Kurmancî’de Tekîd [di]’sı

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 10, 47 - 74, 30.12.2019

Hayreddin Kızıl

Öz

[di] morfemî Kurmancî Kürtçesinde birbirinden farklı görevlerde kullanılmaktadır. Şimdiki zaman eki, edat, ayrıca bazı Kurmanc Kürtçesi ağızlarında tamlama eki olarak kullanılmaktadır. Aynı ek Klasik Kürt edebiyatında da kullanılmaktadır. Fakat Klasik Kürt Edebiyatı’nda özellikle Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn adlı eserinde tekid için kullanıldığı görülmektedir. Bu makalenin konusu [di]’nin tekid için kullanılmasıdır. Konunun amacı Kürdolog ve Klasik Kürt Edebiyatı uzmanlarının dikkatini sözkonusu [di]ya çekmektir. Bizce tekid [di]’sı dikkate alınırsa Klasik Kürt Edebiyatı daha iyi bir şekilde anlaşılacaktır. Konu için Kürtçe dilbilgisi çalışmaları, Kürtçe romanlar ve Kürtçe klasiklerden istifade edildi.

Anahtar Kelimeler

di, vurgu, sözcük, Klasik Kürt Edebiyatı

Kaynakça

• Acar, Hayrullah, Dîwana Şêx Ehmedê Feqîr, Metn û Lêkolîn, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2016.
• Aykaç, Yakup, Dîwana Hezîn (Metn, Lêkolîn û Fenheng), Teza Masterê Ya Neçapbûyî, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Kürt Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Bingöl 2015.
• Badıllı, Kemal, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri) Kürmançça Lehçesi), Ankara 1967
• Baqustanî, Mela ‘Eliyê, Dîwana Baqustanî, Metn û Lêkolîn: M. Zahir Ertekin, Weşanên Zanîngeha Soran, Bingöl 2017.
• ………………………., Sultan Şêxmûs, Metn û Lêkolîn: M. Zahir Ertekin, Weşanên Name, Stenbol 2018.
• Bateyî, Melayê, Mevlid-i Nebî, Weşanên Ayfa Basın, cih û dîroka çapê tune ye Bazîdî, Mela Mehmûdê, Cami’eya Risaleyan û Hikayetan Bi Zimanê Kurmancî, Amadekar: Ziya Avcı, Weşanên Lîs, İstanbul 2010.
• ……………………….., Mela Mehmûdê Bayezîdî, Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Lêkolîn: Jan Dost, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2010.
• Bedir-Xan, Celadet Alî, Elfabêya Kurdî Bingehên Gramera Kurmancî, Weşanên Nefelê, İstanbul 1998.
• Emîr Celadet Bedir Xan - Roger Lescot, Kürtçe Dilbilgisi (Kurmancî), Weşanên Dozê, İstanbul 2011.
• Bozarslan, M. Emin , Ferhenga Kurdî, Weşanên Deng, c.I, İstanbul 2011.
• ……………………, Ferhenga Kurdî , Weşanên Deng, c.II, İstanbul 2016.
• Cizîrî, Melayê, Dîwan, Amadekar: Selman Dilovan, Weşanên Nûbiharê, Stenbol 2012.
• Çağmar, M. Edip, Alıştırmalarla Nahiv Arapça Dilbilgisi, Ensar Neşriyat, İstanbul 2017.
• Dehqan, Mustefa, “Du helbestên Kurdî yên Mistefa Xan Beg”, Wergera Ji Îngilîzî: Mehmet Şirin Filiz, Nûbihar Kovara Çandî Hunerî Edebî, Hejmar: 137, Payîz 2016.
• Dêreşî, Se’îd, Dîwana Weda’î, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2012.
• Ertekin, M. Zahir, Mewlûda Mela ‘Eliyê Baqustanî Metn û Lêkolîn, Weşanên Zankoya Soran, Hewlêr 2017.
• Findikî, Seyid Eliyê, Dîwan, Weşanên Nûbiharê, Çapa 8em, İstanbul 2018.
• Gözeten, İbrahim, Mele Xelîlê Sêrtî û Berhema wî ya Nehcu’l-Enam (Metn û Lêkolîn), Teza Masterê Ya Neçapbûyî, Muş Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Kürt Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Muş 2015.
• Hekkarî, Perto Begê, Dîwan, Amadekar: Tehsîn Îbrahîm Doskî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2014.
• Heyderî, M. Emîn, Akidetul İman, dîrok û cihê çapê tune ye.
• Hezroyî, Mela Ebdulfettah, Dîwana Fethî, Berhevkirin: Tehsîn Îbrahîm Doskî, Latînîzekirin: M. Xalid Sadînî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2012.
• “Hinara Tajdîn: Min di 13-14 saliya xwe de dest bi nivîsarê kiriye!” Hevpeyvîn: Nihad Gültekin, Nûbihar, Bihar 2019, hejmar: 147.
• Hirorî, Newzad, “Behdînî û Kurmancî”, http://www.nefel.com/kolumnists/kolumnist_detail.asp?MemberNr=10&RubricNr=24&ArticleNr=1366 22/09/2016.
• Hîzanî, Selîmiyê, Yûsuf û Zuleyxa, Edîsyon-Krîtîk û Amadekar: Ayhan Tek, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2013.
• Jardine, Captain R. F., Bahdinan Kurmanji A Grammar of The Kurmanji of the Kurds of Mosul Division And Surrounding Districts Of Kurdistan, Baghdad 1922.
• Kardeşlik, M. Zahit, Mevlûd-i Şerif, cih û dema çapê tuneye.
• Kızılkaya, Muhsin, Kayıp Dîwan, Weşanên Îletişimê, İstanbul 2001.
• Liceyî, Mela Mihemedê, Dîwana Hadî, Amadekar: Tehsîn Îbrahîm Doskî, Latînîzekirin: M. Xalid Sadînî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2012.
• Muhammed, Hussein, Dengnasî Di Kurdî De, r.95. ji bo pirtûkê bnr https://zimannas.files.wordpress.com › 2016/08 › dengnasi1 05/10/2019.
• Qewlê Newala Sîseban, Amadekar û Tîpguhêz: Ahmet Demir, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2012.
• Seîdê Nûrsî, Bedîuzzeman, Ji Hemişkên Nivîsoka Ronahiyê, Wergêr: Muhemmed Zahidê gunehkar, Weşanxaneya Zehra, İstanbul 2016.
• el-Qoxî ed-Diyarbekrî, Ehmed Hilmî, Gulzara Hemûkan Şerha Nûbehara Biçûkan, Weşanên Diyarbakır Sözê, Diyarbakır, Dîroka çapê tuneye.
• Qesîdeyên Mala Seydayê Mele Es’edê Çoğreşî, Amadekar: Mele Muhemmedê Çoğreşî, Weşanên Mêrgemîr, İstanbul 2005
• Rhea, Samuel A., “Brief Grammar And Vocabulary Of The Kurdish Language Of The Hakari District”, Journal Of The American Oriental Society, Vol: X, 1872.
• Sadînî, M. Xalid, Mela Huseynê Bateyî Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2010.
• ………………….., Feqiyê Teyran, Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2010
• ………………….., Heyranokên Kurmancî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2011, r.32.
• Siwadî, Leyla û Mecnûn, Tîpderbasiya latînî: M. Reşit Irgat, Amadeyiya ji bo weşanê: Selman Dilovan, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 1999.
• Siyahpoş, Seyf-ul Milûk Bedî-ul Cemal, Amadekar: Bedirxan Amedî, Weşanên Nûbiharê, çapa duyem, İstanbul 2011.
• Sönmez, Nesim, Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî, Seyda Kitabevi, Diyarbakır 2018, r.277.
• Şemo, Ereb, Şivanê Kurmanca, Amadekar: Mistefa Aydogan, Weşanên Lîsê, Diyarbakır 2016
• Şemzînî, Miradxan, “Devoka Devera Şemzînan di nav Zaravayê Kurmancî de”, Nûbihar 144
• Tan, Samî, Rêzimana Kurmancî, Weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê, İstanbul 2011.
• …………., Nirxandineke Zimanzanî Li Ser Du Berhemên Biyanî yên Rêzimana Kurmancî, teza mastêrê ya neçapkirî, Zanîngeha Mardîn Artukluyê, Mardîn 2018.
• Tendurekî, Mela Zahirê, Dîwan, Amadekar: Mela Abdurrahman Biçici, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2007.
• Teremaxî, Mela Eliyê, Tesrîfa Teremaxî, Metn û Analîz: Merdan Newayî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2018.
• Tîrêj, Mewlûda Pêxember, Tîpguhêzî û Amadekarî: Dilawer Zengî, Weşanên Peywend, İstanbul 2015
• Xanî, Ehmedê, Mem û Zîn, Amadekar: Huseyn Şemrexî, Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2010.
• ………………., Mem û Zîn –Şîrove û Kurdiya Îro: Jan Dost, Weşanên Avestayê, İstanbul 2010.
• ………………., Newbehara Biçûkan, Navê Weşanxanê, cih û diroka çapê tuneye.
• ………………, Hemû Berhem, Weşanên Lîsê, İstanbul 2008.
• Yaşın, Abdullah, Kürt Filozofu Şeyh Ehmedê Xanî Hazretleri, Weşanên Lîsê, Ankara 2012.
• Yıldız, Ayhan, Hûnera Vegotina Bedew A Devkî û Nivîskî, 1, Weşanên Lorya, İstanbul 2017.
• …………….., “Referansên Gramera Kurdî di Edebîyata Devkî ya Gel da”, Dil Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar, Weşanên Mardin Artuklu Üniversitesi, Editor: M. Nesim Doru-Ömer Bozkurt, Mardin 2018, r.155-189.