Sağlık Okuryazarlığı

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 79 - 92, 30.08.2022

Candan Aktaş Gül Kızıltan

Öz

Günümüzde bireyin bilgi düzeyini geliştirmede, hedeflerine ulaşmada, sosyal ve iş hayatındaki fonksiyonları devam ettirmede oldukça önemli bir faktör olan okuryazarlık problem çözerken yeteri kadar okuma, yazma, konuşma ve bilgiyi değerlendirme becerisi olarak tanımlanabilir. Günümüzde gelişen teknoloji ile ilk olarak okuma ve yazma şeklinde tanımlanan okuryazarlık kavramı sağlık okuryazarlığı, medya okuryazarlığı, beslenme okuryazarlığı, internet okuryazarlığı gibi birçok çeşit okuryazarlık ortaya çıkmasını sağlamıştır. Sağlık okuryazarlığı; bir hastaya tıbbi bir bilgi vermek istendiğinde, bireyin bu bilgiyi anlayıp, yorumlaması ve buna uygun davranış göstermesi olarak tanımlanabilir. Yetersiz ve sınırlı SOY düzeyi olan bireyler, yeterli SOY düzeyine sahip bireyler ile karşılaştırıldığında, gereksiz tetkik yaptırma oranlarının daha yüksek olduğu, hastane yatış sürelerinin uzadığı ve sonuçta gereksiz hastane masraflarının arttığı bilinmektedir. Sağlık okuryazarlık düzeyi yetersiz olan hastaların sağlık hizmetlerine ulaşmada ve sağlık bilgilerini anlamakta zorluklarla karşı karşıya kaldığı gösterilmiştir. Williams ve arkadaşlarının toplamda 2659 hasta ile yaptığı çalışmada yetersiz sağlık okuryazarlık düzeyini anadili ispanyolca olanlarda %41.9 olarak bulunurken anadili ingilizce olanlarda ise %12.5 olarak bulunmuştur. Çalışmada sonuç olarak ise sağlık bakım kalitesinin artması yeterli sağlık okuryazarlık düzeyi ile ilişkilendirilmiştir. Sağlığın korunmasındaki en önemli etmenlerden biri beslenmedir. Kişilerin sağlıklı besin seçimleri yaparak yiyecek hazırlamaları, sağlıklı beslenebilmeleri için beslenme okuryazarlığında yeterli düzeyde bilgi tutum ve beceriye sahip olmaları gerekmektedir. Bu bağlamda kısaca yeterli düzeyde beslenme okuryazarlığı, besinlerin üzerindeki etiketi okuyabilme ve yorumlayabilme becerisi, besin ögeleri ve grupları ile ilgili yeterli bilgi düzeyine sahip olma ve porsiyon kontrolünü yapabilmek için yeterli ölçüm becerisine sahip olma anlamına gelmektedir. Yapılan araştırmalarda yüksek eğitim ve sosyoekonomik düzeyin, erkeklere göre kadınların, orta yaş grubunun genç ve yaşlı nüfusa göre yüksek beslenme okuryazarlık düzeyi ile ilişkilendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okuryazarlık, sağlık okuryazarlığı, beslenme okuryazarlığı

Kaynakça

• Aihara, Y., Minai, J. (2011). Barriers and catalysts of nutrition literacy among elderly Japanese people. Health promotion international, 26, 421-431.
• Aktaş, N., Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve beslenme okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20, 146-153.
• Al Sayah, F., Williams, B. (2012). An integrated model of health literacy using diabetes as an exemplar. Canadian Journal of Diabetes, 36, 27-31.
• Alphan, T., E. (2013). Hastalıklarda Beslenme Tedavisi. 1. Baskı, Ankara, Hatipoğlu Yayınları.
• Aşıcı, M. (2009). Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(7), 9-26.
• Baker, D. W., Parker, R. M., Williams, M. V. ve Clark WS. (1998). Health literacy and the risk of hospital admission. Journal of General Internal Medicine. 13(12), 791-98.
• Basic Documents (2014). Forty-eighth edition, Italy, World Health Organization, 1- 21.
• Baysal, A. (2011). Beslenme. 13. Baskı, Ankara, Hatipoğlu Yayınları.
• Baysal A. (2012). Genel Beslenme. 14. Baskı, Ankara, Hatipoğlu Yayınları.
• Carbone, E. T., ve Zoellner, J. M. (2012). Nutrition and health literacy: a systematic review to inform nutrition research and practice. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 112(2), 254-265.
• Carrara, A., ve Schulz, P. (2018). The Role of Health Literacy in Predicting Adherence to Nutritional Recommendations: A Systematic Review. Patient Education and Counseling. 101, 16-24.
• Cesur, B., Koçoğlu, G., ve Sümer, H. (2015). Evaluation instrument of nutrition literacy on adults (EINLA) A validity and reliability study. Integr Food Nutr Metab. 2(3), 174-177.
• Cesur, B. (2014). Sivas İl Merkezi Yetişkin Nüfusta Beslenme Okuryazarlığı Durumu ve Yaşam Kalitesi ile İlişkisi. C.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Sivas.
• Cimbaro, M. A. (2008). Nutrition literacy: Towards a new conception for home economics education. U.B.C. Sciences of Art, Master Thesis, Vancouver. (Advisors: Dr. L. Peterat and Dr. M. G. Smith).
• Coffman, M. J., ve La-Rocque, S. (2012). Development and testing of the Spanish Nutrition Literacy Scale. Hispanic Health Care Int. 10(4), 168-174.
• Çiftçi, F. (2017). Bir Eğitim Aile Sağlığı Merkezine Kayıtlı 18-65 Yaş Bireylerin Sağlık Okuryazarlığı Durumunun Belirlenmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Bursa Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Bursa.
• Diamond, J. J. (2007). Development of a reliable and construct valid measure of nutritional literacy in adults. Nutr J. 6:5.
• Filiz, E. (2015). Sağlık Okuryazarlığının Gebelik ve Sağlık Algısı ile İlişkisi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Gibbs, H., ve Chapman-Novakofski, K. (2013). Establishing content validity for the nutrition literacy assesment instrument. Prev Chronic Dis. 10, 109.
• Gibbs, H. D., Ellerbeck, E. F., Befort, C., Gajewski, B., Kennett, A. R., Yu, Q., Christifano, D., ve Sullivan DK. (2016). Measuring Nutrition Literacy in Breast Cancer Patients: Development of a Novel Instrument. J Cancer Educ. 31(3), 493–499.
• Guttersrud, Ø., Dalane, J. Ø., ve Pettersen, S. (2014). Improving measurement in nutrition literacy research using Rasch modelling: Examining construct validity of stage-specific “critical nutrition literacy” scales. PHN, 17(4), 877-883.
• Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Türkiye’ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 1.Baskı, 2015.
• Keser A, Çıracıoğlu ED. “Sağlık ve Beslenme Okuryazarlığı”, Sağlık Okuryazarlığı, Eds. Yıldırım F, Keser A. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ankara, 2015, 39-59.
• Kurudayıoğlu, M. ve Tüzel, S. (2010). 21. Yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi. TÜBAR-XXVIII: 284-298.
• Malatyalı, İ., ve Biçer, E. (2018). Sağlık Okuryazarlık Düzeyinin Belirlenmesi ASHD, 17(2), 16-17.
• Nielsen, B., Panzer, A., ve Kindig, D. (2004). Health Literacy: A Prescription to End Confusion. Committee on Health Literacy. Institute of Medicine of The National Academies. The National Academies Press.
• Nutbeam, D., ve Kickbusch, I. (1998). Health promotion glossary. Health Promotion International. 13(4), 349-64.
• Ringland, E., Gifford, J., Denyer, G., ve Thai, D. (2016). Evaluation of an electronic tool to assess food label literacy in adult Australians: A pilot study. Nutr Diet. 73(5), 482-489.
• Sadeghi, S., Brooks, D., Stagg-Peterson, S., ve Goldstein, R. (2013). Growing awareness of the ımportance of health literacy in ındividuals with COPD. Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease. 10(1), 72-78. Sağlık ve Sosyal Hizmet Çalışanları Sendikası (2014). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması
• Sørensen, K., Van Den Broucke, S., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., ve diğ. (2012). Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health. 12(80), 1-13.
• Sorensen, K. (2015). Health Literacy. In: Wright JD. Editor. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. 2nd ed. Oxford: Elsevier; p. 653-656.
• Sönmez, B. (2009). Sağlık Okuryazarlığının Önemi. Antalya. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Spronk, I., Kullen, C., Burdon, C., & O’Connor, H. (2014). Relationship between nutrition knowledge and dietary intake. British Journal of Nutrition, 111(10), 1713 1726.doi:10.1017/s0007114514000087
• T.C Sağlık Bakanlığı. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite öğretmen el kitabı. Ankara, 2016
• Türkmen SA, Kalkan, Filiz E. Adolesan beslenme okuryazarlığı ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi 2017; 10: 1- 16.
• Vidgen, H. A., ve Gallegos, D. (2014). Defining food literacy and its components. Appetite 76:50-59.
• WHO, Healt promotion glossary, Geneva.
• Williams, M. V. (1995). Inadequate Functional Health Literacy Among Patients at Two Public Hospitals. JAMA: The Journal of the American Medical Association, 274(21), 1677. doi:10.1001/jama.1995.0353021003102
• Yuen, E. Y. N., Thomson, M., ve Gardiner, H. (2018). Measuring nutrition and food literacy in adults: a systematic review and appraisal of existing measurement tools. HLRP. 2(3), 134-160.