Tehlilê Şiirê Axpin Heyat Ê Mela Aziz Bekiyi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 20, 42 - 50, 29.12.2024

İbrahim Dağılma

https://doi.org/10.56491/buydd.1577906

Öz

Qey roman, hikâye, şiir u zobina tewıranê edebiyati ri sınor u xısusiyeti taybeti esti. Eseri seneti, pê hacetanê dunyaya teberın vıraziyeni ki ıni eseri destê senetkaran ra veciyeni. Eserê seneti, ‘o ki esto’ ey sera vıraziyeno. Şiir, çiyi ki esti inan pê kelimeyan ano vatış ki ıni kelimeyi ciya ciya menayan kırışneni. His u fıkıri, şiir dı yo çarçewaya edebi u bı tesir dı yeni vatış.
Mela Aziz Beki, Edebiyatê Zazaki ê Klasiki dı wareyê şiir dı nameyêko qimetdar o. Xetê eraverşiyayişê edebiyatê Zazaki u çinbiyayişê tedrisê zıwanê dadi ê Zazaki zey Mela Aziz Beki zaf şairan kerdo tesirdar. Çendêk edebiyatê Zazaki ê Klasiki hetê aruz, şeklê nazım u mazmunan tıkê kêmiyan bıkırışno qasê şertanê xu zi endêk zıxm o. Ina çarçewa dı şiiri Mela Aziz Bekiyi hetê senetanê edebi, ahengo zereyın u imaji ra zıxm i. Ina xebat, hetê şekil u mena ra qey şiirê Klasik ê Zazaki yo pencıra u mocnak a. Ina mocnak zi Diwon Cebexçuri ra şiirê Axpin Heyati ya.
İnsan, benateyê wırd heyatan dı şıno yeno. Heyatê dunya, eğleb viyerte u imtihan hesıbiyeno. Axiret zi welatê çinayişê mehsulan u vinayişê kerdeyan hesıbiyeno. Ina çarçewa dı merdumo Bısılmone ‘Ina dunya, hegayê axireti’ zono. Ina xebat, ıno famkerdış sera tehlilê yo şiiri ya u ıno şiir zi ına çarçewa dı nusiyayo. Ino şiir, ınê Mela Aziz Beki ‘Axpin Heyati’ yo.

Anahtar Kelimeler

EDEBİYATO KLASİK, ZAZAKİ, ŞİİR, ŞEKİL, MENA

MALA AZİZ BEKİ'NİN AXPİN HEYAT ŞİİRİNİN TAHLİLİ

Öz

Roman, hikâye, şiir ve diğer edebiyat türleri için hususi sınır ve özellikler vardır. Sanat eserleri, dış dünyadaki malzemelerin sanatçılar eli ile işlenmesine dayanır. Sanat eseri, bir ‘var olan’ üzerinden oluşur. Şiir, var olanı kelimelere değişik anlamlar yükleyerek anlatır. Duygu ve düşünceler, şiirde edebi ve etkili bir çerçevede dile gelir.
Mola Abdulaziz Beki, Klasik Zaza Edebiyatı’nın şiir sahasında kıymetli bir ismidir. Zaza edebiyatının gelişim seyri ve Zazaca anadilde eğitim olmaması birçok şair gibi Mola Abdulaziz Beki’yi de etkilemiştir. Klasik Zaza edebiyatı, aruz, nazım şekli ve mazmunlar yönüyle bazı eksiklikler taşısa da kendi şartlarında o kadar güçlüdür. Bu çerçevede Mola Abdulaziz Beki’nin şiirleri edebi sanatlar, iç musiki ve imaj yönüyle güçlüdür. Bu çalışma, şekil ve anlam yönüyle Klasik Zaza şiiri için bir pencere açmakta ve örnek sunmaktadır. Bu örnek, Cebexçuri’nin Divanı’ndan Axpin Heyat şiiridir.
İnsan, iki hayat arasında git gel’ler yaşar. Dünya hayatı, çoğunlukla geçici ve sınanma kabul edilir. Ahiret ise, ektiğini biçme, yaptığını görme yurdu sayılır. Bu çerçevede, Müslüman kişi ‘Dünyayı ahiretin tarlası’ sayar. Bu çalışma, bu bağlamda yazılmış bir şiirin tahlilidir. Bu şiir, Mola Abdulaziz Beki’nin ‘Axpin Heyat’ adlı şiiridir.

Anahtar Kelimeler

KLASİK EDEBİYAT, ZAZACA, ŞİİR, ŞEKİL, MANA

Teşekkür

TEŞEKKÜRLER

Kaynakça

• Apuhan, Danyal, “Diwon Cebexçuri dı Mefhumê Welati”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 9/18 (2023), r. 36-46.
• Apuhan, Danyal, Abdulaziz Beki’nin “Diwon Çebexçuri” Adlı Eserinde Aşk Kavramı, Social Science Development Journal, 9/45 (2024), r. 22-37.
• Beki, Mela Aziz. Diwon Cebexçuri. Edt. M. Varol. İstanbul: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Beki, Mela Aziz. Gramêr Zon Zazaki (Zazaca Dilbilgisi). İstanbul: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Çetin, Nurullah. Şiir İncelemeleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Çetişli, İsmail, Edebiyat Sanatı ve Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Erdem, Turan & Erdem, Orhan. Zazakî Tirkî Tirkî Zazakî Ferheng. İstanbul: Weşanên Arya, 2012.
• Hayıg, Roşan & Werner, Brigitte. Zazaca-Türkçe Sözlük & Türkçe Zazaca Sözcük Listesi. İstanbul: Tij Yayınları, 2012.
• Karabeyeser, Ayetullah, “Tesewurê Gama Verin ê Axreti: Qesideya Qebra Tari Qebra Xuri ê Mala Mıhemed Eli Huni”, Lisaniyat Studies Uluslararası Filoloji Araştırmaları Dergisi, 2/3, (2024), r. 26-32.
• Kasımoğlu, Ahmet. Ferhenga Navên Nebatan a Kurdi Kürtçe Bitki Adları. İstanbul: Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Komisyon. Türkçe-Kırmancca Kirmanckî-Tirkî. İstanbul: Vate Yayınları, 2013.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Paul, Ludwig. “Zaza”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Çar. Alanoğlu Murat. 3(6) / 111-113. Bingöl: 2017.
• Söylemez, İdris. “Yazarı Bilinmeyen Manzum Bir Kırk Hadis Tercümesi”, Diyanet İlmî Dergi 55 (2019), 1027-1046. Şengül, Emin. “Sireti ve Suretiyle Divan Şiirinde Kalem”, Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2/1 (2021), 1-43.
• TDK Sözlük, “İmza”, resayiş: 13.07.2024. https://sozluk.gov.tr/?kelime=imza.
• Üzüm, İlyas. “Kirâmen Kâtibin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/59-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2002. Yavuz, Y. Şevki. “Kalem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/243-245). İstanbul: TDV Yayınları, 2001.