Kêş di Stranên Dîlankî yên Kurmancî de Destxetên Mela Xelefê Bafî Weke Nimûne

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 19, 32 - 53, 29.06.2024

Muhammed İkbal Deniz , Hemin Omar Ahmad

https://doi.org/10.56491/buydd.1414307

Öz

Stran cureyeke ji helbesta gelêrî ya herî berbelav e ku bi melodiyekê tê strandin. Ev helbestên ku dahênerê wan nediyar e, di her dem û warên jiyana gel de cih girtine û ketine nav zimanê gel. Li her deverê bi navekî hatibe binavkirin lê zêdetir navê stran hatiye pejirandin. Stran, beşek e ji helbesta folklorî ye û bi naverok û şêwaza xwe ji cureyên folklorî yên din vediqete. Divê naverok û şêwaza wan baş bêne dahurandin ku him şikl û forma wan a resen xirab nebe û him wate û fonksiyona wan berdewam bike.
Ev xebat li ser beşeke şêwazê ye ku li ser kêşa stranên dîlankî yên Kurmancî radiweste. Ji ber ku stran cureyek helbesta folkorî ya kêşdar e, bi taybetî xebat li ser helbestên folklorî yên kêşdar e. Ji stranan jî stranên dîlankî yên ku di lîstikên dawet û govendên Kurmancan de tê strîn, bi nêrîneke helbestane dadihûrîne û kêşên wê yên sereke tesbît dike. Cureya kêşa van stranan, hejmara wan a rîtmî, hejmara wan a birgeyi/kîteyi û rêjeya wan bi mînakan derdixe holê. Mînakên xebatê ji stranên destxêtên Mela Xelefê Bafî hatine wergirtin ku wî di navbera salên 1982-1986 berhev kirine.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya Devkî, Stranên Kurdî yên Gelêrî, Stranên Dilankî, Kêş, Mela Xelefê Bafî

KÜRTÇE HALAY ŞARKILARINDA ÖLÇÜ ( Molla Halef Bafî’nin El Yazmalarından Örneklerle)

Öz

Kürt halk şiirinin en yaygın türlerinden biri olan halay şarkıları, Kürt halk şiirinin bir melodi eşliğinde söylendiği türüdür. Söyleyeni belli olmayan bu şiirler, hayatın birçok alanında ve anında halkın dilinde yer edinmiştir. Her yörede farklı bir adla adlandırılsa da halk arasında stran adı daha çok kullanılmıştır. Şarkı diyebileceğimiz bu şiirler, halk şiirinin bir türü olup gerek içeriğiyle gerekse üslubuyla diğer halk edebiyatı türlerinden ayrılmıştır. Kendine özgü bir şekli olan şarkı türünün, iyice anlaşılması ve toplumdaki fonksiyonunu tam bir şekilde yerine getirmesi için içerik ve üslûp açısından ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekir. Bir üslûpbilim çalışması diyebileceğimiz bu çalışmada, özellikle düğün ve oyun havalarında söylenen şarkılardan olan halay şarkılarının hece ölçüsü üzerinde durulmuştur. Şarkı, ölçülü olarak söylenen halk şiiri türü olduğundan, bu çalışmada ölçülü halk şiirleri örneklerine yer verilmiştir. Şarkı türü olarak da Kürtlerin oyun ve düğünlerde söylediği halay şarkıları ele alınmış olup bu şarkıların, Kürt Halk Edebiyatı’nda hangi ölçülerle kullanılageldiği ortaya konmuştur. Bu çalışma yapılırken, 1993 yılında vefat eden Molla Halef Bafî adlı şahsın 1982-1986 yılları arasında Botan Bölgesi’nden derlediği şarkılardan yararlanılmıştır. Bu çalışmayla Kürt halk şiirinde geniş bir yer tutan halay şarkılarının ölçü birimi, ritim ve durak sayıları tesbit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

KÜRT HALK ŞARKILARI, STRAN, ÖLÇÜ, MOLLA HALEF BAFEVÎ, DERLEME

Kaynakça

• Ahmad Barzan Taher, Di Helbestên Kanî De Muzîk, Zanîngehe Van Yüzüncü Yilê, Enstîtuya Zimanên Zindî, Teza Lîsansa Bilind, Van 2019
• Bekr Mihemed, Kêş û Rêtmî Şi’rî Folklorî Kurdî, Weş. Aras, hej. 294, Hewlêr, 2004
• Besîr Kamil Hesen, Mêjûy Rexnesazî, Çapa 1. Weş. Taran, Silêmanî 2015
• Elî Dilşad, Binyatî Helbest Le Honrawey Kurdî da, Weş. Renc, Silêmanî 1998
• Gerdî Ezîz, Kêşî Şî'rî Klasîkî Kurdî, Çapxaney Wezaretî Roşnibîrî, Ç.1, Hewlîr 1999
• Gerdî Ezîz, Kêşnasî Kurdî, Dezgay Çap Pexşî Narîn, Hewlêr 2014
• Goran 'Ebdulla, Dîwanî Goran, çap 1, Tehran 1384
• Jahany Parviz, Çiftci Hasan, Beytên Kurdî: Memê Alan Wek Mînak, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi Yıl: 6, Cilt: 6 Sayı: 11, 2020/1, ss. 9-34
• Kaplan Yaşar, Strana Kurdî (Kurmancî): Devera Hekarîyan Wekî Nimûne, Bingöl Üniveritesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yil: 1, Cilt 1, Sayı 2, Kasım 2015.
• Kovara Hawar, hej. 22 çap 2, weş. Belkî, Diyarbakır 2012
• Nihêlî Ni’metullah, Şêwazgerî-Teorî û Praktîk-, Weş. Sipîrêz, Hewlêr 2007
• Qemerî Cewat, Kurtejiyana Xelef Remezanê Bafî, Kovara Kelhaamed, hej. 47 Zivistan 2020-21 r. 44-46
• Teha Dastan, Hemu ‘Ebdullah, Kêş Di Strana Dîlankî Ya Devera Behdînan da, Kovara Poyêtîka, Hej. 1 Payiz 2022
• Zengî, Dilawer, Dîroka Kelepora Mîrnişîniya Botan, Beyrûd 2005 r. 12
• https://abdulraqib.net/ (12.12.2023)
• https://wwhttps://www.youtube.com/watch?v=CeYeI5duQlU (20.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=IwNLt8cJWGA (20.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=sEarjTH_mHo (20.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=mPL1sDuhyjE (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=OmGX8KPlvWY (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=rhrHaodEOHg (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=yu2WV-UavZM (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=Sw2r8bSylrs (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=ULEVEN8IbCU (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=ruCfRVAEf2Q (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=3GChyyZ1hR4 (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/watch?v=oZ_alCuIX4k (25.12.2023)
• https://www.youtube.com/@abdulraqibyosuf4957 (10.01.2024)