Entelektüel Bir Kişilik Olarak Münif Paşa ve Türk Kütüphaneciliğindeki Yeri

Yıl 2024, , 70 - 84, 30.06.2024

Sinan Güneş , Bülent Yılmaz

https://doi.org/10.33721/by.1444563

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türk dünyası içinde önemli bir “Osmanlı entelektüeli/aydını” olarak bilinen Münif Paşa’nın Türk kütüphaneciliği açısından önemini ve etkilerini yaşamış olduğu dönem koşulları bağlamında ortaya koymaktır. Araştırmada betimleme yöntemi ile bir nitel araştırma yöntemi olan literatür incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Münif Paşa’nın yaşamış olduğu dönemle ilgili tarihi kaynaklara ve Türk kütüphaneciliğindeki yerini ve önemini aydınlatacak alan yazın kaynaklarına literatür taraması ile ulaşılmış ve elde edilen kaynaklar analiz edilmiştir. Çalışma bulgularına göre, döneminin en önemli entelektüel kişiliklerinden birisi olan Münif Paşa’nın kütüphanecilik ile ilgili önemli yaklaşım ve düşüncelere sahip olduğu, eğitim ve kültür yaşamı başta olmak üzere birçok entelektüel, hukuksal ve yönetimsel etkinlik ve çaba içinde yer aldığı görülmüştür. Dönemin kültürel yapısı içerisinde toplumun bilimle tanışmasını sağlamak için Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’yi kurduğu ve cemiyetin yayın organı olan Mecmua-i Fünun dergisini çıkardığı anlaşılmıştır. Günümüz Türk kütüphaneciliği üzerinde önemli tarihsel etkiye sahip olan cemiyetin kütüphane nizamnamesi ve Münif Paşa Layihası, Münif Paşa’nın kütüphanecilik faaliyetleriyle doğrudan ilgilendiğini göstermektedir. Münif Paşa, yaşamış olduğu dönemde Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma hareketlerini görme fırsatını yakalamıştır. İlgili dönem içerisinde Osmanlı Devleti’ne ve topluma birçok farklı ünvanda hizmet etmiştir. Bu hizmetleri boyunca halkın her alanda bilinçlenmesi için dergi, gazete, kitap yayınları oluşturma, cemiyet ve kütüphane kurma gibi kültürel etkinlikler içerisinde yer almıştır. Günümüz Türk kütüphaneciliğine temel oluşturacak yaklaşımı, fikirleri ve bu fikirleri uygulama çabaları ile döneminin çok yönlü eğitim-kültür insanı ve entelektüeli/aydını olarak yaşamıştır. Sonuç olarak, Münif Paşa’nın Türk kütüphaneciliğinin gelişiminde entelektüel, yasal ve bilimsel katkılarının olduğu söylenebilir. Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma süreci içerisinde döneminin aydınlarından birisi olarak nitelendirilen Münif Paşa’nın eğitim ve kültür konusuna dair yaklaşım, düşünce ve çabalarının Türk kütüphaneciliğinin gelişimi üzerinde son derece önemli etkilerinin olması ve bunun diğer bazı çalışmalardan farklı olarak dönem koşulları ve Münif Paşa’nın genel entelektüel kişiliği bağlamında ortaya konması çalışmanın özgünlüğünü oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Münif Paşa, Osmanlı Aydını, Türk Kütüphaneciliği

Münif Pasha as an Intellectual Personality and his Place in Turkish Librarianship

Öz

The aim of the study is to reveal the importance and effects of Münif Pasha, known as an important "Ottoman intellectual" in the Turkish world, in terms of Turkish librarianship, in the context of the conditions of the period in which he lived. The descriptive method and the literature review method, which is a qualitative research method, were used in the research. Sources explaining Münif Pasha's place and importance in Turkish librarianship during his lifetime were accessed through literature review. Then, the obtained sources were analyzed. According to the study findings, it was seen that Münif Pasha, one of the intellectual figures of his period, had important thoughts about librarianship. Münif Pasha made an intellectual, legal and administrative effort, especially in education and cultural life. He founded the Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye to ensure that society was introduced to science. He published the magazine Mecmua-i Fünun, which is the publication of the society. The library regulations and Münif Pasha's Declaration show that Münif Pasha was directly interested in librarianship activities. Münif Pasha had the opportunity to see the westernization movements of the Ottoman Empire during his time. Münif Pasha had the opportunity to see the westernization movements of the Ottoman Empire during his time. He served the Ottoman Empire and society in many different titles during the relevant period. During these services, he carried out cultural activities such as creating magazines, newspapers, books, establishing societies and libraries to raise public awareness in all areas. He lived as an intellectual of his time with his approach, ideas and efforts to implement these ideas that would form the basis of Turkish librarianship. As a result, it can be said that Münif Pasha made intellectual, legal and scientific contributions to the development of Turkish librarianship. The originality of the study is that Münif Pasha's approach to education and culture with his intellectual personality during the westernization process and his extremely important effects on the development of Turkish librarianship.

Anahtar Kelimeler

Münif Pasha, Ottoman İntellectual, Turkish Librarianship

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2018). Osmanlı’nın hayaleti. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Akın, A. (1991). Münif Paşa ve Türk kültür tarihindeki yeri. [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Alpay, M. (1987). Değişen kütüphane anlayışı ve Münif Paşa. Türkische Miszellen: Robert Anhegger Festchrift. Divit Press, s. 19-24.
• Anameriç, H. (2012). Tanzimat’tan Mütareke dönemine kadar kütüphanelere yönelik çalışmalar (1839-1922). Erdem (63), s.1-46. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/666572
• Aydoğdu, N. (2020). Tanzimat Dönemi Türk basınında Islahat Fermanı ve siyasi vatandaşlık politikaları: Eleştiri ve tepkiler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9 (1), s. 636-662. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1032079
• Banarlı, N.S. (1983). Resimli Türk edebiyatı tarihi 2. Milli Eğitim Yayınları. https://oygm.meb.gov.tr/kitap/kitap/24/index.html
• Batır, B. (2004). Türk eğitim reformunda bir isim: Mehmet Tahir Münif Paşa. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, s.11-24. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/270915
• Budak, A. (2002). Batılılaşma sürecinde çok yönlü bir Osmanlı aydını: Münif Paşa. [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Cunbur, M. (1964a). Münif Paşa layihası ve değerlendirilmesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), s.223-231. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/782887
• Cunbur, M. (1964b). Tanzimat’ın kütüphaneciliğimize etkileri. Belleten, 28(112), 691-700. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2772848
• Cunbur, M. (1964c). Münif Paşa ve kütüphanelerin yönetimiyle ilgili ilk resmî talimatnâme. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 13(1-2), 28-34. http://www.tk.org.tr/index.php/tk/article/view/2012
• Cunbur, M. (1967). İlk dernek kütüphanemiz. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 16(1), 2-9. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1867/1843
• Çavdar, R. T. (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar Osmanlı kütüphanelerinin gelişimi. [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Davud, F. (2017). “Mehmed Tahir Münif Efendi” Fatin Tezkiresi. (Haz. Ömer Çiftçi). s. 454. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0
• Doğan, İ. (2006). “Münif Mehmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/9-12. İstanbul: TDV Yayınları. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/32/C32010355.pdf
• Duran, R. (1986). Mehmet Tâhir Münîf Paşa, hayatı, felsefesi. Erdem, 2(6), s. 801-850. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/693711
• Ekinci, E. B. (1998). Kanun-i Esasî’nin ilânını hazırlayan şartlar. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(1-2), s. 509-554. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/261916
• Erdem, G. (2010). İlanından yüz elli yıl sonra Avrupa Birliği müzakereleri bağlamında Islahât Fermânı’na yeniden bir bakış. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(1), s. 327-348. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/582458
• Erünsal, İ. E. (1990). Kütüphanecilikle ilgili Osmanlıca metinler ve belgeler. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e zihniyet, siyaset ve tarih. Bağlam Yayınları.
• Işıktaç, Y. (2012). İlk hukuk felsefesi kitabı olarak Münif Paşa’nın “Hikmet-i Hukuk”unun analizi. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, (13-14), s. 9-21. https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=ilk-hukuk-felsefesi-kitabi-olarak-munif-pasa%27nin-%27%27hikmet-i-hukuk%27%27unun-analizi---yasemin-isiktac_636924907297324036.pdf
• İhsanoğlu, E. (1987). “Modernleşme süreci içinde Osmanlı Devleti’nde ilmi ve mesleki cemiyetleşme hareketlerine genel bir bakış”. Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri. (I. Milli Türk Bilim Tarihi) Sempozyumu içinde (1-42). (Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. https://isamveri.org/pdfdrg/D001141N/1987/1987_IHSANOGLUE.pdf
• İhsanoğlu, E. (1996). Osmanlı Türkiye’sinde kültür ve bilim hayatında tüzel kişiliğin gelişmesi ve teşkilatlanmanın başlaması. Erdem, 9(25), 265-292. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688877
• İnal, İ. M. K. (1969). Son Asır Türk Şairleri. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın uygulanması ve sosyal tepkileri. Belleten, 28(112), s.623-690. https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/3194/tur
• Karal, E. Z. (1999). Tanzimattan evvel garblılaşma hareketleri (1718-1839), Tanzimat 1 (s.13-30) içinde, C.1, 2.bs., MEB.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. Prof. Dr. Metin KIRATLI). Türk Tarih Kurumu.
• Ortaylı, İ. (2004). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İletişim Yayınları.
• Sayılı, A. (1985). Batılılaşma hareketimizde bilimin yeri ve Atatürk. Erdem, 1(2), s. 309-408. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/696975
• Soysal, Ö. (1976). XIX. ve XX. yüzyıllar Osmanlı siyasal yaşamının kütüphane kurumunu etkileyen iki olgusu. Türk Kütüphaneciliği, 25(4), s.250-261. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1669/1656
• Soysal, Ö. (1987). XIX. yüzyıl sonlarında Türk ulusal kütüphanesini kurma girişimi. Türk Kütüphaneciliği, 1(1), s.9-16. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1329/1321
• Tacan, N. (1999). Tanzimat ve ordu, Tanzimat 1 (s. 129-137) içinde. 2.bs. MEB.
• Tahir, B. M. (1972). Osmanlı müellifleri. (Haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen). C.2. Meral Yayınevi. https://archive.org/details/OsmanlMMellifleri2.Cild-BursalaMehmedTdhirEfendi
• Tak, E. (2020). Hâfız-ı kütübten kütüphaneciye: Osmanlıdan günümüze bir mesleğin gelişimi. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, 13, 81–102. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1192880
• Tanpınar, A. H. (1988). 19. asır Türk edebiyatı tarihi. Çağlayan Kitabevi. https://archive.org/details/19.-asir-turk-edebiyati-tarihi/mode/2up
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (2006). Münif Mehmed Paşa. C.32, s.9-12. İstanbul.
• Unat, F. R. (1968). Osmanlı sefirleri ve sefaretnameleri. (Haz. Bekir Sıtkı Baykal).Türk Tarih Kurumu.
• Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Ülken Yayınları. https://tls.tc/HEZg2
• Zürcher, E.A. (1996). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul. https://archive.org/details/Modernlesen-Turkiyenin-Tarihi