Osmanlı Devleti'nde Ruhsatsız Kitap Basımı ve Telif Hakkı İhlali Suçları

Yıl 2021, , 163 - 185, 31.12.2021

Sinan Sümbül

https://doi.org/10.33721/by.923723

Öz

Bu makalede, güncel sorunlardan biri olan telif hakkı ihlallerinin, Osmanlı Devleti’ndeki tarihi örnekleri incelenmiştir. Makalede amaç, telif hakkı sorununu arşiv belgeleri üzerinden inceleyerek konunun tarihi seyrini ortaya çıkarmak ve telif hakkı ihlallerinin çözümü konusunda yapılan uygulamaları değerlendirmektir. Üretilen bir eser üzerinde onu üretenin sahip olduğu hakları ifade eden telif hakları kavramı, yazının icadı ile ortaya çıkmıştır. Ancak matbaanın icadı, ruhsatsız kitap basımına imkân vererek telif hakkı ihlallerinin yaşanmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu bakımdan konuyla ilgili birincil kaynaklar olan arşiv belgelerinde ruhsatsız kitap basımına ilişkin örnekler incelenmiştir. Çalışmada, arşiv belgeleri üzerinden yapılacak değerlendirmelerin Osmanlı Devleti’nde telif hakkı ihlalleri konusunda yeni bilgiler ortaya çıkaracağı ve yeni bakış açılarının geliştirilmesine katkı sağlayacağı hipotezi benimsenmiştir. Makale hazırlanırken, tarihsel yöntem ile belgesel tarama tekniği kullanılmıştır. Arşiv belgeleri üzerinde yapılan inceleme sonucunda, Osmanlı Devleti’nde ruhsatsız kitap basımının ve telif hakkı ihlallerinin sıklıkla yaşandığı ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Telif Hakkı, Ruhsatsız Kitap Basımı, Telif Hakkı İhlalleri

Unlicensed Book Printing in the Ottoman Empire and Crimes of Copyright Violation

Öz

In this article, historical examples in the Ottoman Empire of copyright violations, which are one of the current problems today, were examined. The purpose of the article is to reveal the historical course of the issue by examining the copyright issue through archival records and to evaluate the practices in solving copyright violations. The concept of copyright, which expresses the rights of its author on a produced work, emerged with the invention of writing. However, the invention of the printing press played an important role in enabling the printing of unlicensed books, causing copyright violations. In this respect, examples of unlicensed book publishing in archival records, which are the primary sources on the subject, were examined. In the study, the hypothesis that the evaluations to be made on the archival records will reveal new information about copyright violations in the Ottoman Empire and contribute to the development of new perspectives, was accepted. In the article, historical method and documentary research technique were used. As a result of the examination of the archival records, it was revealed that unlicensed book printing and copyright violations were common in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Copyright, Ottoman Empire, Unlicensed Book Printing, Copyright, Copyright, Ottoman Empire, Unlicensed Book Printing, Copyright

Kaynakça

• Akay, T. (2015). Osmanlı Devleti’nde Fikri Mülkiyet (1850 – 1914) (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de çağdaşlaşma (4. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2003). Matbaa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 28, s. 105-110) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bolat, B. ve Aslan, O. F. (2020). Sultan II. Abdülhamid’in saltanat döneminde Mısır menşeli muzır neşriyat ve devletin aldığı tedbirler (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları, XVII/68, 943-959. Erişim adresi: http://www.karamdergisi.com/Makaleler/294433985_6.%20Beng%c3%bcl%20Bolat%20TM.pdf
• Candan, B. (2010). Türkiye’de cumhuriyet döneminde yayıncılık ve kütüphaneciliğin gelişiminde telif hakkı ve derleme yasalarının etkileri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çakmak, D. (2007). Osmanlı telif hukuku ile ilgili mevzuat. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 191-234. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/257973
• Demirel, F. (2004). Osmanlı Devleti’nde kitap basımının denetimi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 5, 89-104. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9916
• Düstur, Tertib-i evvel, C. 1. (1289). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Düstur, Birinci tertib, C. 6. (1939). Ankara: Devlet Matbaası.
• Erünsal, İ. (1995). Yazma eserlerin kataloglanmasında karşılaşılan güçlükler I: eser ve müellif adının tesbiti. M. Ç. Varlık (Ed.). Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız’a Armağanı içinde (s. 233-243). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi.
• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (1951, 13 Aralık). Resmi Gazete (sayı: 7981). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5846.pdf
• Hitzig, J.E. (1838). Das Königliche Preußische Gesetz vom 11. Juni 1837 zum Schutze des Eigenthums an Werken der Wissenschaft und Kunst gegen Nachdruck und Nachbildung. Dargestellt in seinem Entstehen und erläutert in seinen einzelnen Bestimmungen aus den amtlichen Quellen. Berlin: Dümmler.
• İbrahim Müteferrika (1729). Vesiletü’t-tıbaâ. Tercüme-i sıhah-ı cevherî içinde (s. 11-15). İstanbul: Dârüttıbâati’l-ma‘mûre.
• Kaptan, S. (1998). Bilimsel araştırma ve istatistik teknikleri (11. bs.). Ankara: Tek Işık Web Ofset.
• Karaaslan, P. (2020). Sosyal medyada kullanılan caps’lerin telif hukuku boyutu ve yasal düzenlemelerin yeterliliği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24 (3), 41-65. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1221529
• Karakoç, S. (1342). Matbuat, matbaalar, hakk-ı telif kanunları. İstanbul: Cihan Biraderler Matbaası.
• Küçük, R. (2001). İsnad. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 23, s. 154-159) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Malo, M. (2016). Plagiat und Zitat. Eine Skizze zur Entstehung des Begriffs geistiges Eigentum und seiner Nutzung in der Wissenschaft. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Markus-Malo/publication/296639469_Plagiat_und_Zitat_eine_skizzenhafte_Problemgeschichte/links/5908ac59458515ebb491ac15/Plagiat-und-Zitat-eine-skizzenhafte-Problemgeschichte.pdf
• Sembhali, M. B. (2015). Telif hakkının fıkhî hükmüne bir bakış (A. Y. Küçüktiryaki, Çev.). Diyanet İlmî Dergi, 51 (2), 147-159. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/410328
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2020). Telif hakkı. Erişim adresi: https://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir
• Turan, M. ve Yılmaz, B. (2014). Türkiye’de telif hakları ihlalleri: Yargıtay kararları çerçevesinde bir değerlendirme, Bilgi Dünyası, 15 (1), 55-75. Erişim adresi: https://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/105/98
• Turan, M. (2016). Çağlar boyu düşünce özgürlüğü: Türkiye'de ve dünyada telif haklarının tarihsel gelişiminin değerlendirilmesi, Türk Kütüphaneciliği, 30 (2), 206-235. Erişim adresi: http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2658/2642
• Telif hakkı. (2019). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Yılmaz, M. (2004). Kütüphane ve enformasyon merkezlerinde telif hakları sorunu (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yüksel, M. (2001). Fikri mülkiyet haklarının tarihsel temelleri. Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, 2001 (2), 89-109.
• Arşiv Belgeleri
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâbıâli Evrak Odası (BEO). 486/36380.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâbıâli Evrak Odası (BEO). 774/57999.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâbıâli Evrak Odası (BEO). 2466/184883.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Tahrirat kalemi (DH.EUM.THR), 27/16
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 124/28
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 740/59.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 900/74.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 999/37.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1075/61.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1079/65.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1153/29.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1509/37.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1814/29.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 1960/84.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 2318/26.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 2436/129.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 2518/61.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 2522/96.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH_MKT). 2536/105.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Tahrirat (HR_TH). 175/67.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususi (İ_HUS). 30/70.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususi (İ_HUS). 107/1.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 16/95.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 22/48.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 69/105.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 81/67.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 146/78.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 159/86.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 239/9.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 270/35.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 289/18.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 322/26.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 361/7.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 508/16.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 522/53.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 388/38.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF_MKT). 81/63.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (AMKT.MHM). 376/89
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD). 501/3.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV). 110/23.