“Xwedanasî” di Berhemên Melayê Bateyî de

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 58 - 76, 25.12.2022

Şeyhmus Orkin

https://doi.org/10.56491/buydd.1196054

Öz

Xweda ku carinan ji bo şairan îlah û me‘bûd e carinan jî meşûqê heqîqî ye. Bê guman mijara nasîna Xweda di piranîya berhemên Edebîyata Kasîk de mijareka sereke ye. Her şairek li gorî zanîn, qudret û hîssiyata xwe bi Xweda re di nav têkilîyê de bûye û Xweda li gorî terz û uslûba xwe terîf kirîye. Digel vê ji bo ku piranîya şairên berê hem arif û hem aşiq û hem mela ne, ji xeyrê tecrubeyên xwe yên şexsî, di mijara mahîyeta Xwedanasîyê de behsa hinek usûlan jî kirine. Di derbarê fikre merîfeta şariên Tirk û mijara Xwedaşinasîya şairên Faris de hin xebat hatine kirin. Mela Huseynê Bateyî ku mewzu edebîyata dînî be di rêza ewil a şairên Kurdan de cih digire û di nêrîna şairekî ku ev qas berhemên navdar ên edebî-dînî nivîsîye de mahîyeta Xwedanasîyê bê guman balkêş e. Di vê xebatê de xwendevan, uslûba Xwedanasîya şairên Kurdan dikare muşahede bike lewra Mela Huseynê Bateyî di terza Feqîyê Teyran de helbest nivîsîye û di vê mijarê de ew, nimûneyek hêja ye ku di derbarê çarçoveya giştî ya Xwedanasîya helbestvanên Kurdan de jî fikr dide. Mela Huseynê Bateyî ku xusûsen bi sebeba “Mewlûdê” di çaxa me de bûye meşhûrtirîn şairê Kurd lê vekolînên li ser berhemên wî hê pir kêm in û berhemên wî ji gelek alîyan ve lazim e bên vekolîn. Di vê xebatê de pêşî mijara merîfetê hatîye terîf kirin û paşê jî di berhemên Mela Huseynê Bateyî de li ser Xweda û naskirina Xweda çi agahî û delîl hebin hatine tespit kirin û tehlîl kirin. Di encamê de hatîye dîtin ku Melayê Bateyî bi zimanekî sade û zelal mijara Xwedanasîyê di çarçoveyek mexsûsî û di terza xwe de îzah kirîye.

Anahtar Kelimeler

xwedanasî, merîfet, Melayê Bateyî

Kaynakça

• Aktaş, Mehmet Nurullah, “Molla Hüseyin Bateyî’nin Çalışmalarında Kur’an’ın Kaynaklığı Üzerine”, Şırnak Ünivresitesi İalhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 12, Cilt 6 , 2015/2, s. 151-171.
• Bateyî, Mela Huseynê, “Jiyan Berhem û Helbestên Wî”, (amd.), M. Xalid Sadînî, Nûbihar, Stenbol, 2013.
• ‘Ebbasî Munteẓirî, Leyla, Ferhadî, Nevazullah, “Berresîyê Eṣlê Me‘rifet ve Xudaşinasî Ez Dîdgahê Mewlana Der Mesnevî ve Muqayeseyê An Ba Cehanbînîyê Şebusterî Der Gulşenê Raz”, Feṣlnameyê Texeṣṣuṣîyê ‘Irfanîyê Islamî, Şomarê 35, Behar, 92, s. 161-183.
• ‘Elî Uwseṭ Esedî, “Xudaşinasîyê ‘Irfanîyê Mewlana Celaleddînê Belxî”, Feṣlnameyê Texeṣuṣîyê Edyan ve ‘Irfan, Şomare 26., Zimistan 89, s. 125-154.
• Çelebi, İlyas, “Sıfat”, DİA, C. 37, İstanbul, 2009, s.100-106.
• Kelâbâzî, “Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta‘arruf”, (amd.), Süleyman Uludağ, Derhag, İstanbul, 2013.
• Koca, Bülent Uğur, “İslam Eğitimi Perspektifinden Değerler Eğitiminde Özne Problemi”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 3, Cilt 8, 2020, s. 921-930.
• Öztürk, Mustafa, “Süleyman Çelebi ve Mela Huseynê Bateyî’nin Mevlidlerine Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Turkish Studies, Volume 13/5, Winter 2018, p. 389-418.
• Pekdoğru, Yakup, “Bir Bilgi Olarak Sûfîlerin Marifet Anlayışı”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı 47, 2021, s. 339-358.
• Reis, Bedriye, “Gazâlî’ye Göre Bir Bigi Kaynağı Olarak Marifet”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, Cilt 5, Bahar, 2017, s.1-40.
• Seccadî, Seyyîd Ce‘fer, Ferhengê Iṣṭilaḥat ve Te‘bîrâtê‘İrfanî, Tehorî, Tehran, 2004.
• Tosun, Türkan, “Uslûba Pesnê Pêxember Di Mewlûda Yekem a Kurdî De”, E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı 3, Cilt 11, Aralık 2019, s. 1507-1523.
• Yıldız, Reşit Rojdar, “Di Helbestên Melayê Bateyî De Evîn û Hez Kirin”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, Cilt 1, Kasım 2015, r. 183-193.