Qewm, Welat û Bajar di Dîwana Melayê Cizîrî da

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 18, 47 - 63, 25.12.2023

M. Zahir Ertekin , Müslih Sezer

https://doi.org/10.56491/buydd.1377087

Öz

Edebiyat, ji aliyê pêşketinê ve neynika gelan e. Remz û îşaretên çand û medeni-
yeta gelan di nêv cihana edebiyatê de cih digirin. Vê remz û îşaretê di edebiyata
klasîk de, herî zêde dîwan bi kar tînin û ji ber vê yekê, yek ji wan keresteyên
giring yê edebiyata klasîk dîwan in. Nîşanên destkeftiyên maddî û me’newî yên
çand û medeniyetekî di wan dîwanan da mewcûd in. Dîwana Melayê Cizîrî jî,
yek ji wan dîwanan e ku nîşaneyên asta pêşketina edebiyatê û nimuneyên dest-
keftinê yên dewlemendiya çand û medeniyeta kurdan, di nêv dîwana Cizîrî da,
dikarin bêne dîtin. Dîwana Melayê Cizîrî hem ji ber asta xwe ya edebî hem huner
û mehareta Melayî û hem jî ji aliyê dewlemendiya naveroka xwe ve hêjayî gelek
lêkolînan e. Dema em li naveroka Dîwanê dinêrin têgeh û termînolojiya bikarhatî,
nav, kes û cihên Dîwanê sehayeke firawan ya lêkolînê datîne ber me. Ji ber van
hokarên navhatî, ev xebat, di Dîwana Melayê Cizîrî de li qewm, welat û bajaran
digere û berî dide giringiya van navan û cihê wan yê di edebiyata klasîk de. Her-
wiha keşfa wateya van navan ya mecazî û temsîlî di Dîwana Melayî de armance-
ke din ya vê nivîsarê ye.

Anahtar Kelimeler

Edebıyata Kurdî ya Klasîk , Melayê Cizîrî , Dîwana Melayê Cizîrî

Melaye Ciziri Divanında Halk, Ülke ve Şehirler

Öz

Edebiyat, ji aliyê pêşketinê ve neynika gelan e. Remz û îşaretên çand û medeniyeta gelan di nêv cihana edebiyatê de cih digirin. Di edebiyata klasîk da, vê wezîfeyê, herî zêde dîwan bi kar tînin û ji ber vê yekê, yek ji wan keresteyên girîng yê edebiyata klasîk dîwan in. Nîşanên destkeftiyên maddî û me’newî yên çand û medeniyetekî di wan dîwanan da mewcûd in. Dîwana Melayê Cizîrî jî, yek ji wan dîwanan e ku nîşaneyên asta pêşketina edebiyatê û nimuneyên destkeftinê yên dewlemendiya çand û medeniyeta Kurdan, di nêv dîwana Cizîrî da, dikarin bêne dîtin.
Dîwana Melayê Cizîrî hem ji ber asta xwe ya edebî hem huner û mahareta Melayî û hem jî ji aliyê dewlemendiya naveroka xwe ve layîqê gelek lêkolînan e. Dema em li naveroka Dîwanê dinêrin têgeh û termînolojiya bikarhatî, nav, kes û cihên Dîwanê sehayeke firawan ya lêkolînê datîne ber me. Ji ber van hokarên navhatî, ev xebat, di Dîwana Melayê Cizîrî de li qewm, welat û bajaran digere û berî dide giringiya van navan û cihê wan yê di edebiyata klasik de. Herwiha keşfa wateya van navan ya mecazî û temsîlî di Dîwana Melayî de armanceke din ya vê nivîsarê ye.

Anahtar Kelimeler

Melayê Cizîrî , Dîwan , Edebiyata Tesewwifê , Çavkaniyên Hizrî yên Dîwana Melayê Cizîrî

Kaynakça

• AYKAÇ, Yakup, Miks: Navendeke Dîrokî,‘Ilmî, Tesewufî û Edebî. The Journal of Mesopotamian Studies, 2022, 7.1: 67-102.
• BOZARSLAN, Mehmet Emin, Tarihteki İlk Türkçe Ansiklopedide Kürdistan ve Kürdler, Deng Yayınları, İstanbul 2001.
• CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatının Kaynakları, Akıl Fikir Yay, İstanbul 2018.
• CIZÎRÎ, Mela Ebdusselamê, Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, (Wer. Jan Dost), Weşanên Dara, Diyarbakır 2018.
• DOSKÎ, Mihemed Emîn, Şîrovekirina Dîwana Melayê Cizîrî, Weşanên Spîrêz, Duhok 2007.
• DOSKÎ, Tehsîn Îbrahîm, Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Weşanên Komelgeha Ferhengî ya Ehmedê Xanî, Soran, 2018.
• ERGÜN, Zülküf, Di Peydabûna Edebiyata Kurdî ya li Cizîra Botan de Karîgeriya Bajarvaniyê, Teza Lisansa Bilind, Zaningeha Mardin Artuklu, Mêrdin, 2012.
• FINDIKÎ, Seyid Eliyê, Dîwan, Weşanê Nûbiharê, , İstanbul 1999.
• HOLTON, R. J., Kentler, Kapitalizm ve Uygarlık, Wergêr: Ruşen Keleş, İmge Kitabevi, Çapa Yekem, Ankara, 1999.
• IŞIK, İbrahîm S., Kürtler, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2013.
• ÎZADY, Mehrdad R., Kürtler, Doz Yayınları, İstanbul 2004.
• MELAYÊ CIZÎRÎ, Dîwan, (Amd. Emîn Narozî), Avesta, Stembol 2012.
• MELAYÊ CIZÎRÎ, Dîwan, (Amd. Tahsîn Îbrahîm Doskî), Nûbihar Yayınları, İstanbul 2019.
• MEYDAN LAOURAUSSE, Sabah Gazetesi Yayınları.
• MUHAMMEDOĞLU, Aliyev Salih, “Derbend”, DİA, c. 9, İstanbul r 1994, r. 164-166.
• QUR’ANA PÎROZ, Kurdî-Tirkî, Meala wê ya Îcmalî, (Wer. Abdulkerim Bingöl-Muhammed H. Feyzi), Tenvir Neşriyat, İstanbul 2009.
• ŞEREFKENDÎ, Ebdurrehman (Hejar), Ferhenga Kurdî-Farisî, Weşanên Surûş, Tehran 1388/1967.
• TEK, Ayhan, Melayê Cizîrî (Jiyan û Tesîra Edebî, Şerha Xezelên Bijartî), Weşanên Nûbiharê, İstanbul 2019.
• TURAN, Abdulbaki, Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2010.
• YÖYLER, Celalettin, Şîroveya Dîwana Melayê Cizîrî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol 2006.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı, İstanbul 2012.
• YAHEQQÎ, M. C. (1386/2007). Ferhengê Esatîr ve Dastanwareha der Edebîyatê Farsî. Tehran: Ferhengê Moesir.
• ZEKÎ BEG, Mihemed Emîn, Dîroka Kurd û Kurdistanê, (Werg. Ziya Avcı), Weşanên Avestayê, Çapa Duyem, İstanbul 2012.
• ZIVINGÎ Mela Ehmedê (2013). Gerdeniya Gewherî/Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, (Wer. Emîn Naruzî), Weşanên Avesta, İstanbul 2013.
• Xalên Ansîklopedîk BİLGİLİ, Ali Sinan, “Tebriz”, DİA, c. 40, İstanbul 2011, r. 219-222. ÇETİN, Osman, “Horasan”, DİA, c. 18, İstanbul 1998, r. 234-241. DURSUN, Davut, “Etiyopya”, DİA, c. 11, İstanbul 1995, r. 488-491. GÖRGÜN, Hilal, “Mısır”, DİA, c. 29, Ankara 2004, r. 555-557. KONUKÇU, Enver, “Gazne”, DİA, c. 13, İstanbul 1996, , r. 479-480. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Şîraz”, DİA, c. 39, İstanbul 2010, r. 182-184. SÜMER Faruk, “Kaçarlar”, DİA, c. 24, İstanbul 2001, r. 51-53.