Danasîna Destxetên Berhemên Elmas Xanê Kendûleyî

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 96 - 116, 25.12.2022

Semih Gezer , Abdullah Kıran

https://doi.org/10.56491/buydd.1204035

Öz

Elmas Xan-i Kendûleyî 1706 yılında Kirmanşah şehrine bağlı Kendûle köyünde dünyaya gelmiştir. Elmas Xan, 18. yüzyılın Klasik Kürt Edebiyatı şairlerinden olup Havramî lehçesi ile çok sayıda eser vermiştir. Mesnevi tarzında yazdığı eserlerinde klasik çerçeveyi kırıp şekil olarak mesnevi olmasına rağmen aruz yerine hece veznini tercih etmiştir. Eserlerini, konu açısından iki başlık altında değerlendirmek mümkündür. Bu eserlerden Hüsrev ü Şîrîn, Hurşid ve Hıreman, Ferhad ü Şîrîn, Bijen ü Menije, Behram ü Gülendam lirik mesneviler olarak ikili aşk bağlamında örnek verilebilir. Söz konusu şairin epik mesnevileri ise Nadirname, Siyaveşname, Rustem ü Zünûn, Heft Leşker, Mûş ü Gurbe, Şahname-yi Kürdî olarak karşımıza çıkmaktadır. Şairin hayatının ele alındığı bu çalışmada onun eserlerinin el yazmaları ve bunların farklı nüshaları tanıtılmıştır. İran ve Avrupa kütüphanelerinden mezkûr şairin eserlerinin dijital el yazmaları bu çalışmanın temel kaynaklarındandır. Bahsi geçen nüshalar şairle ilgili yapılacak çalışmalarda büyük katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada şairin Nadirname, Siyaveşname, Heft Leşker, Mûş ü Gurbe, Hüsrev ü Şîrîn, Hurşid ve Hıreman, Ferhad ü Şîrîn ve Haver Zemin eserlerinin el yazma nüshaları tanıtılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Elmas Xan-i Kendûleyî, Mûş û Gurbe, Şahname-yi Kurdî, Kürt Edebiyatı (Havramî), el yazma, mesnevi.

Anahtar Kelimeler

Elmas Xanê Kendûleyî, Nadirname, Destxet, Şahnameya Kurdî, Edebiyata Kurdî (Hewramî)

Kaynakça

• Atabegî, Perwîz. (1384). Kulliyatê Mewlana Nîzameddîn ‘Ubeydê Zakanî, Tehran: Neşrê Zewwar.
• Begzade, Xelîl. (1394). Siyaveşnameya Elmas Xanê Kendûleyî Kêrmanşahî, Tehran: Neşrê Yardaniş.
• Borekeyî, Sedîq Sefîzade. (1380). Daîretu’l- Mu‘arîfê Kurdî, Tehran: Neşrê Pelîkan.
• Borekeyî, Sedîq Sefîzade. (2008). Mêjûy Wêjey Kurdî, c. II, Hewlêr: Aras.
• Edway, Mezher. (1394). Do Rêsaleê Tarîxî û Edebî Horamî (Ez Dowranê Efşariyê û Qacariyê): Gorbê û Mûşê Horamî û Tehdîd Merzê Merîvan ve Horeman, Tehran: Neşrê Îhsan.
• Edway, Mezher. (1391). Gotara Gorbê û Mûş, Peyamê Beharistan, c. 2, sal 5/ 18 Zivistan.
• Gocerî, Emîn. (1373). Şîrîn û Ferhadê Elmas Xanê Kendûleyî, Qom: Neşrê Sîna.
• Goderzî, Siyaveş. (2012). Şahnameya Elmas Xanê Kendûleyî: Dastanî Rustem û Zorab, Hewlêr: Neşrê Aras.
• Huseynî, Seyyid Arman. (1397). Dîwana Elmas Xanê Kendûleyî, Kêrmanşah: Neşrê Serane.
• Hemîdiyan, Seʿîd. (1387). Leylî û Mecnûna Nîzamê Gencewî, Tehran: Neşrê Qetrê 49.
• ‘Izetîzade, Ferhad; Qenberî, Mesʿûd. (2010). Xurşîd û Xawera Elmas Xanê Kendûleyî, Kêrmanşah:
• Rûhanî, Babe Şêx Merdoxê. (2011). Mêjûy Nawdaranî Kurd: ‘Arifan, Zanayan, Wêjewanan, Şa‘îran, (wrg. Macid Merdox Rahanî), c.I, Hewlêr: Edkedîmyay Kurdî.
• Rûhanî, Baba Merdûx. (1390). Tarxî Meşahîrê Kord, c. I, III, Tehran: Nesrê Sêrûş.
• Sebzewarî, Riza Mustefewî. (1375). Mêrh û Muşteriya Mewlana Şemseddîn Muhemmed ‘îsarê Tebrîzî: ‘Işqname, Tehran: întîşaratê Danişgahê ‘Elame Teba Tebayî.
• Siyahpoş. (2011). Seyf-ul Milûk û Bedî-ul Cemal, amd. Bedîrxan Amedî, İstanbul: Nûbihar.
• Sultanî, Muhemmed Elî. (1374). Coxrafyay Tarîxî û Tarîxê Mufesselê Kêrmanşah, Tehran: Neşrê Huma.
• Sultanî, Muhemmed Elî. (1384). Hedîqeyê Sultanî, Tehran: Neşrê Seha.
• Şerefkendî, Ebdu’r-Rehman. (1371). Henbane Borîne: Ferhengê Farisî-Kurdî, Tehran: Sêrûş.
• Xeznedar, Marif. (2001). Mêjûy Edêbedî Kurdî c.II, Hewlêr: Çapxaney Wezaretî Perwerde.
• Qeredaxî, Muhemmed ‘Elî. (2011). Keşkulî Kelepûrî Edebî Kurdî, c. IIV, Hewlêr: Aras.
• Tewahudî, Kelimullah. (1384) (Kanîmal), Nadir Sahibqiran, Hewlêr: Neşrê Jiyan.
• Yezdanpenah, Mecîd. (1384). Rustem û Zunûna Elmas Xanê Kendûleyî, Kêrmanşah: Neşrê Çeşmey Huner û Daniş.
• Zerînkûb, ‘Ebdu’l-Huseyn. (1382). Neqdê Edebî, c. IIV, Tehran: Neşrê Emîr Kebîr.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (b.t.). Nadirname, Staatsbibliothek zu Berlin, Hs. or. 9775.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (1914). Şêrîn û Ferhad, Staatsbibliothek zu Berlin, Hs. or. 9777.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (b.t.). Xurşîd û Xawer, Edmonds’s Collection, IX. 2. Kurd.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (1825). Xusrew û Şêrîn, Staatsbibliothek zu Berlin,Patermann II Nachtrag 13.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (1915). Xawer Zemîn, Staatsbibliothek zu Berlin, Hs. or. 9778.
• Kendûleyî, Elmas Xan. (b.t.) Xusrewû Şêrîn, Denmark, cod. Pers. add. 54. 9777.