ANADİL Mİ, ANNENİN DİLİ Mİ? ZAZACANIN KUŞAKLARARASI AKTARIMI

Yıl 2025, Sayı: 30, 94 - 106, 29.10.2025

Ahmet Kesmez

https://doi.org/10.29029/busbed.1689349

Öz

Dillerin yok olma tehlikesi, dünya dillerinin önemli bir kısmını tehdit eden küresel bir sorundur ve bir dilin hayatta kalması için kuşaklararası aktarım kritik öneme sahiptir. Son çalışmalar, Zazaca kullanımının azaldığına ve dilin tehlike altında olduğuna işaret etmektedir. Ancak, Zazaca’nın kuşaklararası aktarımına odaklanan mevcut araştırmalar hem sayıca azdır hem de metodolojik sınırlılıklara sahiptir.
Bu çalışma, Bingöl ilinde yaşayan ve 10 yaş altı çocuğa sahip ailelerde Zazaca’nın kuşaklar arası aktarımını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın odak noktası, özellikle erken çocukluk döneminde dil aktarımının nasıl gerçekleştiğini ve ebeveynlerin bu süreçteki rolünü anlamaktır. Ayrıca çalışma, Zazaca’nın aile iletişimi, çalışma hayatı ve sosyal yaşamda ne ölçüde günlük kullanım alanı bulduğunu belirlemeyi hedeflemektedir. Araştırmada nicel araştırma yöntemi benimsenmiştir. Veriler, Bingöl merkez, ilçe ve köylerinde ikamet eden, anadili Zazaca olan ve en az bir çocuğu 10 yaşın altında bulunan 30-50 yaş arası 52 katılımcıdan (farklı sosyo-ekonomik ve eğitim düzeylerinden) toplanmıştır. Veri toplama araçı olarak, dil kullanımı ve katılımcıların demografik bilgilerini içeren bir anket kullanılmıştır. Nicel veriler istatistiksel analiz programı (SPSS) ile çözümlenmiştir.
Bulgulara göre, Zazaca günlük yaşamda hala aktif bir rol oynamasına rağmen, artık ana iletişim dili değildir ve belirli sosyal ortamlarla sınırlıdır. Mevcut eğilimler devam ederse, Zazaca yok olma riskiyle karşı karşıya kalmaktadır ve dilin sürdürülebilirliğini sağlamak için acil müdahale gerektiren çok boyutlu bir yaklaşım gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zazaca , Kuşaklararası Aktarım , Dil Tercihleri , Dil Kullanımı

MOTHER TONGUE OR MOTHER’S LANGUAGE? INTERGENERATIONAL TRANSMISSION OF ZAZAKİ

Öz

Language endangerment is a global concern that threatens a significant portion of the world’s languages, and intergenerational transmission is critical to the survival of a language. Recent studies indicate that the use of Zazaki is declining and that the language is endangered. However, existing research focusing on the intergenerational transmission of Zazaki is both limited in number and methodologically constrained.
This study aims to analyse the intergenerational transmission of Zazaki among families living in Bingöl Province with children under the age of 10. The focus of the research is to understand how language transmission occurs, particularly during early childhood, and the role of parents in this process. Additionally, the study aims to determine the extent to which Zazaki is used in daily life within family communication, working life, and social life. A quantitative research method was adopted in the study. Data were collected from 52 participants (aged 30-50) residing in the centre, districts and villages of Bingöl, whose native language is Zazaki and who have at least one child under the age of 10 (from different socio-economic and educational backgrounds). A questionnaire containing information on language use and participants’ demographic information was used as the data collection tool. Quantitative data were analysed using statistical analysis software (SPSS).
According to the findings, although Zazaki still plays an active role in daily life, it is no longer the primary language of communication and is limited to specific social contexts. If current trends continue, Zazaki faces the risk of extinction, and a multi-dimensional approach requiring urgent intervention is needed to ensure the sustainability of the language.

Anahtar Kelimeler

Zazaki , Intergenerational Transmission , Language Preferences , Language Use

Kaynakça

• Aldatmanz, N. G., (2020). Topluluk dillerinin kaybolması ve iletişim: Kırmancca (Zazaca) örneği, [Master dissertation]. Ankara University.
• Arslan, I. (2019). Zaza Dilinde Fiiller. Akademisyen Kitabevi.
• Austin, P., & Sallabank, J. (Eds.). (2011). The Cambridge handbook of endangered languages. Cambridge University Press.
• Brenzinger, M. (Ed.). (2007). Language diversity endangered (Vol. 181). Walter de Gruyter.
• Brenzinger, M., & de Graaf, T. (2006). Language documentation and maintenance. Encyclopedia of life support systems (EOLSS 6.20 B. 10.3), UNESCO. On-line at http://www. eolss. net/Sample-Chapters C, 4, 0-03.
• Brenzinger, M., & de Graaf, T. (2009). Documenting endangered languages and maintaining language diversity. In A. Sujoldzic (Ed.), Linguistic anthropology. Encyclopedia of life support systems (pp. 238–262). EOLSS Publishers/UNESCO.
• Bulukgiray, İ., & Kınsün, A. (2023). Dilde Sözcük Ölümü Bağlamında Zazacanın Yitik Kelimeleri. Lisaniyat Studies, (2), 55-76.
• Crystal, D. (2002). Language death. Cambridge university press.
• Eberhard, D., M., Gary F., S. & Charles D., F. (Eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the world. Twenty-fourth edition. Dallas, Texas: SIL International. https://www.ethnologue.com/.
• Eppler, E., & Benedikt, J. (2017). A perceptual dialectological approach to linguistic variation and spatial analysis of Kurdish varieties. Journal of Linguistic Geography, 5(2), 109-130. DOI:10.1017/CBO9780511783364.003
• Fishman, J. A. (1991). Reversing language shift: Theoretical and empirical foundations of assistance to threatened languages (Vol. 76). Multilingual matters.,
• Göç ve İnsani Yardım Vakfı (GİYAV). (2021). Türkiye’de Zazaca’nın Konuşulduğu Bölgelerde Dilin Kullanımı ve Geleceğe Dair Öngörüler Analiz Raporu. https://www.giyav.org.tr/icerik/detay/&c=turkiyede-zazacanin
• Keskin, M. (2011). Zazaca Üzerine Notlar. In Şükrü Aslan (Ed.), Herkesin Bildiği Sır: Dersim, İletişim.
• Lee, N. H., & Van Way, J. R. (2018). The language endangerment index. In Cataloguing the world's endangered languages (pp. 66-78). Routledge.
• Lewis, M. P., & Simons, G. F. (2010). Assessing endangerment: expanding Fishman’s GIDS. Revue roumaine de linguistique, 55(2), 103-120.
• Lewis, M. P., & Simons, G. F. (2017). Sustaining Language Use. SIL International.
• Moseley, C. (2012). The UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger: Context and Process. Unknown title. http://www.dspace.cam.ac.uk/handle/1810/243434.
• Namrova, G. (2023). Language endangerment. The case of Kalmyk language. [Master dissertation, Ca' Foscari University of Venice]. https://unitesi.unive.it/handle/20.500.14247/9640.
• Rawest Araştırma. (2019). Ebeveyn ve Çocuk Arasinda Ana Dilin Durumu Saha Araştirmasi Bulgulari. https://rawest.com.tr/wp-content/uploads/2020/02/Ebeveyn_Ana_Dil_Arastirmasi.pdf.
• Rehg, K. L., & Campbell, L. (Eds.). (2018). The Oxford handbook of endangered languages. Oxford University Press.
• Romaine, S. (2007). Preserving endangered languages. Language and linguistics compass, 1(1‐2), 115-132.
• Şanlı, E. (2022). The Potentials and Challenges of Zazaki Translation for Language Revitalisation. Kurdish Studies Archive: Vol. 10 No. 2 2022, 141. https://doi.org/10.58262/ks.v10i2.183.
• Thomason, S. G. (2015). Endangered languages: An introduction. Cambridge University Press.
• Varol, M. (2015). UNESCO’nun dil raporlarına göre Zazaca’nın durumu ve geleceği. Journal of Turkish Studies, 10(2), 997-1006. 10.7827/turkishstudies.7825.
• Werner, E. (2021). The Zaza People-A Dispersed Ethnicity. In Gültekin K. A. & Süvari C. Ç (Eds). The Ethno Culutural Others of Turkey: Contemporary Reflections, 121-145. Russian-Armenian University Press.
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS applied scientific research methods. Detay Publishing.