Millî Arşivler İçin Bir Gereklilik: Arşiv Kütüphanesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 386 - 406, 31.12.2025

Zeynep Kalemci , Hakan Anameriç

https://doi.org/10.33721/by.1783343

Öz

Arşiv kütüphanesi, arşiv araştırmacılarının gereksinim duyduğu kaynaklara erişimlerini kolaylaştırmak, arşiv iş ve işlemlerinin yürütülmesine katkı sağlamak konusunda büyük öneme sahiptir. Çalışmanın amacı, millî arşivler bünyesinde arşiv kütüphanesinin önemini vurgulamak, kütüphanenin sahip olması gereken nitelik ve hizmetlere ilişkin değerlendirme ve önerilerde bulunmak ve araştırmacıların arşiv fon ve koleksiyonları ile ilgili kaynaklardan oluşan kütüphanenin katkısını irdelemektir. Bu doğrultuda, belgesel tarama ile arşiv ve arşiv kütüphanesi ilişkisinin tarihsel gelişim süreci ortaya çıkarılmış ayrıca dünyada millî arşiv kütüphanesiyle öne çıkan kütüphanelerin işleyiş, koleksiyon yapıları ve hizmetleri incelenmiştir. Etkinliği dolayısıyla öne çıkan koleksiyon özellikleri, hizmet politikaları, kullanıcı profili ve yasal dayanak gereklilikleri tartışılmış, bir arşiv kütüphanesinin kuruluşunda göz önünde bulundurulması gereken temel adımlar ele alınmıştır. Sonuç olarak, millî arşiv kütüphanesi; arşiv araştırmalarının etkinliğini artıran, bilgiye erişimi kolaylaştıran ve millî arşivin uluslararası görünürlüğünü güçlendiren temel bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Türkiye’de oluşturulacak etkin bir millî arşiv kütüphanesi, araştırmacıların bilgiye hızlı erişimini sağlayarak akademik üretkenliği destekleyecek ve ulusal belleğin görünürlüğü açısından kalıcı bir değer yaratacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arşiv Kütüphanesi , İhtisas Kütüphanesi , Millî Arşivler

Archival Library as a Cornerstone for National Archives

Öz

Archival library play a vital role in facilitating archival researchers’ access to the resources they require. The purpose of this study is to emphasize the importance of archival libraries within national archives, to provide evaluations and recommendations regarding the qualifications and services such libraries should possess, and to examine the contribution of libraries comprising resources related to archival fonds and collections to researchers. In this context, through documentary analysis, the historical development of the relationship between archives and archival libraries has been revealed. Furthermore, the functioning, collection structures, and services of libraries distinguished worldwide as national archival libraries have been examined. Collection features, service policies, user profiles, and legal requirements that stand out in terms of effectiveness have been discussed, along with the fundamental steps that should be taken into account in establishing an archival library. In conclusion, the national archival library is regarded as a fundamental element that enhances the effectiveness of archival research, facilitates access to information, and strengthens the international visibility of the national archive. An effective national archival library to be established in Turkey will support academic productivity by enabling researchers to access information rapidly and will create lasting value in terms of preserving national memory.

Anahtar Kelimeler

Library of Archive , Special(ized) Library , National Archives

Kaynakça

• Akozan, F. (1985). Bir arşiv sarayının özellikleri. Osmanlı arşivleri ve Osmanlı araştırmaları sempozyumu içinde (s. 264–266). Türk-Arap İlişkileri İnceleme Vakfı.
• Anameriç, H. (2019). Arşivlerde belge özetleme, indeks ve katalog standardı oluşturma. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 15–27. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910084
• Anglo-American cataloguing rules (2nd ed.). (1978). American Library Association; Canadian Library Association.
• Anglo-American cataloguing rules (2nd ed.). (1988 rev.). (1988). Library Association Publishing Limited; Canadian Library Association; American Library Association.
• Anglo-American cataloguing rules (2nd ed.). (1998 rev.). (1998). Library Association Publishing Limited; Canadian Library Association; American Library Association.
• Annual Reviews. (2025). A-Z publications. https://www.annualreviews.org/content/publications
• Aşçı, A. (1996). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dokümantasyon Merkezinin bilgi merkezleri sistemi içindeki yeri ve önemi. DAGM Dokümantasyon Daire Başkanlığı.
• Atılgan, D., & Yalçın, Y. (2009). Elektronik kaynakların seçimi ve değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 23(4), 769–802. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/814258
• Balcı, S. (2017). Babıali Tercüme Odası Kütüphanesi. A. Demir (Ed.), Dede Korkut’un izinde 30 yıl: Prof. Dr. Üçler Bulduk’a armağan: Türk tarihine dair yazılar içinde (s. 333–368). Gece Kitaplığı.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı rehberi (2. bs.). (1994). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dokümantasyon Daire Başkanlığı rehberi. (1994). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dokümantasyon Daire Başkanlığı rehberi (Genişletilmiş 2. bs.). (1996). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi. (1992). (Haz. Y. İ. Genç, A. Mutaf, M. Küçük, S. Satar ve İ. Karaca). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi (2. bs.). (2000). (Haz. H. O. Yıldırım, N. Yılmaz ve Y. İ. Genç). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi (3. bs.). (2010). (Haz. Y. İ. Genç, M. Küçük, R. Gündoğdu, S. Satar, İ. Karaca, H. O. Yıldırım ve N. Yılmaz). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun. (1984, 19 Ekim). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 18550).
• Bibliothèque nationale de France - BnF. (2025a). BnF Gallica our collection. https://gallica.bnf.fr/accueil/en/html/our-collection
• Bibliothèque nationale de France - BnF. (2025b). Banque d’images [The picture collection]. https://www.bnf.fr/en/banque-dimages-picture-collection
• Binark, İ. (1980). Arşiv ve arşivcilik bilgileri. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Casson, L. (2001). Libraries in the ancient world. Yale University Press.
• Cook, M. (1986). An introduction to archives automation: A RAMP study with guidelines. UNESCO.
• Cunbur, M. (1985). Millî Kütüphane ve arşiv malzemesi. Osmanlı arşivleri ve Osmanlı araştırmaları sempozyumu içinde (s. 149–154). Türk-Arap İlişkileri İncelemeleri Vakfı.
• Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu. (2012, 29 Şubat). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 28219).
• Devlet arşiv sitesi. (1977). [Yayl.y.].
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 16 Temmuz). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 30480).
• Dinç, G. (2022). Osmanlı Devleti’nde uluslararası hukuk anlayışının kurumsallaşması: Bâbıâli Hukuk Müşavirliği (İstişare Odası). Turcology Research, 74, 382–392.
• Duchein, M. (1974). Arşiv binaları ve teçhizatı (C. Göker, Çev.). MEB.
• EBSCO. (2025a). Academic Search Ultimate. https://about.ebsco.com/products/research-databases/academic-search-ultimate
• EBSCO. (2025b). Belt and Road Initiative reference source. https://about.ebsco.com/products/research-databases/belt-and-road-initiative-reference-source
• EBSCO. (2025c). Central & Eastern European Academic Source (CEEAS). https://about.ebsco.com/products/research-databases/central-eastern-european-academic-source-ceeas
• EBSCO. (2025d). EBSCO Open Dissertations. https://about.ebsco.com/products/research-databases/ebsco-open-dissertations
• Erişti, R. (1993). Arşiv mekanları. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü III. Kurumlararası Arşiv Hizmetleri Semineri ders notları içinde (s. 71–95). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Geleceğin rehberi arşiv ve arşivcilik. (1985). (Der. B. Alpkan). Başbakanlık.
• Jenkinson, H. (1937). A manual for archival administration. Parey Lund, Humphries and Co. Ltd.
• JSTOR. (2005). About JSTOR. https://about.jstor.org/
• Keskin, İ. (2013). Arşiv kanunlarının karakteristik yapısı üzerine bir değerlendirme. Arşiv Dünyası, (14-15), 8–26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ad/issue/55684/761552#article_cite
• Koç, O., & Atılgan, D. (2021). Yazar otorite dizininde karşılaşılan sorunlar: Ankara Üniversitesi örneği. Bilgi Dünyası, 22(1), 1–30. https://doi.org/10.15612/BD.2021.550
• Levine-Clark, M., & Carter, T. M. (Ed.). (2013). ALA glossary of library and information science (4. bs.). ALA.
• Library and Archives Canada. (2025a). Who we are and what we have. [şüpheli bağlantı kaldırıldı]
• Library and Archives Canada. (2025b). Search Library and Archives Canada's collections. [şüpheli bağlantı kaldırıldı]
• MacNeil, H. (1996). Subject access to archival fonds: Balancing provenance and pertinence. Fontes Artis Musicae, 43(3), 242–258.
• Medeiros, G. M. de, & Medeiros, M. B. B. (2020). Subject indexing in archival documents: Analysis of international definitions base on literature systematic review. Revista Digital Biblioteconomia e Ciência da Informação, 18, 1–28.
• Menant, M. J. (2005). Asur araştırmaları: Ninova sarayı kütüphanesi (V. İlmen, Çev.). Yaba Yayınları.
• Military Big Data. (2025). Military Big Data. https://militarybigdata.com/
• Millî Arşiv Kanunu tasarısı. (2006, 18 Nisan). TBMM Tutanak Dergisi (Cilt 117, Birleşim 89).
• Millî Arşiv Kanunu tasarısı. (2007, 22 Mayıs). TBMM Tutanak Dergisi (Cilt 158, Birleşim 109).
• The National Archives. (2025). Research guides. https://www.nationalarchives.gov.uk/help-with-your-research/research-guides/
• Pearce-Moses, R. (2005). A glossary of archival and records terminology. The Society of American Archivists.
• Posner, E. (2003). Archives in the ancient world. The Society of American Archivists.
• Potts, D. T. (2004). İskenderiye’den önce: Antik Yakındoğu’daki kütüphaneler. R. MacLeod (Der.), İskenderiye Kütüphanesi: Antik Dünya’nın öğrenim merkezi içinde (s. 35–52). Dost Yayınları.
• ProQuest. (2025). Dissertations & theses. https://about.proquest.com/tr/dissertations/
• Prytherch, R. (Ed.). (2005). Harrod’s librarians’ glossary and reference book: A directory of over 10,200 terms, organizations, projects and acronyms in the areas of information management, library science, publishing and archive management (10. bs.). Ashgate Publishing.
• Reitz, J. M. (2004). Dictionary of library and information science. Libraries Unlimited.
• Rukancı, F., Anameriç, H., & Başar, A. (Haz.). (2023). Arşiv terimleri. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayınları. https://www.devletarsivleri.gov.tr/cdn/file/download?fileId=1302
• Sertoğlu, M. (1955). Muhteva bakımından Başvekâlet Arşivi. TTK.
• Smiraglia, R. P. (1990). Subject access to archival materials using LCSH. Cataloging and Classification Quarterly, 11(3-4), 63–90.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2019). Devlet Arşivleri Başkanlığı 2020-2024 dönemi stratejik planı. Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı. https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/raporlar/DAB20202024SP.pdf
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2024a). 2024-2028 dönemi stratejik planı. Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı. https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/goruntuler/haberler/image/2024-2028.pdf
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (2024b). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı 2024 yılı faaliyet raporu. Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı. https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/goruntuler/haberler/image/2024faaliyetraporu.pdf
• Taylor & Francis. (2025). Our brands. https://taylorandfrancis.com/about/our-brands/
• Tola, V. (1993). Tasnif edilen evrakın araştırmacılar tarafından kullanılması ve araştırma hizmetlerinin çalışma sistemi. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü III. Kurumlararası Arşiv Hizmetleri Semineri ders notları içinde (s. 171–183). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• TÜBİTAK ULAKBİM. (2025a). EKUAL. https://cabim.ulakbim.gov.tr/ekual/
• TÜBİTAK ULAKBİM. (2025b). Üniversitelerin erişimine açılan veritabanları. https://cabim.ulakbim.gov.tr/ekual/e-veri-tabanlari/universiteler/
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ile Ukrayna Devlet Arşiv Servisi Arasında İşbirliği Protokolü. (2021, 7 Ocak). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 31357).
• Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Federal Arşiv Servisi Arasında İşbirliği Protokolü. (2004, 12 Mayıs). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 25460).
• Ünal, U. (2023). Arşivciliğimizin yüz yılı 1846-1945. Türk Tarih Kurumu.
• Wiley. (2025). Subjects. https://onlinelibrary.wiley.com/
• Yalçın, Y. (2006). Elektronik veri tabanlarında maliyet-fayda analizi: Başkent Üniversitesi Kütüphanesi uygulaması [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=biL2P3cCsPgUNjVdV2BsGCuTajD7pWbhd8s3zhoatki5UIovsmflk1v95WiX5U60
• Yıldız, N. (1985). Eskiçağ kütüphaneleri. Marmara Üniversitesi Yayınları.