Yekemîn Încîla Kurdiya Kurmancî û Hin Taybetmendiyên wê

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 19, 16 - 31, 29.06.2024

İlyas Sayım M. Zahir Ertekin

https://doi.org/10.56491/buydd.1413575

Öz

Încîl, ji aliyê bawermendên xwe ve wekî metneke pîroz tê hesibandin û bi vê taybetîya xwe di tevahiya dîrokê de bûye bingeha mîsyona teblîxê ya belavker û her wiha ji mêj ve bi gelek zimanên cîhanê hatiye tercumekirin. Hin ziman cara ewil bi wergera Încîlê bûne zimanekî nivîskî û di hin zimanan de her çiqas berê berhemên menzûm hebin jî pexşanên pêşî bi saya wergera metnên pîroz peyda bûne. Tradîsyon û pêvajoya pêşveçûnê ya wergerên Încîlê di her zimanekî de cuda ye û tevkarî, bandor, nîqaş û reaksiyonên cûr bi cûr li hemberî wan, mijarên hêjayî lêkolînê ne. Ji xeynî vê perspektîfa dîrokî û teolojîk, tê dîtin ku Încîl ji ber ku metneke bihecm e, di nav xwe de gelek malzemeyên zimanî dihewîne. Ev taybetî gelek caran ji bo lêkolînên zimannasiyê jî dibin bingeh. Lewra dengnasî, hevoksazî,, watesazîyê, ferhengnasî, wergernasî û gelek qadên din ên lenguîstîkê dikarin li ser metna behskirî usûlên xwe yên taybet tetbîq bikin. Ev xebat li ser metnên Încîlê hatiye kirin û bi serdema Împeratoriya Osmanî û berhemên bi albabeya ermenîkî sînordar e, û di vê çarçoveyê de pêşketina Încîlê ya bi kurmancî hatiye lêkolînkirin. Di xebatê de hin taybetmendiyên zimanî yên ku di nusxeya tam a sala 1872an de tên dîtin, bêyî ku li gorî pîvanên îroyîn ên rêzimana standart bên nirxandin, yanî di dewr û konteksa xwe ya xusûsî de hatine pêşkêş kirin. Ji xeynî vê yekê di derbarê naveroka berhemên din ên ku bi herfên ermenîkî hatine nivîsandin de, û li ser mentiqê lîteratura kurdî ya ku bi alfabeya ermenîkî hatiye afirandin û sedema pêwîstîya metnên bi vî şiklî, agahî hatine dayîn û şirove hatine kirin.

Anahtar Kelimeler

Încîl, Werger, Kurmancî, Alfabeya Ermenî

YEKEMÎN ÎNCÎLA KURDIYA KURMANCÎ Û HIN TAYBETMENDIYÊN WÊ

Öz

Încîl, ji aliyê bawermendên xwe ve wekî metneke pîroz tê qebûlkirin. Bi vê taybetiya xwe hertim bûye bingeha mîsyona teblîxê ya belavker û herwiha ji mêj ve li gelek zimanên cîhanê hatiye tercumekirin. Hin ziman cara ewil bi wergera Încîlê bûne zimanekî nivîskî û di hin zimanan de herçiqas berê berhemên menzûm hebin jî pexşanên pêşîn bi saya wergera metnên pîroz peyda bûne. Tradîsyon û pêvajoya pêşveçûnê ya wergerên Încîlê di her zimanekî de cuda ne û tevkarî, bandor, nîqaş û reaksiyonên curbicur li hemberî wan, mijarên hêjayî lêkolînê ne. Xeyn ji vê perspektîfa dîrokî û teolojîk, tê dîtin ku ji ber ku Încîl metneke bihecm e, di nav xwe de gelek malzemeyên zimanî dihewîne. Ev taybetî dikare ji bo lêkolînên zimannasiyê jî bibe bingeh. Lewra dengnasî, hevoksazî, watesazî, ferhengnasî, wergernasî û gelek qadên din ên lînguîstîkê dikarin li ser metna behskirî usûlên xwe yên taybet tetbîq bikin. Ev xebat li ser wergera Încîlê ya ewil ya bêkêmasî hatiye kirin û hin taybetmendiyên zimanî yên ku di nusxeya tam a sala 1872yan de tên dîtin hatine nirxandin. Taybetîyên vê berhemê bêyî ku li gorî pîvanên îroyîn ên rêzimana standart bên nirxandin, li gor dewr û konteksa xwe ya xusûsî hatine pêşkêşkirin. Xeyn ji vê yekê di derbarê naveroka berhemên din ên ku bi herfên ermenîkî hatine nivîsandin de û li ser mentiqê lîteratûra kurdî ya ku bi alfabeya ermenîkî hatiye sazkirin û li ser sedema pêwîstiya metnên bi vî şiklî agahî hatiye dayîn û şirove hatiye kirin.

Anahtar Kelimeler

İncil, Tercüme, Kurmancî, Ermeni Alfabesi.

Kaynakça

• __ (1856), Încîlê Xodêê Me Îsa El Mesîhê Nivisandin Bi Destê Madteos, Çapxane: A. P. Çirçîl, Istambûl.
• __ (1857), Încîl Xodêê Me Îsa El Mesîhê Nivisandin Bi Destê Madteos Markos Lukas û Hanna, Çapxane: Kayol, Istambûl.
• __ (1868), Tasakîrkê Kurmancî, Amerîgatsî Dedragî Ingerutyan, Nor York.
• __ (1872), Peymanê No Ê Xoîyê Me Îsa El Mesîh, Çapxane: A. H. Boyacyan, Isdambol.
• __ (1891), Încîla Rabbê Meî Hîsus Krîsdos Ko Madteos Nvîsî, Çapxane: A. H. Boyacyan, Stambol.
• __ (1911) ‘Emelê Resûla, Çapxane: A. H. Boyacyan, Stambol.
• __ (1911) Încîla Rabbê Meî Hîsus Krîsdos Ko Hovhannes Nvîsî, Çapxane: A. H. Boyacyan, Stambol.
• __ (1911) Încîla Rabbê Meî Hîsus Krîsdos Ko Margos Nvîsî, Çapxane: A. H. Boyacyan, Stambol.
• __ (1911) Încîla Rabbê Meî Hîsus Krîsdos Ko Ẍugas Nvîsî, Çapxane: A. H. Boyacyan, Stambol.
• __ (1911), Peymana Nû Mızginıya İsa Mesih (İncil), Bı Kurdi (Devok A Kurmanci), Wergêr: Seidê Dewrêş, Resûlê Qereqoçani, Gute Botschaft Verlag, Dillenburg, Germany.
• __ (2005), Încîl Mizgînî, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul.
• __ (2011) Kitêba Pîroz, Derketin 19: 3-6, Wergêr: Said Alpaslan (Seîdê Dewrêş), Resul Yıldırım (Resûlê Qereqoçanî), Komela Hêvî û Jiyanê, Biefeld, Germany.
• Açar, Zafer (2022), Sosyolînguîstîk Hin Têgehên Serekî û Sehayên Xebatê Yên Vê Zanistê, Rêzegotarên Zimannasiya Kurdî, Destpêk û Têgehên Sereke, Peywend, Van.
• Ayaydın, Cebe - Günil, Özlem (2009) 19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu Ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik, Doktora Tezi, Türk Edebiyatı Bölümü Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• del Castillo, Jesús Martínez (2013), Semantics and Lexicology, Almería.
• Dîkranyan Migirdîç (1860), Ayppenaran Kürderen Yev Hayeren Alîfbecuz Kurmancî û Armenî, Gostantnubolîs.
• Dîkranyan Migirdîç (1861), Ayppenaran Kürderen Yev Hayeren Alîfbecuz Kurmancî û Armenî, Gostantnubolîs.
• Filson, Floyd V. (1948), How Much of the New Testament Is Poetry?, Mccormick Theological Seminary, Journal of Biblical Literature, Vol. 67, No. 2, Jun.
• Hinkel, Eli (?), Descriptive versus Prescriptive Grammar, TESOL Encyclopedia of English Language Teaching, Seattle Pacific University.
• Karjagdiu, Lirak - Mrasori, Naser (2021), The Role of Literary Translation in the Development and Enrichment of National Literature, Journal of Language and Linguistic Studies, 17(4), 2332-2345.
• Nort, M. Eric (1938), The Book of a Thousand Tongues, The American Bible Society New York.
• Rzepka, Marcin (2009), Protestants among Kurds and some problems of translations of the Bible into Kurdish in the 19ᵗʰ century, Orentala Chrstana Cracovensa 1.
• Rzepka, Marcin (2013), Konfesyjność przekładu Kulturowa historia kurdyjskich tłumaczeń Biblii, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Wydawnictwo Naukowe, Kraków.
• Rzepka, Martin (2017), Translation, Power and Domination: The Postcolonial Explorations of the Bible in the Kurdish Context, “Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict, Rediscovering Kurdistan’s Cultures and Identities, The Call of the Cricket”, Gewerbestrasse, Switzerland.
• Sakayan, Dora (2021), Western Armenian For the English-speaking World A Contrastive Approach, Yerevan State University.
• Sayım, İlyas (2020), Hasköy Kurmancî Ağzının Bir Kısım Özellikleri, Muş, Tarih, Toplum, Siyaset ve Hafıza, Pınar Yayınları, İstanbul.
• Serfiraz, Mesûd (2015), Kurd, Kitêb, Çapxane Weşangeriya Kitêbên Kurdî di Dewra Osmaniyan de (1844-1923), Peywend, Stenbol.
• Seyari, Ahmet - Aktaş, Murat (2023), Pêşgira Dariştinê ya ‘Ve-’ yê û Fonksîyonên Wê yên Morfosemantîk di Berhemên Klasîk ên Kurmancîya Jorîn da, Kurdiname, Jimar: 9, Mijdar.
• Stepanyan, Hasmik (2018), Hayeri Bîtlîsum Yev Hayadarr Krderen Dzerragir u Dpagir Grakanutyuni, The Countries and Peoples of the Near And Middle East.
• Thackston, W. M. (?) -Kurmanji Kurdish- A Reference Grammar with Selected Readings.
• Thomas, Kenneth J. (?), BIBLE viii. Translations into other Modern Iranian Languages, The Encyclopaedia Iranica. Ẍazaryan, Ẍ. Der (1938), Yerkêd Rûhanî Bi Zimanê Kurmancî, Haleb.
• Wendland, Ernst - Noss, Philip (2023), Bible Translation, Stellenbosch University.
• Yule, George (2001), The Study of Language, Cambridge University Press, Cambridge.