RULER LIBRARIES IN THE AYYUBID PERIOD AND THE LIBRARY OF AL-MALIK AL-ADIL SULEYMAN, THE AYYUBID RULER OF HASANKEYF

Yıl 2025, Sayı: 29, 120 - 141, 30.04.2025

Yusuf Baluken

https://doi.org/10.29029/busbed.1582145

Öz

The Hasankeyf branch of the Ayyubids, which ruled for more than two centuries, appears as a dynasty that played a dominant role in the history of the region in the period from the Mongol invasion to the Ottoman domination. During this period when the Ayyubids dominated Hasankeyf and its surroundings, a suitable ground for cultural developments was formed. The rulers built suitable places for cultural and scientific activities. Many scholars were trained in the madrasas and scientific works were written. Above all, Ayyubid rulers themselves were engaged in science and pioneered scientific developments. Their patronage and encouragement of the scholars who came to Hasankeyf during their rule contributed positively to the scientific developments. While some of the scientific studies carried out in this period were related to religious sciences, others were related to humanities and physical sciences. The fact that the scholarly activities carried out in Hasankeyf were not only limited to religious sciences but also multifaceted contributed positively to the development of the city.
We come across the existence of private libraries belonging to the rulers during the Ayyubid period in historical records. Starting from Saladin Ayyubid, the most important ruler of the foundation period, the Ayyubid rulers in different regions established personal libraries. Among the Ayyubid rulers of Hasankeyf, al-Malik al-Adil Suleymān (d. 1424) stands out with his intellectual personality. The library established by him in Hasankeyf during his reign is famous for its rich content.

Anahtar Kelimeler

Ayyubids , Ayyubids of Hasankeyf , Hasankeyf Library , al-Malik al-Adil Suleymān

EYYÛBÎLER DEVRİNDE HÜKÜMDAR KÜTÜPHANELERİ VE HASANKEYF EYYÛBÎ HÜKÜMDARI EL-MELİKÜ’L-ÂDİL SÜLEYMÂN’IN KÜTÜPHANESİ

Öz

İki asırdan fazla hüküm süren Eyyûbîlerin Hasankeyf şubesi, Moğol istilâsından Osmanlı hâkimiyetine kadar süren periyotta bölge tarihinde başat rolü olan bir hanedan olarak karşımıza çıkmaktadır. Eyyûbîlerin Hasankeyf ve çevresine hâkim oldukları bu periyotta kültürel gelişmelerin yaşanmasına uygun bir zemin oluşmuştur. Yöneticiler kültürel ve ilmî faaliyetler için uygun mekânlar yaptırmışlardır. İnşâ edilen medreseler bünyesinde birçok âlim yetişmiş ve ilmi eserler kaleme alınmıştır. Her şeyden öte Eyyûbî meliklerinin bizzat kendileri ilimle iştigal ederek ilmî gelişmelere öncülük etmişler. Kendi hâkimiyetleri döneminde Hasankeyf’e gelen ilim adamlarını himaye edip teşvik etmeleri ilmî gelişmelere olumlu katkıda bulunmuştur. Bu dönemde yürütülen ilmî çalışmaların bir kısmı dinî ilimlerle ilgiliyken diğer bir kısmı da beşerî ve müspet ilimlere ilişkindir. Hasankeyf’te yürütülen ilmî faaliyetlerin sadece dinî ilimlerle sınırlı kalmayıp çok yönlü oluşu şehrin kalkınmasına da olumlu katkı sağlamıştır.
Eyyûbîler döneminde hükümdarlara ait özel kütüphanelerin varlığına tarihi kayıtlarda rastlamaktayız. Kuruluş devrinin en önemli hükümdarı Selahaddîn Eyyûbî’den itibaren Eyyûbîlerin farklı bölgelerde yöneticilik yapan melikleri şahsî kütüphaneler oluşturmuştur. Hasankeyf Eyyûbî hükümdarları arasında ise el-Melikü’l-Âdil Süleymân (ö. 1424) entelektüel kişiliği ile dikkat çekmektedir. Hükümdarlığı süresince onun tarafından Hasankeyf’te oluşturulan kütüphane, zengin içeriğiyle şöhret bulmuştur. Bu kütüphaneden günümüze ulaşmış bazı örnekler üzerinden gerek içerik gerek de el yazma kitap sanatının geldiği düzeye ilişkin fikir sahibi olmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Eyyûbîler , Hasankeyf Eyyûbîleri , Hasankeyf Kütüphanesi , el-Melikü’l-Âdil Süleymân

Kaynakça

• Bağdatlı İsmâîl Paşa. (1955). Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, thk. Kilisli Rıfat Bilge. MEB.
• Basuğuy, Bedrettin. (2019). Fuat Sezgin’e Göre Haçlı Seferleri’nin Doğu’ya ve Batı’ya Etkisi: Silah Teknolojisi Alanındaki Gelişmeler ve Bilimlerin Avrupa’ya Transferi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 193-210.
• Brockelmann, Carl. (1902). Geschichte Der Arabischen Litteratur. Brill Yayınevi. C. II.
• El-Ağbarî, Dâvud bin Nâsıreddîn. Ravdatü’l-elibbâ fî târîhi’l-etibbâ. Staatsbibliothek zu Berlin. No: Or. Qu. 1068.
• El-Ağbarî, Dâvud bin Nâsıreddîn. Nihâyetü’l-idrâk ve’l-ağrâdât min akrâbâzîni’l-enkarâbât. Bibliotheque Nationale de Paris. No: Arabe 2970.
• El-Comanî, Saîd Dâmin. (2010). Fihristü kütübi hizâneti’t-türbeti’l-Eşrefiye. Mecelletü Turâsiyyât. Darü’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye. s. 71-89.
• El-Fâryâbî. Hâlisetü’l-hakâyik. Topkapı Sarayı Müzesi. III. Ahmed Kitaplığı. No: 1398.
• El-Haskefî. Muzaffer bin el-Hüseyin. el-Keşşâf fî ilmi’l-enğâm. Forschungsbibliothek Gotha. No: Orient A-01350.
• El-Makrîzî. Takiyüddîn (2002). Dürerü’l-‘ukûdi’l-ferîde fî terâcimi’l-a‘yâni’l-müfîde. (Tah. Mahmûd el-Celîlî). Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî.
• El-Melikü’l-Âdil. Süleymân bin Gâzî. Dîvân. John Rylands Library Manchester. No: 476.
• El-Âmidî. Abdulvahid b. Muhammed. Ğurerü’l-hikem ve dürerü’l-kelim. Süleymâniye Kütüphanesi. Ayasofya Bölümü. No: 4153.
• Ebû Nuaym el-Isfahânî. el-Mucelledü’s-sânî min kitâbi Hilyeti’l-evliyâ ve Tabakâti’l-esfiyâ. The Chester Beatty Library. No: 3914.
• Ebû Nuaym el-Isfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve Tabakâtü’l-esfiyâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Murad Molla Bölümü. No: 385.
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî. el-Muânese ve’l-imtinâ‘. Topkapı Sarayı Müzesi. III. Ahmed Kitaplığı. No: 2389.
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî. el-Muânese ve’l-imtinâ‘. Mahtûtâtü Abbâs el-Azzavî. Kısmü’l-edeb ve’ş-şi‘ir. No: 10048.
• El-Kuşeyrî. Müslim bin el-Haccâc. el-Cüz’ü’s-sânî min kitâbi Müslim. Bursa İnebey Kütüphanesi. Haraççıoğlu Bölümü. No: 228.
• El-Mâverdî, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn, Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı, No: 2299.
• Es-Se‘âlibî. Ebû Mansûr. Ğurerü’l-belâğa fi’n-nazm ve’n-nesr. Millet Kütüphanesi. Feyzullah Efendi Bölümü. No: 1676.
• Es-Se‘âlibî. Mûnisü’l-vahîd ve nüzhetü’l-müstefîd. Süleymâniye Kütüphanesi. Ayasofya Bölümü. No: 4322.
• Es-Sehâvî. Şemsuddîn. (1354-1355). ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. Mektebetu’l-Kudsî. C. I-XII.
• Et-Taberî. Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk. Köprülü Kütüphanesi. Fazıl Ahmed Paşa Bölümü. No: 1043.
• Et-Tarsûsî. Mardî b. Ali. Tabsiratü erbâbi’l-elbâb fî keyfiyyeti’n-necât fi’l-hurûb. Bodleian Library. No: Huntington 264.
• El-Vestânî. Şemseddîn Muhammed bin Muhammed. (2009). Tercemetü Tezkireti’l-Evliyâ. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Darü’l-Mektebî.
• El-Vestânî. Tercemetü Tezkireti’l-Evliyâ. Mektebetü Câmiatü’l-İmâm Muhammed bin Suûd el-İslâmiyye. Kısmü’l-mahtûtât. No: 5628.
• İbnü Ebî Useybia. Uyûnü’l-enbâ fî tabakâti’l-etibbâ. Topkapı Sarayı Müzesi. III. Ahmed Kitaplığı. No: 2860.
• İbnü Hacer el-Askalânî. (1992). Zeylü’d-Düreri’l-Kâmine. (Tah. Adnân Dervîş). Ma’hedu’l-Mahtûtati’l-Arabiyye.
• İbnü Hamdûn. el-Cüz’ü’l-evvel min kitâbi’t-Tezkire. Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı. No: 2948.
• İbnü Hatîbi’n-Nâsıriyye. (2018). ed-Dürrü’l-müntehab fî tekmileti Tarîhi Haleb. (Tah.. Ahmed Fevzi el-Heyb). Müessesetu Abdulaziz Suûd. C. III.
• İbnü’l-Ecdâbî. Kifâyetü’l-mütehaffiz. Beyazıt Kütüphanesi. Veliyüddin Efendi Bölümü. No: 3140.
• İbnü’l-Ezrak el-Fârikî. (2014). Târîhü Meyyâfârikîn. (Tah. Karim Farouk el-Khouly ve Yusuf Baluken). Nûbihar Yayınları.
• İbnü Fâris. Mücmelü’l-luğa. Süleymaniye Kütüphanesi. Mesih Paşa Bölümü. No: 6.
• İbnü Vâsıl. Tecrîdü’l-Eğânî. Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya Bölümü. No: 3114.
• İzzeddîn İbnü Şeddâd. el-A‘lâkü’l-hatîre fî zikri ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. Bodleian Library. No: Marsh 333.
• Khalidov, A. B. (1986). Arabic manuscripts of the Institute of Oriental Studies, Nauka. C. I.
• Mekkî b. Ebî Tâlib. Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb. Süleymaniye Kütüphanesi. Musalla Medrese Bölümü. No: 115.
• Müellifi meçhul. Nushü’d-dîn li’l-mülûk ve’s-selâtîn. Bodleian Library. Pococke 258.
• https://www.wafyapp.com/ar/article/the-literary-treasure-in-saudi-arabia 9 Kasım 2024 tarihli erişim.