Algılanan Stres ile Duygusal Yeme Davranışı Arasında Bilişsel Esnekliğin Aracı Rolü

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 13 - 25, 29.12.2025

Feride Özlem Elagöz , Nagehan Türker

Öz

Algılanan stres ve duygusal yeme arasındaki ilişkide bilişsel esnekliğin (kontrol ve alternatifler) aracı rollerini incelemek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi 503 gönüllüden oluşmaktadır. 348 kadın ve 155 erkekten oluşan örneklemin yaş aralığı 18 ile 40 arasındadır (Ort. = 23.01). Araştırmaya katılanlar Demografik Bilgi Formu, Algılanan Stres Ölçeği, Bilişsel Esneklik Envanteri ve Duygular ve Strese Dayalı Yeme ve Değerlendirme Anketini doldurmuşlardır. Değişkenler arası ilişkiler Pearson korelasyon analizi ile aracılık analizleri ise SPSS PROCESS MACRO eklentisi ile yürütülmüş ve güven aralıkları bootstrap yöntemi ile belirlenmiştir. Çalışma bulguları incelendiğinde, algılanan stres duygusal yeme davranışını olumlu yönde yordamaktadır. Yanı sıra, bilişsel esnekliğin kontrol alt boyutu algılanan stres ile duygusal yeme davranışı arasındaki ilişkiye aracılık etmektedir. Araştırmanın sonuçları duygusal yeme davranışına yönelik ele alınacak müdahalelerde bilişsel esnekliğin arttırılmasına yönelik stratejilerin geliştirilmesinin önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Algılanan stres , bilişsel esneklik , duyusal yeme davranışı

Etik Beyan

Araştırmanın etik yönden uygunluğu, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Bilimsel Araştırma Önerisi Etik Değerlendirme Kurulu tarafından değerlendirilmiş, 13.06.2025 tarih ve 26 sayılı karar ile etik yönden uygun olduğu kararına varılmıştır. Katılımcılardan kimlik bilgisi istenmemiştir.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

The Mediator Roles of Cognitive Flexibility in the Relationship Between Perceived Stress and Emotional Eating Behaviour

Öz

The aim of this study was to examine the mediating roles of cognitive flexibility (control and alternatives) in the relationship between perceived stress and emotional eating. The sample consisted of 503 volunteers, including 348 women and 155 men, aged between 18 and 40 years (M = 23.01). Participants completed the Demographic Information Form, the Perceived Stress Scale, the Cognitive Flexibility Inventory, and the Emotional and Stress-Related Eating Assessment Questionnaire. Relationships among variables were examined using Pearson correlation analyses, and mediation analyses were conducted using the SPSS PROCESS MACRO, with confidence intervals determined via the bootstrap method. The findings indicated that perceived stress positively predicted emotional eating behavior. In addition, the control subdimension of cognitive flexibility mediated the relationship between perceived stress and emotional eating behavior. These results highlight the importance of developing strategies aimed at enhancing cognitive flexibility in interventions targeting emotional eating behavior.

Anahtar Kelimeler

Perceived stress , cognitive flexibility , emotional eating behaviour

Etik Beyan

The ethical suitability of the research was evaluated by the Sivas Cumhuriyet University Social Sciences Scientific Research Proposal Ethics Evaluation Board, and it was decided that it was ethically appropriate with the decision numbered 26, dated 13.06.2025. No identification information was requested from the participants.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Aparicio, E., Canals, J., Arija, V., De Henauw, S., & Michels, N. (2016). The role of emotion regulation in childhood obesity: implications for prevention and treatment. Nutrition research reviews, 29(1), 17-29.
• Aslan, Ş., & Türk, F. (2022). Bilişsel esneklik ve psikolojik esneklik kavramlarının karşılaştırılması. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, 14(1), 119–130. https://doi.org/10.18863/pgy.917360
• Beck, J. S. (1995). Bilişsel Terapi Temel İlkeler ve Ötesi (Çeviri Ed. N Hisli Sahin). Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Bilgin, M. (2009). Bilişsel esnekliği yordayan bazı değişkenler. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(36):142-157.
• Bilgin, M. (2017). Ergenlerin beş faktör kişilik özelliği ile bilişsel esneklik ilişkisi. Electronic Journal of Social Sciences, 16:62. https://doi.org/10.17755/esosder.285296
• Bongers, P., de Graaff, A., & Jansen, A. (2016). Emotional does not even start to cover it: Generalization of overeating in emotional eaters. Appetite, 96, 611-616.
• Buğa, A., Özkamalı, E., Altunkol, F. & Çekiç, A. (2018). Üniversite Öğrencilerinin Bilişsel Esneklik Düzeylerine Göre Sosyal Problem Çözme Tarzlarının İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 48-58.
• Canas JJ, Quesada FJ, Antoli A & Fajardo I (2003). Conitive flexibility and adaptability to environmental changes in dynamic complex problem-solving tasks. Ergonomics, 46:482-501.
• Carpio-Arias, T. V., Solís Manzano, A. M., Sandoval, V., Vinueza-Veloz, A. F., Rodríguez Betancourt, A., Betancourt Ortíz, S. L., & Vinueza-Veloz, M. F. (2022). Relationship between perceived stress and emotional eating. A cross sectional study. Clinical nutrition ESPEN, 49, 314–318. https://doi.org/10.1016/j.clnesp.2022.03.030
• Cleary, J. M., & Crafti, N. (2007). Basic need satisfaction, emotional eating, and dietary restraint as risk factors for recurrent overeating in a community sample. Electronic Journal of Applied Psychology, 3(2), 27-39.
• Cohen, S., Kamark, T. & Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 385. https://doi.org/10.2307/2136404
• Cohen, S., Kessler, R.C., & Gordon, L.U. (1997). Strategies for measuring stress in studies of psychiatric and physical disorders. In S. Cohen, R.C. Kessler, & L.U. Gordon (Eds), Measuring stress: A guide for health and social scientists (122–148). New York: Oxford University Press.
• Çelik-Örücü, M., & Demir, A. (2009). Psychometric evaluation of perceived stress scale for Turkish university students. Stress and Health: Journal of the International Society for the Investigation of Stress, 25(1), 103-109.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Ergenlerde bilişsel esneklik ile akademik, sosyal ve duygusal yetkinlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim Dergisi, 176:347-354. https://doi.org/10.17755/esosder.91623
• Dennis, J. P., & Vander Wal, J. S. (2010). The Cognitive Flexibility Inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241–253. https://doi.org/10.1007/s10608-009-9276-4
• Doğan Laçin, B. G., & Yalçın, İ. (2019). Üniversite öğrencilerinde öz-yeterlilik ve stresle başa çıkma stratejilerinin bilişsel esnekliği yordama düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 358-371.
• Dohle, S., Hartmann, C., & Keller, C. (2014). Physical activity as a moderator of the association between emotional eating and BMI: evidence from the Swiss food panel. Psychology & Health, 29(9), 1062-1080.
• Duran, E., & Traş, Z. (2022, 20-23 Temmuz). Beliren yetişkinlikte yeme arzusu, bilişsel esneklik ve sosyal görünüş kaygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Konferans sunumu özeti]. VIII. Uluslararası TURKCESS Eğitim ve Sosyal Bilimler Kongresi, Hatay, Türkiye. https://turkcess.net/wp-content/uploads/2022/11/TURKCESS-2022-BILDIRI-OZET-KITAPCIGI-1.pdf
• Elagöz, F. Ö. (2023). Temel psikolojik ihtiyaçlar ve duygusal yeme: belirsizliğe tahammülsüzlük, mükemmeliyetçilik ve duygu düzenleme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Elagöz, F. Ö., & Çenesiz, G. Z. (2022). Algılanan stres ve duygusal yeme davranışı arasındaki ilişkide stresle baş etme tarzlarının aracı rolü. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 46(1), 75-83.
• Ersoy, N., Çin, N. N. A., & Yardımcı, H. (2024). Emotional eating mediates the relationship between perceived stress and body appreciation in adult male and female: A cross-sectional study in Turkey. Archives of Psychiatric Nursing, 52, 1-7.
• Eskin, M. (2014). Sorun çözme terapisi: Kuram, araştırma, uygulama (3. Baskı). Ankara: Hekimler Birliği Yayınevi.
• Fink, G. (Ed.). (2016). Stress: Concepts, Cognition, Emotion, and Behavior: Handbook of Stress Series, Volume 1 (Vol. 1). Academic Press.
• Folkman, S., Lazarus, R. S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A., & Gruen, R. J. (1986). Dynamics of a Stressful Encounter: Cognitive Appraisal, Coping, and Encounter Outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50, 992-1003.
• Frayn, M., Livshits, S., ve Knäuper, B. (2018). Emotional eating and weight regulation: A qualitative study of compensatory behaviors and concerns. Journal of eating disorders, 6(1), 1-10.
• Gargiulo, A. T., Li, X., & Grafe, L. A. (2020). Assessment of stress effects on cognitive flexibility using an operant strategy shifting paradigm. Journal of Visualized Experiments, 159, Article-e61228.
• Gülüm, I. V., & Dağ, İ. (2012). Tekrarlayıcı Düşünme Ölçeği ve Bilişsel Esneklik Envanterinin Türkçeye uyarlanması, geçerliliği ve güvenilirliği. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13(3).
• Hill, A. (2008). Predictors of relationship satisfaction: The link between cognitive flexibility, compassionate love and level of differentiation [Unpublished doctoral dissertation]. Alliant International University,
• Ionescu, T. (2012). Exploring the nature of cognitive flexibility. New Ideas in Psychology, 30(2), 190- 200. https://doi.org/10.1016/j.newideapsych.2011.11.001
• Jonassen, D. H., & Grabowski, B. L. (1993). Handbook of individual differences, learning, and instruction. Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Kloo, D., Perner, J., Aichhorn, M. ve Schmidhuber, N. (2010). Perspective taking and cognitive flexibility in the dimensional change card sorting (DCCS) task. Cognitive Development,25(3), 208-217.
• Konuk, S. (2021). Yetişkinlerde bilişsel esneklik, belirsizliğe tahammülsüzlük ve psikolojik iyi oluş puanlarının duygu düzenleme güçlüğü üzerindeki etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Lazarus, R. S. ve Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer Publishing Company.
• Lennon, C. M., Dohrenwend, P. B., Zautra, J.A. ve Marbach, J. J. (1990). Coping and adaptation to facial pain in contrast to other stressful life events. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 1040-1050
• Levenson R. W. (2019). Stress and Illness: A Role for Specific Emotions. Psychosomatic medicine, 81(8), 720–730. https://doi.org/10.1097/PSY.0000000000000736
• Macht, M. (2008). How emotions affect eating: A five-way model. Appetite, 50(1), 1-11.
• Macht, M., Roth, S., & Ellgring, H. (2002). Chocolate eating in healthy men during experimentally induced sadness and joy. Appetite, 39(2), 147-158.
• Marciniak, M. A., Homan, S., Zerban, M., Schrade, G., Yuen, K. S., Kobylińska, D., ... & Kleim, B. (2024). Positive cognitive reappraisal flexibility is associated with lower levels of perceived stress. Behaviour Research and Therapy, 183, 104653.
• Martin, M. M. & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76(2), 623-626. https://doi.org/10.2466/pr0.1995.76.2.623
• Martin, M. M., & Anderson, C. M. (1998a). The cognitive flexibility scale: Three validity studies. Communication Reports, 11(1), 1-9.
• Martin, M. M., Anderson, C. M., & Thweatt, K. S. (1998b). Individuals’ perceptions of their communication behaviors: A validity study of the relationship between the Cognitive Flexibility Scale and the Communication Flexibility Scale with aggressive communication traits. Journal of social behavior and personality, 13(3), 531-540.
• Maxwell, S. E., & Cole, D. A. (2007). Bias in cross-sectional analyses of longitudinal mediation. Psychological Methods, 12(1), 23-44.
• Monroe S. M. (2008). Modern approaches to conceptualizing and measuring human life stress. Annual review of clinical psychology, 4, 33–52. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.4.022007.141207
• Mora-Maltas, B., Lucas, I., Granero, R., Vintró-Alcaraz, C., Miranda-Olivos, R., Baenas, I., ... & Fernández-Aranda, F. (2023). Cognitive flexibility and DSM-5 severity criteria for eating disorders: assessing drive for thinness and duration of illness as alternative severity variables. Journal of Eating Disorders, 11(1), 155.
• O'Connor, D. B., Jones, F., Conner, M., McMillan, B., & Ferguson, E. (2008). Effects of daily hassles and eating style on eating behavior. Health Psychology, 27(1S), S20.
• Oliver, G., Wardle, J., ve Gibson, E. L. (2000). Stress and food choice: a laboratory study. Psychosomatic medicine, 62(6), 853-865.
• Ozier, A. D., Kendrick, O. W., Knol, L. L., Leeper, J. D., Perko, M., ve Burnham, J. (2007). The eating and appraisal due to emotions and stress (EADES) questionnaire: development and validation. Journal of the American Dietetic Association, 107(4), 619-628.
• Özdemir, E. (2025). Reassurance seeking and obsessive–compulsive disorder: A theoretical review. Journal of Cognitive-Behavioral Psychotherapy and Research, 14(2), 147–152.
• Özdemir, E., & Hacıömeroğlu, A. B. (2023). Transdiagnostic approach and obsessive compulsive disorder. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 15(2), 307-322.
• Paans, N. P., Gibson-Smith, D., Bot, M., van Strien, T., Brouwer, I. A., Visser, M., & Penninx, B. W. (2019). Depression and eating styles are independently associated with dietary intake. Appetite, 134, 103-110.
• Phillips, A.C. (2013). Perceived Stress. In: Gellman, M.D., Turner, J.R. (eds) Encyclopedia of Behavioral Medicine. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4419-1005-9_479
• Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior research methods, 40(3), 879-891.
• Sandi C. (2013). Stress and cognition. Wiley interdisciplinary reviews. Cognitive science, 4(3), 245–261. https://doi.org/10.1002/wcs.1222
• Seçim, G. (2020). Bilişsel Esneklik ve Duygu Düzenleme Özelliklerinin Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 505-524. https://doi.org/10.37217/tebd.716151
• Spoor, S. T., Bekker, M. H., Van Strien, T., ve van Heck, G. L. (2007). Relations between negative affect, coping, and emotional eating. Appetite, 48(3), 368-376.
• Sultson, H., Kukk, K., & Akkermann, K. (2017). Positive and negative emotional eating have different associations with overeating and binge eating: Construction and validation of the Positive-Negative Emotional Eating Scale. Appetite, 116, 423-430.
• Şahin, N. H., ve Durak, A. (1995). Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri için uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, 10(34), 56-73.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics. Pearson
• Türk, K., & Yerlikaya, E. E. (2025). Bilişsel Esneklik ve Algılanan Stres: Başa Çıkma Tarzlarının Aracı Etkisinin İncelenmesi. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 12(3), 523-544. https://doi.org/10.31682/ayna.1701788
• Türkçapar, H. (2018). Bilişsel Terapi Temel İlkeler ve Uygulama. Ankara, Hekimler Yayın Birliği.
• Wang, X., Shao, S., Cheng, H., Blain, S. D., Tan, Y., & Jia, L. (2025). Effects of cognitive flexibility on dynamics of emotion regulation and negative affect in daily life. Anxiety, Stress, & Coping, 38(3), 365-378.
• Wijnant, K., Klosowska, J., Braet, C., Verbeken, S., De Henauw, S., Vanhaecke, L., & Michels, N. (2021). Stress responsiveness and emotional eating depend on youngsters’ chronic stress level and overweight. Nutrients, 13(10), 3654.
• Yılmaz, E. B., & Yüksel, A. (2023). Lise öğrencilerinin bilişsel esneklik ve problem çözme beceri düzeyleri: Tanımlayıcı ve ilişkisel bir çalışma. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 6(3), 649–656. https://doi.org/10.38108/ouhcd.1141062
• Yılmaztürk, N. H., Demir, A., & Çelik-Örücü, M. (2022). The Mediator Role of Emotion-Focused Coping on the Relationship Between Perceived Stress and Emotional Eating. Trends in Psychology, 1-17.