Bingöl Yöresi Zaza Sözlü Kültüründe Kalıplaşmış Sözler

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 77 - 95, 25.12.2022

Metin Çiftçi , Yusuf Aydoğdu

https://doi.org/10.56491/buydd.1203549

Öz

Kültür tarihinin önemli bir parçası olan ve her geçen gün değeri daha iyi anlaşılan sözlü kültür ve unsurları, bir toplumun yaşayan hafızası ve geleceğe taşınması gereken en önemli miraslarındandır. Değişen dünya, teknolojik gelişmeler, egemen dillerin baskınlığı vb. sebeplerden dolayı bazı dillerin konuşan sayısı her geçen gün azalmakta ve bu dillere ait sözlü kültür unsurları da unutulmaya yüz tutmaktadır.
Bu çalışma, yukarıda saydığımız özellikleri barındıran Zazacanın sözlü kültür unsurlarına odaklanmış bir saha araştırmasına dayanmaktadır. Bu saha araştırması ile sözlü kültür ürünlerinin sık kullanıldığı gündelik hayatta katılımlı gözlem ve görüşme yöntemleri ile kalıplaşmış sözler doğal ortamında kayıt altına alınmıştır. Görüşme sürecinde kaynak kişilere, bu sözlü kültür ürünleri ile ilgili önceden hazırlanmış ve doğaçlama sorular sorularak detaylı bilgiler elde edilmiştir. Dolayısıyla Zaza sözlü halk kültür ürünlerinden olan ve saha çalışmasıyla derlenen kalıplaşmış sözler, öncelikle tespit edilerek kayıt altına alınmış ve elde edilen bu verilerden yola çıkılarak bu kalıplaşmış sözlerin/ifadelerin terim anlamları, tanımları, bağlamları ve işlevleri incelemeye tabi tutularak Zaza sözlü kültür sahasına bir katkı sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zazaca, Kalıplaşmış Sözler, Sözlü Kültür

Kaynakça

• Aksan, D. (1987). Türkçenin Gücü. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2014). Anadilimizin Söz Denizinde (3.baskı). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alay, O. (1996). Kültür Dünyamızda Bingöl (2 baskı). Elâzığ: Üniversite Kitabevi.
• Aldatmaz, N. G. (2013). Folklorê Kirmancan (Zazayan/Kirdan/Dimilîyan) Ser o Cigêraşîyê. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü ABD, Mardin.
• Arslan, İ. (2013). Zaza Dilinde Partikeller. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7.
• Asna, B. (2014). Bingöl'de Zazaca Atasözlerinin Tahlili (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bingöl Üniversitesi, YDE. Bingöl.
• Ayyıldız, Z. (2013). Vatenên Verênanê Ma (Zazaca Atasözleri ve Deyimler). Şanlıurfa: Elif Matbaası.
• Bukan, İ. (2015). Zazaca Atasözleri ve Özlü Sözler. İstanbul: Fam Yayınları.
• Bulut, S. (2012). Anadolu Ağızlarında Kalıp Sözler ve Kullanım Özellikleri. Ordu. Mayıs 11, 2021 tarihinde alındı.
• Dini Terimler Sözlüğü (2009). Millî Eğitim Bakanlığı. Ankara.
• Düzgün, M. & M. C. vd. (1992). Dêrsım de Diwayi, Qese Pi-Kalıkan, Erf u Mecazi, Çıbenoki, Xeletnayêni. Berhem Yayınevi.
• Ekici, M. (2015). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri (6 b.). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Erdoğmuş, H. (2018). Dara Hênî (Cografya, Sanikî, Meseleyî, Vateyî Verînan). Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Ersoz, U. F. (2017). Vervate. İstanbul: Weşanên J&J.
• Gedik, A. (2004). Gimgim Zerreyê Ma De. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Gökdayı, H. (2008). Türkçede kalıp sözler. Bilig, (44), 89-110.
• Gökdayı, H. (2020). Türkçede Kalıp Sözler (3.baskı). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Keskin, A. (2018). Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler)
• Ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi SBE, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, İzmir.
• Kula, O. B. (1996). “Dilin kültürelliği ya da kültürün dilselliği”. Bilim ve Ütopya.
• Lezgîn, R. (2005). Ferhengê Îdyomanê Kurdkî (Kirmanckî-Zazakî). Îstanbul: weşanxaneyê Vateyî.
• Malmîsanij, M. (2000). Folklorê Ma Ra Çend Numûney. İstanbul: Berdan Matbaacılık.
• Malmisanıj. (1992). Zazaca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Deng Yayınları.
• Özcan, M. (1992). Dersim (Zaza) Atasözleri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Pırnaz, A. (2019). Kahramanmaraş Halk Kültüründe Kalıp Sözler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD.
• Samuk, H. (2018). Servi Bölgesi Folkloru. 92-93. Bingöl. Ocak 28, 2022 tarihinde alındı.
• Seçilmek, K. (2018). Edebîyatê Fekkî Yê Kirmanckî (Zazakî) Yê Mintiqaya Sêwregi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü ABD, Mardin.
• Selcan, Z. (2013). Qese u Qesê Virênu, Leksîkon. Dêrsim: Tunceli Üniversitesi .
• Septioğlu, P. (2019). Qerebegan: Tarîx, Kultur, Coxrafya. İstanbul: Weşanxaneyê Peywend.
• Wray, Alison. (2002). Formulaic Language and the Lexicon. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yıldırım, K. (2012). Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimûneyî. Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü Yayınları.