Folklor: Lêkolînek li ser Pênase, Pêşketin û Têkilîya wê bi Modernîteyê re

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 19, 7 - 15, 29.06.2024

Hasan Filitoğlu

https://doi.org/10.56491/buydd.1382189

Öz

Ev gotar behsa pênasekirin, geşepêdan û pêwendîya folklorê bi modernîteyê re dike. Her çiqas folklor bi çanda civakê re girêdayî ye û cureyên vegotinên gelêrî yên wekî çirok, stran, gotinên pêşîyan, nifir û yên din di nava xwe de dihewîne jî, di heman demê de gîyanê miletekî jî îfade dike. Lewre bandora folklorê li ser çanda civakê kûr û cihêreng e. Ew bi guhertina şert û mercên civakî re kirasên xwe diguherîne û bi demê re xwe diguncîne.
Pêvajoyên dîrokî yên ku di tevahiya gotarê de hatine vekolîn nîşan didin folklor diyardeyek qewiye û ji ber faktorên wekî nûjenbûn, konjektûrel û danûstendinên di nava gelên ji hev cûda de, pêşketiye û guheriye.
Ev gotar tevî ku analîz û pênaseyên der barê folklorê de bihev tof kirîye, balê dikşîne ser wê yekê ku ka folklor di dewrana dîrokê de çawa guherîye, wê bandoreke çawa li modernîteyê kirîye û di çarçoveya çandî de cihê xwe bi çi awayî dihewîne.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Edebîyata Gelêrî, Zanista Civakî, Îdeolojîya Neteweyî, Hûnera Devkî

Folklor: Tanım, Gelişim ve Moderniteyle İlişkisi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu makalede folklorun tanımı, gelişimi ve modernite ile bağlantısı ele alınmaktadır. Folklor, toplumun kültürüyle ilgili olup hikâye, şarkı, atasözleri, beddualar vb. içermesinin yanı sıra aynı zamanda bir milletin ruhunu da ifade eder. Çünkü folklorun toplum kültürü üzerindeki etkisi derin ve çeşitlidir. Toplumsal koşulların değişmesiyle birlikte folklor kıyafetlerini de değiştirir ve zamanla uyum sağlar. Bu makale, folklorun analiz ve tanımları ile birlikte, folklorun tarihin akışı içinde nasıl değiştiğine, moderniteyi nasıl etkilediğine ve kültürel bağlamda nasıl kendine yer bulduğuna dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Halk Edebiyati, Toplum Bilimi, Milli Ideoloji, Sozlu Sanat

Etik Beyan

Bu makale 2020 yılında Profesör M. Zahir Ertekin danışmanlığında hazırlanan "Hemanên folklorîk di romanên Eliyê Evdirehman de' " adlı Master tezinin bir parçasıdır. Bu makale için yeniden düzenlenip hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Alan Dundes, ‘‘Folklor Nedir’’, Kovara Milli Folklor, Wer. Gülay AYDIN, 2005, h. 65, r. 127-129
• Alan Dundes, Folkor Nedir, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Wer. M. Öcal OĞUZ-Selcan GÜRÇAYIR, Weşanxaneya Geleneksel, 2010, Ankara
• Avdo Karataş, ‘‘Folklor û Afirandina Çanda Niviskî’’, Kovara The Journal of Mezopotamian Studies, Zivistan, s. 2017, r. 33-52
• Ayşenur Nazlı Özyurt, Ziya Gökalp’ın Halk Bilimi Çalışmalarındaki Yeri, Teza neçapbûyî, Ankara 2008
• Bedran Hikmet, Teorîyên Folklorê, Weşanxaneya Lîs, Amed 2016
• Celadet Alî Bedirxan, ‘‘Armanc, Awayê Xebat û Nivîsandina Hawarê’’ Kovara Hawar j:1, Şam, 1923
• Celadet Alî Bedirxan, ‘‘Ferhengok’’, Kovara Hawar j. 30, Şam 1941
• Dîlawer Zeraq, “Wek Mîrateya Neteweyî Folklor û Kovara Jînê”, Kovara Zarema, h. 8, Diyarbakir 2016
• Ebubekir Gören, Di Romanên Erebê Şemo De Folkora Kurdî, (Teza neçapbûyî), Mardin 2013
• Francis Le Utley, ‘‘Folklorun Tanımı’’, Wer. Saltık Özkan, Kovara Milli Folklor, s. 2005, h. 65, r. 130-136
• Jan Assman, Kültürel Bellek, Wer. Ayşe Tekin, Weşanxaneya Ayrıntı, İstanbul 2018
• M. Zahir Ertekin, ‘‘Du Deng û Yek Reng Di Kurdî De: Dengbêjî û Qesîdebêjî‘’, Sempozyûma Navnetewî ya Dengbêj û Çanda Dengbêjan, 2019, r. 605-635
• Metin Ekinci, Halk Bilgisi Folkor Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Weşanxaneya Geleneksel, 2007
• Nail Tan, ‘‘Türkiye’de Halk Bilimi Çalışmalarının 100. Yılını Kutlarken’’, Kovara Folkor ve Edebiyat, cilt: 19, h.75, 2013/3, r. 237-243
• Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Folkloru, Weşanxaneya Gerçek, Ankara, 1997
• Ramazan Pertev, Folklor û Nasnameya Kurdî ya Neteweyî, Weşanxaneya Avesta, 2018, Îstanbul
• Ramazan Pertev, Ji Destpêkê Heta Niha Folklora Kurdî, Weşanxaneya Avesta, İstanbul 2018
• Ramazan Pertev, Zarok û Çîrok, Destpêka Pedagojiya Kurdî, Weşanên Doz, İstanbul 2009
• Remezan Alan, Li Dor Texeyyûlên Berê Rêçên Îroyîn - Folklor û Roman-, Weşanxaneya Peywend, İstanbul 2013
• Richard M. Dorson, Folklor û Teoriyên Folklorê yên Îroyîn, Wer. Necat Keskin, Weşanxaneya Avesta, Istanbul, 2017
• Sedat Veyis Örnek, Türk Halk Bilimi, Weşanxaneya İş Bankası, Ankara 1977
• Süheyla Sarıtaş, ‘‘Halk Bilimine Giriş’’,
• www.acikders.org.tr/pluginfile.php/2512/mod_resource/content/2/Hafta_3.pdf, 13.12.2018
• Tekin Çifçi, Di Kilamên Evînî Yên Dengbêjan De Temaya Jinê: Kilam û Jin, Weşanxaneya Nûbihar, s. 2014
• Vladimir Propp, Folklor, Teori ve Tarih, Wer. Necdet Hasgül - Tolga Tanyel, Weşanên Avesta, İstanbul 1999
• William Bascom, ‘‘Halkbilimi, Sözlü Sanat ve Kültür’’ Wer. Nilgün Aytuzlar, Kovara Milli Folklor s. 2004, h. 63, r. 86-97
• Yıldırım Kadri / Pertev Ramazan, / Aslan Mustafa, Ji Destpêkê Heta Niha Folklora Kurdî, Weşanxaneya Zanîngeha Mardin, İstanbul, 2013
• Yuri M. Sokolov, Folklor: Tarih ve Kuram, Wer. Yerke Özer, Weşanxaneya Geleneksel, Ankara, 2009