Kürt Halk Hekimliği, Tedavi Yöntemleri ve Ocaklık Kültürü: Adıyaman Örneği

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 10, 75 - 100, 30.12.2019

Tekin Çifçi

Öz

İnsanoğlu, ilk çağlardan beri karşılaştığı sağlık problemlerini çözmek için farklı uygulamalara ve araçlara başvurmuştur. Bu uygulamaların bir kısmı dinsel iken bir kısmı da bitkisel, hayvansal veya madensel emlerin kullanımı biçiminde olmuştur. Adıyaman, tarihsel ve kültürel olarak zengin bir birikime sahiptir. Adıyaman’da, Kürtler arasında, “Dermanên Kurmancî” olarak ifade edilen Kürt halk hekimliği ve ocaklık kültürü önemli bir yer tutmaktadır. Adıyaman’da halk hekimliği, bu şehirde tıbbi emler ve inanışlar olmak üzere iki eksen üzerinde ilerlemektedir. Hastalıkların bir kısmı “Hekimê Kurmancî” denilen kişiler tarafından “Dermanên Kurmancî” olarak tabir edilen geleneksel uygulamalarla sağaltılmaktadır. Bazı hastalıkların tedavisinde ocaklar ve türbeler önemli yer tutmaktadır. Halk hekimliği uygulamaları doğum öncesi başlamakta ve ölüm sonrasına kadar devam etmektedir. Halk hekimleri ve ocaklılar, tedavilerde okuma, üfleme vb. yöntemlere başvurmaktadır. Son yıllarda sağlık alanındaki gelişmelere bağlı olarak halk hekimliği uygulamalarında azalma görülmekle beraber farklı biçimlerde tedavi ve uygulamalar devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kürt Halk hekimliği, hastalıklar, bitkilerle tedavi, Halk hekimliği

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, Orhan, Türkiye’de Doğumla İlgili İnanmaların Etimolojik Etüdü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1961.
• ALTUN, Erman, Türk Halkbilimi, Karahan Kitabevi, Adana 2011.
• ARSLAN, Miray, SÖZEN ŞAHNE, Bilge, ŞAR, Sevgi, “Dünya’daki Geleneksel Tedavi Sistemlerinden Örnekler: Genel Bir Bakış”, Lokman Hekim Dergisi, 2016;6(3), ss.100-105.
• ATICI, Elif, “Geçmişten Günümüze Egzama Tedavisi”, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği- Hukuku-Tarihi Dergisi, 2003 (11), ss.48-55.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1994.
• ÇAKMUR, Hülya, Çocuklukta Enfeksiyöz Diyare ve Dehidratasyon, Kafkas J Med, Sci, 2013;3(2), ss. 96–102.
• ÇEVİKCAN, Betül, KARA, Sadık, “Bel Fıtığı Hastalığı Bulunan Bireylerin Bel ve Karın Kası Fonksiyonlarının Elektromyografik Analizi”, Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Mühendisliği 12. Ulusal Kongresi ve Fuarı Bildirileri, Eskişehir 2017.
• ÇİFÇİ, Tekin, Adıyaman ve Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği (Baweriyên Gelêrî û Dermanê Kurmancî li Herêma Semsûrê), Doktora Tezi, Diyarbakır 2019.
• DUMAN, Rahmi, DUMAN, Reşit, Göz Kapağı ve Hastalıkları, Derman Tıbbi Yayıncılık, Ankara 2015.
• DUVARCI, Ayşe “Halk Hekimliğinde Ocaklar”, Millî Folklor, 1990 (2), s.34-38. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği, http: www.resmigazete. gov.tr, eskiler, 2014, 10, 20141027-3.htm ( 01.12.2018).
• GÖRGEN SATIR, Sever, “Muğla’da Halk Hekimliği”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara 1994.
• https://www.medicalpark.com.tr/ishal-nedir-belirti-ve-tedavi-yontemleri-nelerdir/hg-89 (25.10.2018)
• KALAFAT, Yaşar, “Türk Dünyası Tarih Çalışmalarında Halk İnançlarının Önemi”. Millî Folklor, 1999; 6(44), ss. 88-91.
• KANDEMİR, Fatih, “Halk İnançlarının Psiko-Sosyal Nedenleri ve Türkiye’deki Halk İnançlarının Tarihi Temelleri”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), 2016 (IX-I), ss. 97-114.
• KAPLAN, Doğan, “Kürtler ve Alevilik”, Kürtler 2 (Toplum, Din), Nida Yayınları, 1. Baskı İstanbul 2015, ss.259-263.
• KARADUMAN, Nedim, “Popüler Kültürün Oluşmasında ve Aktarılmasında Sosyal Medyanın Rolü”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XLIII, 2017 (2), ss. 7-27.
• KOÇ, Adem, “Şifa Ocaklarında Kozmogoninin Kültürel Sürekliliği”, Millî Folklor, 2016; 28 (109), ss.173-186.
• KÖKSAL, Gülden, GÖKMEN ÖZEL, Hülya, Bebek Beslenmesi, Sağlık Bakanlığı Yayınları, No: 726, 2. Baskı, Ankara 2012.
• KURUGÖL, Zafer, “Türkiye’de Boğmaca Epidemiyolojisi: Pekiştirme Aşı Dozları Gerekli mi?”, Çocuk Enfeksiyonları Dergisi, 2009 (3), ss.14-18.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgin Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Etüdü, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1966.
• RENÇBER, Fevzi, “Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013 (35), ss.159-170.
• RENÇBER, Fevzi, Hak Muhammed Ali Aşkı Adıyaman Alevileri, Gece Kitaplığı Yayınları, İkinci Baskı, Ankara 2016.
• SALTIK ÖZKAN, Tuba, “Geleneksel Tıpta İyileşmenin İnanç Boyutu Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar: Psikosomatik Tıp, Plasebo Etkisi ve Kuantum İyileşme”, Millî Folklor, 2012;24 (95), ss.307-314.
• SATIR, Sever Görgen, “Muğla’da Halk Hekimliği”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara 1994.
• SEVER, Mustafa, “Kırşehir Yöresinde Şifa Dağıtıcılar ve Sağaltım Uygulamaları”, VII. Milletlerarası Türk Halk Kongresi, Gaziantep, 27 Haziran-1Temmuz 2006.
• SEVER, Mustafa, “Türk Halk İnançlarında ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR), 2004 (XVI), ss.105-106.
• SEVER, Mustafa, Mersin ve Yakın Çevresi Halk İnançları ve Halk Hekimliği”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara 2001.
• ŞAR, Sevgi, “Anadolu’da Halk Hekimliği Uygulamaları”, Turkiye Klinikleri J Med Ethics 2005 (13), ss. 131-136.
• ŞAR, Sevgi, “İç Anadolu Bölgesi Halk İlaçları”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Gelenek, Görenek, İnançlar, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1987, ss.371-380.
• TANKER, Metin, SUCU, İkbal, “Ege Bölgesi Halk İlaçları”, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 1983; 3(1,2), ss.130-140.
• TOZLU, Necdet; FİDAN, Şükrü, “Adıyaman Folklorunda Halk Hekimliği’nin Ocaklık Geleneği ve Bazı Pratikler”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman Sempozyumu (8-10 Eylül 2006), İstanbul, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, 2008.
• TOZLU, Sümeyra, “Çorum İli Halk İnançları ve Halk Hekimliği”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Artvin Çoruh Üniversitesi SBE, Artvin 2017.
• UYAR, Akın, “Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bozok Üniversitesi SBE Türk Dili ve Edebiyatı AD, Yozgat 2013.
• h t t p s : / / a s i . s a g l i k . g o v . t r / l i s t e / 8 - k%C 4 % B 1 z a m%C 4 % B 1 k -hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nedir-belirtileri-nelerdir.html (Erişim tarihi: 12.12.2019)
• World Healt Organization, Traditional Medicine 2008, www.who.int/mediacentre/factsheets/fs134/en (17.05.2018)
• World Health Organization (WHO), Measles. http://www.who.intennewsroomfactsheets.detail.measles Erişim tarihi:25.01.2019.
• World Healt Organization, Traditional Medicine 2008, www.who.int/mediacentre/factsheets/fs134/en (17.05.2018)
• www.tdk.gov.tr, index.php?option=com_bts&arama (25.11.2018).
• www.tdk.gov.tr, index.php?option=com_bts&arama (25.11.2018).
• www.tuisag.com/yillik-is-kazalari-istatistikleri/Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu, 2016 İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları İstatistikleri, Ankara 2017.
• YAMAN, Ali, “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Dergisi, 2011 (60), ss.43-64.
• YARDIM, Nazan, ÇİPİL, Zekiye, VARDAR, Ceyhan, MOLLAHALİLOĞLU, Salih, “Türkiye İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları: 2000-2005 Yılları Ölüm Hızları”, Dicle Tıp Dergisi, 2007;34(4), ss. 264-271.
• YILMAZ, Şirin “Ulupamir Köyünde Halk İnançları ve Halk Hekimliği Uygulamaları”, Milli Folklor, 2016;28 (109), ss.187-200.
• YODER, Don “Halk Tıbbı”, (Çev. Sibel Yoğurtçuoğlu, Ayfer Gülüm), Folklora Doğru, 1975(43): ss. 23-31.