın hakları. Halk Kitabevi.
• Günaltay, Ş. (1951). İslam’dan önce Araplar arasında kadının kurumu, aile ve türlü nikâh şekilleri. Belleten, XV(60), 691-708.
• Gürkan, T. (1985). Şaziye Moral (1903-1985). Gelişim Sinema, (8), 56.
• Güven, İ. (2012). Türk eğitim tarihi. Paradigma Kitabevi Yayınları.
• Hilav, S. (2002). Düşünce tarihi (1908-1980). S. Akşin (Haz.), Türkiye Tarihi-4 çağdaş Türkiye 1908-1980 içinde (ss. 383-414). Cem Yayınevi.
• Hizmetli, M. (2018 15- 18 Kasım). Abbasiler döneminde kadının siyasetteki rolü: Harunürreşid’in Annesi Hayzuran ve eşi Zübeyde örneği [Tam metin bildiri]. 3. Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi, 1244-1251.
• İnan, A. (2020a). Kurtuluş savaşında Türk kadını. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (2020b). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk devrimi. Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (2022c). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler. Türkiye İş Bankası.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2012). Türk sosyolojisinde temalar 1: Türkçülük, islamcılık, muhafazakârlık. Doğu Kitabevi.
• Kandiyoti, D. (2019). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar: Kimlikler ve toplumsal dönüşüm. (Çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç & F. Özbay), Metis Yayınları.
• Kaplan, L. (1998). Cemiyetlerde ve siyasal teşkilatlarda Türk kadını (1908-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kara, İ. (2022). İslam düşüncesinde paradigma değişimi: Hem batılaşalım hem de müslüman kalalım. Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası tanzimat ve meşrutiyet’in birikimi. İletişim Yayınları.
• Karahasanoğlu, C. O. (2011). Mecelle-i ahkâm-ı adliye’nin yürürlüğe girişi ve Türk hukuk tarihi bakımından önemi. OTAM, (29), 93-124.
• Kars, R. (2022). 18. yüzyılda Osmanlı toplumunda boşanma hadiseleri. International Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, 8(63), 1709-1717. http://dx.doi.org/10.292
• Kasımova, F. (2016). Türk mitolojik metinlerinde, ilk inançlarda kadın (şaman, ecdad, demiurg gibi). O. Köse (Ed.). Geçmişten günümüze şehir ve kadın I içinde (ss. 81-87). Canik Belediyesi.
• Kayabaşı, O. A. (2016). Türk mitolojisinin kutsal dişisi: Umay. International Journal of Eurasia Social Sciences- IJOESS, 7(22), 220-228.
• Kaymaz, K. (2009). Gölgedeki kalem Emine Semiye. Küre Yayınları.
• Kırkpınar, L. (2001 25-27 Ekim). Türk Kurtuluş Savaşı’nda Türk kadını [Tam metin bildiri]. Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri II. Genelkurmay Basım Evi, 105-113.
• Koçyiğit, T. (2009). İbn-i Battuta’nın Karadeniz seyahati üzerine Bazı mülahazalar. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX(4), 53-73.
• Kodaman, B. (2005). Cumhuriyet’in tarihi fikri temelleri ve Atatürk. Alter Yayıncılık.
• Konan, B. (2011). Türk kadınının siyasi hakları kazanma süreci. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AUHFD), 60(1), 157-174. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001622
• Kral, A. R. V. (2010). Kemal Atatürk’ün ülkesi: Modern Türkiye’nin gelişimi (Çev. S. Eriş Ülger). Alfa Yayıncılık.
• Kurnaz, Ş. (2012). Balkan Savaşı’nda Kadınlarımız. Ötüken Neşriyat.
• Kurt, A. (1999a). Dini kaynakların çokeşliliğe ilişkin görüşleri ve Osmanlılarda çok eşlilik. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 8(8), 183-214.
• Kurt, A. (2013b). Bursa sicillerine göre Osmanlı ailesi (1839-1876) sosyo-ekonomik yapı, gelenek ve görenekler. Sentez Yayıncılık.
• Kuzgun, M. (2021). Tarihte Türk kadınının serüveni ve Mustafa Kemal’in Türk kadınına bakışı. O. Özkaya & A. Eraslan (Edl.). Kadın dünyası üzerine araştırmalar (tarih, göç, eko politik, hukuk ve edebiyat) içinde (ss. 365-398). Gazi Kitapevi.
• Küçük, M. A. (2013). Geleneksel Türk dinindeki ana/ dişil ruhlara mitolojik açıdan bakış. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1), 105-134.
• Mardin, Ş. (2020). Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Maydaer, S. (2007). Klasik dönem Osmanlı toplumunda boşanma (Bursa şer’iyye sicillerine göre). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 299-320.
• Metintaş, M. Y. (2018). Nezihe Muhittin ve Türk kadınının siyasi haklar mücadelesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 1(3), 74-97.
• Nutku, Ö. (2018). Atatürk ve Cumhuriyet tiyatrosu. Kaynak Yayınları.
• Oktar, T. (1998). Osmanlı toplumunda kadının çalışma yaşamı (Osmanlı kadınları çalıştırma cemiyet-i islamiyesi). Bilim Teknik Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Kronik Yayınları.
• Özer, İ. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yaşam ve moda. Truva Yayınları
• Özkiraz, A., & Arslanel M. N. (2011). İkinci meşrutiyette kadın olmak. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), 1-10.
• Öztürk, Y.N. (2013). Asrısaadetin büyük kadınları. Yeni Boyut Yayıncılık.
• Parmaksız, P. M. Y. (2017). Türkiye’nin modernleşmesinde kadınlar 1839’dan günümüze. İmge Kitabevi.
• Pustu, Y. (2019). Teşkilat yapısı ve faaliyetleriyle Türkiye muallimler birliği (1921-1936). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35(99), 51-94. https://doi.org/10.33419/aamd.557989
• Rose, S. O. (2018). Toplumsal Cinsiyet Tarihçiliği Nedir? (Çev. F. B. Aydar). Can Sanat Yayınları.
• Safa, P. (2020). Türk inkılâbına bakışlar. Ötüken Yayınevi.
• Sevük, İ. H. (2017). Atatürk’le beraber. L. Tınç (Haz.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sırım, V. (2015). Osmanlı kadınının ekonomik hayata etkin katılımı: Baciyân-ı Rum örneği. Emek ve Toplum Dergisi, 4(8), 118-125.
• Şalgam, M. (2023). Bozkır kültüründe sosyal ve ekonomik hayat. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (21), 50-66. https://doi.org/10.46400/uygur.1230038
• Şemşek, V. (2020). Osmanlı döneminde kadının yeri üzerine. International Journal of Social and Humanities Sciences (IJSHS), 4(3), 191-200.
• Şenermen, S. (2018). Atatürk ve Türk kadını. Nergiz Yayınları.
• Tellioğlu, İ. (2016). İslam öncesi Türk toplumunda kadının konumu üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), (55), 209-224.
• Terzioğlu, Z. (2010). Türk kadını siyaset sahnesinde 1930-1935. Giza Yayınları.
• Tonga, A. (2017). Osmanlı’nın paralel devleti kadızadeliler. Doğu Kitabevi.
• Toprak, D. ( 2016). Türkiye’de sosyal devlet ve cinsiyet eşitliği çerçevesinde eğitimde kadın algısı. V. Yücel & S. Öğrekçi (Ed.). Ekonomi, sosyoloji ve kadın içinde (ss. 163-225). Kriter Yayınevi.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de yeni hayat inkılap ve travma 1908-1928. Doğan Kitap.
• Turan, R. (2012). Eğitim ve öğretimdeki gelişmeler: Yeni devlet yeni eğitim, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Turan, Ş. (2008). Mustafa Kemal Atatürk: Kendine özgü bir yaşam ve kişilik. Bilgi Yayınevi.
• Turan, N. (2005). 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl sonuna dek Osmanlı Devletinde gayrı müslimlerin kılık kıyafetlerine dair düzenlemeler. Ankara Üniversitesi SBFD, 60(4), 239-267.
• Türkmen, Z. (2004). Balkan savaşlarında Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Osmanlı ordusuna yönelik sağlık hizmetleri. Belleten, 68(252), 483-518.
• Uğurcan, S. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk kadını. Erdem, 11(33), 989-998.
• Üçok, B. (2021). İslam tarihi Emeviler Abbasiler. Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Üçok, C., Mumcu A. & Bozkurt G. (2022). Türk hukuk tarihi. Turhan Kitapevi.
• Ünal, N. (2020). Osmanlı’da müslüman ve gayrimüslim kadınlar: Karşılaştırmalı bir inceleme. M. Nasıroğlu Aydın (Ed.). Tarihte kadın-toplumsal hayat, siyaset, hukuk, mitoloji içinde (ss. 237-277). Paradigma Akademi.
• Yıldırım, N. (2011). Türkiye’nin ilk kadın doktoru: Safiye Ali. Türk Vakfı Yurt Yayınları.
• Yılmaz, A. (2010). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Kadın kimliğinin biçimlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTAD), IX(20-21), 191-212.
• Yılmaz, H. & Aksın A. (2022). Osmanlı Devlet’inde kadınların mekânsal sınırlılıkları: 1850 tarihli tenbihat örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(3), 1267-1278. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1123309
• Yılmaz, İ. (2019). İslâm hukukunda çok eşliliği meşru kılan şartlar ve buna ruhsat veren özel durumlar. Bilimname, XXXVII(1), 559-591. https://doi.org/10.28949/bilimname.513350
• Zilfi, M. C. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda kölelik ve kadınlar (1700-1840) (Çev. E. Kılıç). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.