Bedewiya xwezayê di gazelê "Ez pê min nema sebr û qarar" ya Elî Herirî de

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 21, 61 - 72, 29.06.2025

Mohammed Sedeq Ahmed Naqabi

Öz

Elî Herîrî yek ji helbestvanên klasîk ên navdar ên edebiyata rastîn a kurdî ye.
Bi her ku edebiyata irfanê di hemû aliyên edebiyê wî de xweş daxe, di helbestên wî de mijara evîn û taybetmendiyên wê bi awayekî gelek zelal û diyar hatine xuyang kirin. Helbesta wî dikare wekî şêwazek were temaşe kirin ji bo şaredar bûnê bedewiya xwezayê ya Kurdistanê, ku bi rêya wêne, nîşan û xeyal di helbestên wî de hatî nîşandan.

Ev lêkolîn hewl dide ronakî bidê ser van helbestan ku helbestvan di her du qada marîfetî û irfanî de bi hev ve girêdayî ye û bi şêwazek rastîstî amace dide bedewiya xwezayê ya xweşik û xwezayî, yên ku dilê mirovan digrin û wan şad dikin. Ji bo nasînê vê bedewiya xwezayî di helbestên helbestvanê de, metodê şikarek (analîtîk) hatiye şopandin.

Naveroka vê lêkolînê ji du beşên sereke pêk tê:

Beşa Yekem – Bi şêwazek teorîk gotin tê ser pênaseya bedewî û xwezayê, ji aliyê zimanî û zaravayî ve, û bedewiya xwezayê li hember mirovan û fêdeyên wî hatine şîrove kirin.

Beşa Duyem – Bi şêwazek pratîk gotin tê ser bedewiya tiştên zindî û ne-zindî di xwezayê de.

Di dawiya nivîsandina vê lêkolînê de girîngtirîn encam û listeya çavkanî hatine pêşkêş kirin.

Anahtar Kelimeler

غەزەل , شیعری کلاسیکی کوردی , عەلی حەریرى , جوانی سروشت

جوانی سروشت لە غەزەلی "ئەز پێم نەما سەبرو قەرار"ی عەلی حەریری ىدا

Öz

عەلی حەریرى یەکێکه لە شاعيره كلاسيكه ڕەسەنه دیارەکانی کورد. لەگەڵ ئەوەی ئەدەبی عیرفان لە هەموو لایەک دەوری ئەدەبەکەی داوە، لە شیعرەکانیدا بابەتی عیشق و تایبەتمەندییەکانی بە شێوەیەکی زۆر دیارو ڕوون ڕەنگیان داوەتەوە، وەک ئەوەی ئەدەبەکەی شێوازێک بێت بۆ شارەزابوون لە جوانی سروشتی کوردستان. كە لە ڕێگەی وێنە و هێما و خەیاڵ لە شیعرەکانیدا پێشاندراوە. ئەم توێژینەوەیە هەوڵ دەدات تیشک بخاتە سەر ئەو شیعرەی کە تێیدا شاعیر لە هەر دوو بواری مەعریفی و عیرفانی پەیوەست بە یەکتر بە شێوازی ڕیالیستی ئاماژەی بە جوانی سروشتە هەمە چەشنە دڵگر و دڵڕفێنەکان دەکات. بۆ ئاشنابوون بەو جوانییە سروشتیانەش لە شیعری شاعیردا، میتۆدی شیکاری پەیڕەو کراوە. ناوەڕۆکی ئەم توێژینەویە لە دوو تەوەری سەرەکی پێک هاتووە. لە تەوەری یەکەمدا بە شێوەی تیۆری باس لە پێناسەی جوانی و سروشت لە هەر دوو ڕووی زمانەوانی و زاراوەییدا و جوانی سروشت لای مرۆڤ و سوودەکانی کراوە. لە تەوەری دووەمیشدا بە شێوازی پڕاکتیک باس لە جوانی هەر دوو سروشتی گیاندار و بێگیان کراوە. لە کۆتاییشدا گرنگترین ئەنجام و لیستی سەرچاوەکان خراونەتە ڕوو.
وشە كليلەكان ( غەزەل، شیعری کلاسیکی کوردی، عەلی حەریرى، جوانی سروشت).

Anahtar Kelimeler

Gazel , Helbesta Klasîk a Kurdî , Elî Herîrî , Bedewiya Xwezayê

Kaynakça

• بەزمانی كوردی 1. جەباری، ڕزگار (٢٠٢٠) دیوانی عەلی حەریرى، تاران.
• 2. خاڵ، شێخ محمد (٢٠٠٥) فەرهەنگ، دەزگای ئاراس، هەولێر.
• 3. خەزنەدار، دكتۆر مارف (2002)، مێژووی ئەدەبی كوردی، بەرگی دووەم. ئاراس، هەولێر.
• 4. دوسکی، تحسین ابراهیم، (٢٠٢٠) شەرحا بەرمایا دیوانا عەلییێ حەریری، دهوک.
• 5. سلام، کوێستان جمال، (١٩٩٦) سروشت لە شیعری نوێی کوردیدا، نامەى ماستەر لە ئەدەبى کوردى، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر.
• 6. قەرەداغی، علي شيخ عمر، (1978) مەولەوی و سرووشت، مجمع العلمي الكردي، بغداد.
• 7. گەردی، د. ژوان عبدالسلام عزيز (٢٠٢٤). وەسفى سروشت لەشیعرە کوردییەکانى سافى هیرانى، كتێبی كۆنفرانسی سافی هیرانی نەوای شيعر و چرای نيشتيمان، هەولێر.
• 8. مەلای گەورە، مەلا محەمەدی جەلیزادە (٢٠٠٩)، تەفسيری كوردی لەکەلامی خوداوەندی. هەولێر.
• 9. هەژار، هەنبانە بۆرینە،( ١٣٧٤) سروش تەهران. بە زمانی عەرەبی:
• 1. ابن فارس، بن زکریا (١٩٧٩) معجم مقایس اللغة، دار الفکر.
• 2. ابن منظور (؟)، لسان العرب، دار لسان العرب، بيروت.
• 3. البسيوني، محمود،(1986) تربیة الذوق الجمالي، دار المعارف.
• 4. السرجانی، د.راغب، (2009) ماذا قدم المسلمون للعالم،مؤسسة إقرأ للنشر والتوزيع، القاهرة.
• 5. السید احمد، د، عزت، ( ٢٠١٣) الجمال وعلم الجمال، عمان الاردن.
• 6. صليبا، د. جميل،( 1979) المعجم الفلسفي، دار الكتاب اللبناني.
• 7. عبود، حسين، (1984) الطبيعة في الشعر العراقي، رسالة ماجستير، كلية الاداب جامعة البصرة.
• 8. كرم، يوسف، (1959) الطبيعة وما بعد الطبيعة، دار المعارف.