XIII. YÜZYILDAN XIX. YÜZYILA KADAR KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA KASİDE NAZIM ŞEKLİNİN ŞEKİL VE MUHTEVASINA DAİR

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 171 - 197, 31.12.2022

Ali Fuat Otal

Öz

Bu çalışmada XIII. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar kasidenin şekil ve muhtevasına dair olan
araştırmalarda tespit edilen, toplam 3995 kasideden elde edilen veriler, bütün yüzyıllarla birlikte
kapsamlı bir şekilde mukayese edilerek incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak XIII-XV, XVI, XVII ve
XIX. yüzyılları kapsayan verilere ulaşılmıştır. Daha sonra da bu çalışmalarda tespit edilen veriler
derlenerek, ilk kez XVIII. yüzyıldaki kasidelerden elde edilen verilerle birlikte karşılaştırılıp, kasidenin
şekil ve muhtevasına dair yeni bir tespit ortaya konulmuştur. Bu çalışma giriş, üç bölüm ve bu
bölümlerin alt başlıklarından meydana gelmektedir. Çalışmanın birinci bölümünde Klasik Türk
edebiyatında kasidenin yüzyıllara göre kullanım oranı verilmiştir. İkinci bölümde 3995 kaside ilk olarak
beyit sayıları bakımından incelenmiştir. Daha sonra ise bu kasideler vezin, kafiye ve redif bakımından
incelenerek elde edilen verilerden hareketle tarihi süreçte yazılan kasidelerin beyit uzunluğu, beyit
aralığı yoğunluğu, kasidelerin en kısa ve en uzun beyit sayısı, kasidelerde en çok kullanılan vezinler,
bahirler, manzumelerde en çok tercih edilen kafiye sesleri, kafiye türleri, redifler ve redif grupları
hakkında elde edilen bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde de kasideler muhteva bakımından incelemeye
tabiî tutulmuştur. Bu süreçte kasideler, klasik kaside tertibine uyularak sırasıyla nesib, girîzgâh,
medhiye, tegazzül, fahriye, dua ve taç beyit gibi bölümlerine göre incelenmiştir. Bu bölümde ilk olarak
kasidelerdeki nesib bölümünün beyit aralığı uzunluğu, nesib bölümünün türlerdeki kullanımı ve nesib
bölümünde en fazla işlenen konunun adı verilmiştir. Çalışmada nesib bölümünden sonra kasidelerdeki
girîzgâh beyitlerinin kullanım oranı, bu beyitlerin en çok hangi bölümden hangi bölüme geçiş için
kullanıldığı ve son olarak da kullanılan girîzgâhların beyit sayısı hakkında elde edilen bilgiler
paylaşılmıştır. Daha sonra ise kasidelerdeki medhiyelerin beyit sayısı aralığı, en çok hangi türlerde
kullanıldıkları, medhiye kasidelerinin en çok hangi padişaha ve sadrazama sunulduğu, memduhların en
çok hangi isimlerle birlikte zikredildikleri ve medhiye bölümünün kasidedeki yeri hakkında veriler
derlenip aktarılmıştır. Devamında da tegazzül, fahriye, dua ve taç beyitlerinin, uzunlukları, alt ve üst
beyit sayıları, kasidelerde hangi bölümden sonra yer aldıkları, fahriye bölümünün en çok hangi türlerde
kullanıldığı ve fahriye bölümünde şairlerin kendilerini en çok hangi isimle mukayese ettiği ve son olarak
da şairlerin mahlaslarını genelde hangi bölümde zikrettikleri hakkında elde edilen veriler mukayese
edilerek paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Beyit, Kaside, Kafiye, Vezin, 18. yüzyıl, Couplet, Ode, Prosody, Rhyme, 18th century.

ON THE FORM AND CONTENT OF KASİDE IN THE CLASSIC TURKISH LITERATURE FROM 13TH CENTURY TO THE 19TH CENTURY

Öz

In this research, the data obtained from a total of 3995 eulogies, which were determined in the researches on the form and content of the qasida from the 13th to the 19th century, were examined in a comprehensive way with all centuries. In the study, firstly, data covering the 13th, 15th, 16th, 17th and 19th centuries were reached. Then, the data determined in these studies were compiled and compared with the data obtained from the 18th century eulogies for the first time, and a new determination was made about the shape and content of the eulogy. This study consists of introduction, three chapters and sub-titles of these chapters. In the first part of the study, the rate of use of the eulogy by poets in Classical Turkish literature according to centuries is given. In the second part, 3995 eulogies were first examined in terms of couplet numbers. Then, these eulogies were examined in terms of meter, rhyme and repeated voice, based on the data obtained, the couplet length of the eulogies written in the historical process, the density of the couplet spacing, the shortest and longest couplet numbers of the eulogies, the most used meters in eulogies, the most preferred rhyme in poems. information about sounds, rhyme types, repeated voices and repeated voice groups are given. In the third part, the eulogies were examined in terms of content. In this process, the eulogies were examined in accordance with the classical eulogy order, according to their sections such as nesib, girîzgah, medhiye, tegazzül, fahriye, dua and taç beyit. In this section, firstly, the couplet interval length of the nesib section in the qasidas, the use of the nesib section in genres and the name of the most discussed topic in the nesib section are given. In the study, after the nesib section, the information obtained about the usage rate of the girîzgah couplets in the eulogies, the number of couplets of the girîzgahs used, and the lastly the number of the girîzgahs used are shared. Then, the data about the number of couplets of the eulogies in the eulogies, which genres they are used in the most, which sultan and grand vizier the medhiye eulogies were presented to the most, which names the memduhs were mentioned with the most, and the place of the medhiye section in the eulogy were compiled and transferred. In the other part, the lengths of the tegazzül, fahriye, dua and taç beyit, the number of lower and upper couplets, the part after which they take place in the odes, the types of the fahriye part used the most, and the names with which the poets compare themselves the most, and finally the pseudonyms of the poets in which section they mentioned were compared and shared.     

Anahtar Kelimeler

Couplet, Ode, Prosody, Rhyme, 18th century

Kaynakça

• Aydemir, Yaşar. (1994). XVII. YY. Türk Edebiyatında Kaside. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Ankara.
• Babacan, İsrafil. (2001). XIX. YY. Türk Edebiyatında Kaside Nazım Şekli (Şekil ve İçerik). (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı. Ankara.
• Banarlı Nihad, Sâmi. (2004). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I-II. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çakıcı, Bilal. (1996). Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekli (XVI. Yüzyıl). (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Ankara.
• Çakır Sefa, Mustafa. (2020). Yahyâ Nazîm Divanı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Dilçin, Cem. (2013). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Keskin Gülay, Ayşe. (1994). Klasik Türk Edebiyatında Nazım Şekli (XIII-XVI-XV. Asırlar). (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı. Ankara.
• Kılıç, Filiz. (2012). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Mustafa İsen (Ed.), Nazım Şekilleri (s.208-245). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kurnaz, Cemal., Çeltik, Halil. (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Mermer, Ahmet., Deniz, Sebahat., Bayram, Yavuz., Alıcı, Lütfi., Eflatun, Muvaffak., Keskin Koç, Neslihan. (Haz.). (2014). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Naci, Muallim. (2017). Istılâhât-ı Edebiyye. (M.A. Yekta Saraç (Haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pakalın Zeki, Mehmet. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İskender. (2018). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Yılmaz Hüsnü, Kadri (Haz.). (2017). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. (Erişim Tarihi: 06.05.2021). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56082,diyarbakirli-hami--ahmed-divanipdf.pdf?0.